Cumhuriyet

Cumhuriyet Nedir?

Cumhuriyet kelimesi sözlük anlamıyla halk yönetimi demektir. Eski Yunanlılardan günümüze gelinceye kadar cumhuriyet, İlk Çağ'da Yunan şehir devletleri, Ortaçağ'da Venedik, Cenova, Floransa gibi devletçikler için kullanılan bir deyim olmuştur.

Cumhuriyet en geniş tabiriyle halkın egemenliğini kendi elinde bulundurduğu ve bunu, arasından seçtiği milletvekili aracıyla kullandığı bir devlet şeklidir. Çağımızın cumhuriyeti özgürlük ve eşitlik gibi iki ana kavramdan başka, devlet başkanlığı, yasama, yürütme ve yargı organları gibi temel kurumlara dayanır. Cumhurbaşkanı devletin başkanıdır. Doğrudan doğruya halkoyu ile veya halkı temsil eden bir meclis tarafından belli bir süre için seçilir. Yasama organı millet meclisi ve senato gibi halkın seçimiyle gelen ve onu temsil eden bir kurumdur. Yürütme organı, devlet veya hükümet başkanının sorumluluğu ve yönetimi altında, meclislere karşı sorumlu kabinenin adıdır. Yargı organını ise, millet adına yargılama hakkını kullanan, bağımsız bütün adli ve idari mahkemeler meydana getirir. Cumhuriyet rejimlerinde bütün bu organların birbirinden ayrılığı ilkesi hâkimdir.

Yurdumuzda Cumhuriyet ilk olarak Kurtuluş Savaşı'ndan sonra, Atatürk tarafından 29 Ekim 1923'te kurulmuştur 1924 Anayasası'nın I. maddesine göre, “Türkiye Devleti bir cumhuriyettir”. Bu madde, 27 Mayıs 1960 Anayasası'nda aynen yer almış ve aynı anayasanın 9. maddesinde şu şekilde bir hukuki kesinlik kazanmıştır: “Devlet şekli Cumhuriyet olduğu hakkında anayasa hükmü değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez”.

Türkiye’de Cumhuriyet nasıl ilan edildi?

Türkiye’de, 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edilmiştir; fakat aslında 23 Nisan 1920 tarihinden itibaren, Cumhuriyet yönetiminin alt yapısı atılmaya başlanmıştır.23 Nisan 1920’de “Egemenliğin kayıtsız şartsız ulusa ait olduğu” belirtilmiş ardından bu yeni düzenin kurulması için hızla çalışmalar yapılacaktır. 1922 yılında bu çalışmalar doğrultusunda Padişahlık ve Saltanatın hukuken kaldırılmıştır. Önce TBMM, 1 Kasım 1922 gecesi almış olduğu karar doğrultusunda, halifelikle ve saltanatı birbirinden ayırmış ve Saltanatı tamamen kaldırmıştır.

Halifeliğin kaldırılmasına daha vakit vardır. Bu süreçte Vahdettin İngiltere’ye sığındığı için yerine, Abdülmecit Halife olmuştur. Cumhuriyet’in ilanı edilmesiyle artık halifeliğinde kaldırılması zamanı gelmiş ve bu yönde hazırlıklar başlatılmıştır. Ardından 3 Mart 1924 tarihinde de Halifelik tamamen kaldırılmıştır. Bunlar Türkiye Cumhuriyetinin kaderini bağlayan aşamalardır. Cumhuriyet yönetimi ile Türkiye Hukuk devleti statüsü kazanmıştır.