Saplantılı siber takip tacizin yeni boyutu

Taciz eski bir olgu olmasına rağmen son yıllarda internetin gelişmesi ile birlikte dijital taciz davranışları da gün geçtikçe örnekleri artan sosyal durumlardan biri oldu. Bu alanda çalışmalar yürüten Prof. Dr. Sefa Bulut, söyleşimizde hayranlık, takip, tacizin bazen birbiri içine geçtiğini anlatırken, sadece ünlü kişilerin değil herkesin başına gelebileceği gerçeğinin de altını çizdi. Psikolog Bulut ile saplantılı tacizin aşamalarını, alınacak bireysel önlemler ile mağduru koruyacak hukuksal ve psikolojik tedbirlerin önemini konuştuk.

Hangi davranışlar tacizdir? Günlük hayatta sık yaşanan bir durum mudur?
Taciz, temas olmaksızın rahatsız edici bir davranışta bulunulmasını ifade etmektedir. Evet, farklı araştırmalarda bir ömür süresince tacizle karşılaşma için yüzde 2-50 arasında oranlar bildirilmektedir. Zaman zaman taciz davranışının sınırlarını belirlemek de zordur. Örneğin sürekli şekilde isimsiz çiçek göndermek, herhangi bir davranışta bulunmaksızın bir kişiyi işe giderken uzaktan izlemek, dürbünle kişinin evini gözlemek gibi. Burada önemli olan nokta mağdur veya kurbanın bu davranışı istememesidir. Yani ortada asimetrik bir ilgi söz konudur. Mağdur olaya taraf olmak istemediği halde sürüklenmekte hatta olaydan ruhsal bazen de fiziksel olarak etkilenmektedir.

Taciz gibi, yaşadığımız olumsuz olayları deşifre etmeli miyiz?
Evet, cesur olmalıyız ve çekinmeden yaşadıklarımızı anlatmalıyız. Böylelikle hem kendimize hem de başkalarına yardım etmiş oluruz. Yaşadığımız olaylara karşı tutumumuz bir daha aynı sorunla karşı karşıya gelip gelmeyeceğimizi belirleyen faktörlerden biridir. O nedenle toplumda yaşanan taciz, çocuk istismarı ve mobbing gibi konuların saklanmaması ve bunu yapanların deşifre edilmesi gerekir ki bu gibi durumlara maruz kalmaları azaltabilelim. Böylelikle toplumsal bir farkındalığın gelişmesine katkıda bulunabiliriz ve benzer durumlardaki mağdurların yalnız olmadıklarını hissettirebiliriz.

ÇOĞUNLUKLA TACİZCİ TANIDIK!

Taciz davranışında etken faktörler nelerdir?
Şehirlerde yalnızlık, toplumsal çözülme, duygusal izolasyon, bireyin mutluluğunu her şeyin üstünde tutan bireyci sistemler hazırlayıcı faktörler arasındadır. Bazen kişinin bir ilişkinin bitişini kabul edememesi, yeni bir ilişkiye başlayamaması sebebi ile faydasız şekilde eski ilişkisini tamir etmeye çalışması da taciz davranışında etken olabilir. Günümüzde oldukça gündemde olan kadın cinayetleri adıyla bilinen durumlarda; genellikle eş veya partnerinden ayrılmayı kabullenemeyen erkeğin taciz davranışı gösterdiği ve bazen maalesef tacizin kurbanın hayatını kaybetmesine yol açan bir saldırgan davranışla sonlandığı görülmektedir. Karşılık alınamayan bir duygu öfke ve intikam arayışına hatta zor kullanmaya evrilebilir. Bunlar oldukça geçişken durumlardır.

Tacizci ve mağdurlarla ilgili çalışılmış bir profil var mı?
İnsanların yüzde 5-7’sinin uzun süreli ve şiddet görme korkusunun eşlik ettiği taciz yaşadığı bulunmuştur. Tacizciler genellikle 20-40 yaşlarında yalnız yaşayan erkeklerdir, erkek oranı yüzde 72’dir. Mağdurlar ise eski eş, meslektaş, medyatik ünlüler hatta tümüyle sıradan biri olabilir. Boşanmış veya ayrı yaşayanlar kurban olma yönünden risk grubundadır. Mağdurlar genellikle 18-29 yaş aralığında kadınlardır. Vakaların yüzde 50’sinde olay biten bir sevgi ilişkisini takip etmektedir, yüzde 75’inde ise tacizci tanıdık biridir. Fakat ilginç olarak, kadınların takip ettiği erkekler de vardır, yani mağdur olan erkek sayısı da hiç azımsanmayacak kadardır.

ÜNLÜYÜ ISRARCI TAKİP

Ünlü birine tacizde bulunmak durumuyla ilgili bir tanım var mı?
Tacizcilik 80’li yıllarda daha çok şöhretli insanların karşılaştığı kısmen alay konusu olan bir durum iken tacize bakışı değiştiren birkaç olay ardından durum değişmiştir. 1989 yılında ABD’den ünlü oyuncu Rebecca Schaeffer’in kendisini 3 yıldan uzun süre takip eden saplantılı bir tacizci tarafından öldürülmesi bu olaylardan biridir. Ünlülerin tacizi İngilizce celebrity worship (ünlüye tapınma) veya celebrity stalking (ünlüyü ısrarcı takip) kavramları ile açıklanmaktadır. Bir Japon şarkıcı da 2009 yılında sosyal medya hesabından selfie fotoğrafını yayınlamış, saplantılı tacizci de şarkıcının gözlerindeki görüntü yansımasını büyüterek şarkıcının hangi dairede oturduğunu tespit etmiştir. Ve dairesinin önünde onu beklediği sırada yakalanmıştır. Magazin tarihinde birçok üzücü örnek bulunmaktadır.

Taciz, göz önünde olan belli meslek gruplarındaki kişilere daha çok mu yapılıyor?
Önceleri sadece şarkıcı, sporcu, sinema sanatçısı, politikacı gibi figürler taciz öznesi olurken artık medyada görünen sosyal medya fenomenleri, avukat, doktor, iş insanı gibi meslek sahipleri de tacize uğrar konuma gelmiştir. Taciz için aslında ünlü olma şartı da yoktur, toplumda yaşayan sıradan insanlar da tacize uğrayabilir. Doktorlar içerisinde hasta ile mahrem ilişki geliştirmeleri sebebiyle özellikle plastik cerrahlar ve psikiyatristlerde risk daha yüksektir. Psikologlar, psikolojik danışmanlar, öğretmenler ve öğretim üyeleri de sık sık bu tür saplantılı takibe maruz kalabilmektedirler.

DİJİTAL HAYAT TACİZİ KOLAYLAŞTIRIYOR

Sosyal medya sayfaları tacizi daha mı kolay hale getirdi?
Taciz eski bir olgu olmasına rağmen son yıllarda internetin gelişmesi ve yaygınlaşması ile yeni bir boyut kazanmıştır. Maalesef tacizcilerin saplantılı tutumları dijital hayatın getirdiği imkânlar, sosyal medyanın yaygınlaşması ile birlikte onların çok daha rahat bir şekilde mağdura ulaşmasını sağlamaktadır. Bu tür dijital taciz davranışına cyber stalking (internetle ilişkili ısrarcı takip) adı verilmektedir. Stalker yani tacizci sosyal medyadan kolaylıkla takip ettiği kişinin hayatına, yaptığı işlere, arkadaşlarına ulaşıyor, bunu yaparken sahte hesap gibi kamuflajlar kullanabiliyor.

ADLİ TAKİP GEREKEN DURUMLAR

Saplantılı tacizin aşamaları nedir?
Genelde üç aşama söz konusudur. İlk aşamada hayran bir ünlüyü medyada takip etmeye başlar ve öğrendiği bilgiler onu mutlu eder. İkinci aşamada aşk gibi yoğun kişisel duyguların yanı sıra kıskanma gibi negatif duygularla da bağlanılması söz konusudur. Artık zamanının büyük bir kısmını harcadığı, haber alamadığında huzursuz olduğu bir konumdadır. Mağdurun yaptığı eylemlerden söylediği sözlerden tacizci sanki kendisine söylenmiş gibi özel anlamlar çıkarmaya başlar. Üçüncü aşamada ünlünün başarı ve başarısızlıkları hayranda aşırı bir empati ile karşılanır. Düşüncede ayrılma (disosiyasyon) son aşamada önemli sorunlardan biridir. Kişi hayranı olduğu ünlü ile iletişim kurma, fiziksel olarak aynı mekânda bulunmaya çabalarken, gerçekle ilgisi olmayan fanteziler ve romantik duygulardan bahseder. Adli takip gereken durumlar için sorunun başlangıcı da tam bu aşamada olmaktadır.

Yaşayanlar durumun ne olduğunu tam ayırt edebiliyor mu?
Özellikle ilk aşamada kurban taciz davranışını sıradan bir ilgi gösterisi veya hayranlık olarak değerlendirebilir. Hayranlık, takip, taciz bazen birbiri içine geçen ve gün geçtikçe örnekleri artan sosyal durumlardan biridir. Mağdur özellikle tehdit ve korku ögeleri içeren durumlarda iş, şehir, ev değişikliği yapmak zorunda kalabilir. Anksiyete, depresyon, suçluluk, çevresi tarafından suçlanma gibi durumlara maruz kalabilir. Konunun kamuoyunda bilinmesi, farkındalığın artırılması, adli ve psikolojik destek sağlanması gibi kritik eşiklerin bilinmesi önemlidir.

ŞİKÂYETLER CİDDİYE ALINMIYOR

Mağdurlar psikolojik olarak yeteri derecede destekleniyor mu?
Bir araştırmada mağdurların üçte biri şikâyetlerinin polis tarafından ciddiye alınmadığı hatta bu konuda mahkeme hâkimi tarafından ‘tacizciye sahip olmaları sebebiyle mutlu olmaları gerektiği’ yönünde şakalar yapıldığı bulunmuştur. Kolluk güçleri içinde de bu konuda özel eğitim almış, tacizcilerin ve mağdurların psikolojilerini yönlendirebilecek uzmanların bulundurulması bir önlem olarak uygulanabilir. Saldırı ile biten tacizlerin öncesinde bir hazırlık ve öncü dönem olduğu bilinmelidir.

Hukuksal olarak cezalar yeterli mi?
Hukuk ortada bir temas veya saldırı olması halinde daha hızlı harekete geçmekle birlikte, davranışın taciz olup olmadığının kesin olarak ispatının zor olduğu durumlarda etkin bir sistem yerleşmemiştir. Mağdurlara henüz temas gerçekleşmeyen aşamada hukuki yardım olarak uzaklaştırma cezası gibi cezalar uygulanabilmektedir. Ancak saldırı ile sonuçlanan vakalarda görüldüğü gibi bu tedbir her zaman caydırıcı olamamaktadır. Ülkemizde taciz genellikle sadece aile içi şiddet dosyaları arasında geniş yer bulmaktadır. Diğer türleri çok fazla tanınmamakta veya önemsenmemektedir.

ÖZEL BİRİM OLUŞTURULMALI

Tacizin engellenmesi adına çözüm noktasında önerileriniz ne olur?
Konu çok boyutludur. İlk aşamada bireysel ve ailevi yansımalar ön planda iken ikinci aşamada psikolojik destek gerekebilir. Ancak üçüncü aşamada taciz olayı temas kurma saldırıya dönüştüğünde iş hukuki ağırlıklı bir boyut kazanmaktadır. Konunun farkında olunması, karşılaşıldığında üstünün örtülmemesi, kayıt altına alınmasının sağlanması birinci önlemdir. Çünkü ölçülemeyen bir durumun iyileştirilmesi söz konusu olmaz. Karar alıcı mekanizmalar, sosyal bilimciler ve ilgili tüm taraflar çalıştay gibi ortamlarda konunun tartışılmasını sağlamalıdır. Güvenlik güçleri içinde bu özellikli gruba yönelik bir birim oluşturulması uygun olur. Kadın dernekleri vasıtasıyla tacizden korunma eğitimleri verilebilir, rehberler paylaşılabilir.

TACİZCİYLE İLETİŞİM KURMAYIN!

Mağdurun bireysel olarak alabileceği önlemler neler olmalıdır?
Kesinlikle tacizci ile iletişim kurmamalıdır. Israrcı telefonlara küfürlü veya kızgın cevaplar vermek tacizci için bir çeşit iletişim dili olarak kabul göreceğinden asla cevap verilmemesi gerekir. Basına da yansıyan birçok saldırı vakasında tacizcinin kurbanı ‘son bir kez görüşmek için’ ikna ettikten sonra aldığı olumsuz cevap ardından saldırıyı gerçekleştirdiği görülmektedir. Örneğin sosyal medyadaki paylaşımlarını azaltarak bu dönemde tacizcinin bulunduğu mekânlar hakkında bilgi sahibi olmasını engelleyebilir. Mağdur özellikle tacizin uzun zamana yayıldığı durumlarda ileride bunları kanıtlamak gerektiğinde zorlanmamak için belge toplamalıdır. Gönderilen e mailler, telefon mesajları, hediyeler hepsi birer delil olabilir. Mağdur mümkün olan en fazla kişi ile iş ve sosyal çevresi ile durumu paylaşarak hem destek almalı hem tacizcilerin bu kişiler nezdinde kendisini itibarsız kılma çabalarına engel olmalıdır.