Kriz bitmedi (Bi' hatırlatayım dedim)

Gerçi bu aralar biraz seçim meselelerine, birleşmeler ve ittifaklara, "Irak krizi sırasında ben başbakan olayım"lara, "seçim ertelemesi karşılığında başbakan ol önerisini reddettim"lere ve "hayır efendim seçim ertelensin önerisi onlardan geldi"lere takılıp kaldın ama yaşam standardının dibe vurduğunu unutmamışsındır sanırım. Üstelik de tünelin ucundaki ışığa doğru yürüyüşümüz mayıs ayı başından bu yana yerini "serip yatmaya" bırakmış durumda.

Ama "Allah'a çok şükür" ki avunabileceğimiz bir şeyler var. Bizden daha kötü durumda olanlara bakıp sevinebiliriz. Mesela Brezilya'ya...

Sayın okuyucu, bu sabah BusinessWeek'in 2 Eylül tarihli son sayısını karıştırırken son günlerin en çok konuşulan ülkesi Brezilya ile ilgili bir habere rastladım. İster istemez aklıma yine Türkiye geldi. Haberi Türkçe'ye çevirirken biraz kısalttım ama okuyunca sen de neden böyle bir yazıyı buraya alma ihtiyacı hissettiğimi anlayacaksın. Buyrun bakalım...

IMF kredisi yeterli olmayınca

7 Ağustos 2002 tarihinde Uluslararası Para Fonu (IMF) Brezilya'ya, krizle cebelleşen piyasaların düzeltilebilmesi için 30 milyar dolarlık rekor bir yardım paketi ile destek vereceğini açıkladı. Ama maalesef bu yardım paketi yeterli olmadı. Yardımın açıklandığı ilk günlerde piyasalarda bir miktar toparlanma izlendikten sonra Brezilya Borsası, bonoları ve para birimi tepetaklak yuvarlanmaya devam etti. Brezilya para birimi real, bu yıl içinde üçte bir oranında değer yitirdi, gösterge tahvilin faizi yüzde 40'ları aştı.

Uzmanlar Brezilya'daki hastalığın tedavi edilememesinin iki nedeni olduğunu belirtiyor: Borç ve siyaset. Aşağıda IMF anlaşmasının soru cevap şeklinde küçük bir analizi yer alıyor.

·IMF kredisi neden Brezilya'nın işine yaramadı?
·Aslında yaradı. Eğer bu yardım olmasaydı Brezilya'da işler daha kötüye gidebilirdi. Ama kredi tek başına yeterli çözüm değil. Bu yıl kredinin sadece 6 milyar dolarlık kısmı serbest bırakılacak. Geri kalan kısmı ise seçimler sonrasında iş başına geçecek yeni hükümetin ekonomik programı uygulayıp uygulamayacağı kararına göre serbest bırakılacak. Ama burada bir çelişki var; yatırımcılar IMF yardımının var olmasından memnuniyet duyarken hükümetin elini bu bal çanağına daldırmasını pek hoşgörü ile izlemeyecek.

·IMF Yardımı Brezilya'nın borç krizi problemini çözmeye yeter mi?
·Maalesef hayır. Brezilya'nın net iç borcu 255 milyar dolar seviyesinde. 1994 yılında GSMH'nin yüzde 30'u seviyesindeyken şimdi yüzde 60'a çıkmış durumda. Uluslararası standartlara göre bu çok yüksek bir oran değil ama asıl mesele borcun yapısında.

Bunun neredeyse üçte biri dolar bazındayken, yarısı kadarı da Hazine faizine endekslenmiş durumda. Yani para birimi devalüe oldukça borç miktarı da artıyor. Faizdeki yükseliş de borcun durduğu yerde artışının bir başka nedeni. Kriz derinleşirse bu etki de katlanacak. Buna bağlı olarak Hazine her borçlanmasında bir önceki borçlanmaya kıyasla daha kısa vadeli kağıt ihraç etmek zorunda kalıyor, çünkü yatırımcı riskten kaçınmak istiyor.

Gelecek 12 ay içinde Brezilya Hazinesi 75 milyar dolarlık bir iç borç ödemesi yapmak zorunda. Eylül ayındaki ödeme kısmen sorun çıkarmayacak bir miktar: 3,7 milyar dolar. Ama bir ay sonra yani Ekim'de bu rakam 10,5 milyar dolara çıkacak. Kimi uzmanlar Brezilya'nın bu borcu ödemesinin imkansız olduğunu söyleyip yatırımcıya Brezilya'dan çıkma tavsiyesinde bulunuyor. Ama herkes bu kadar karamsar değil. Kimi analistler Hazine'nin elindeki nakit miktarının bu borcu ve gelecek ayları rahatlıkla atlatmaya yeteceğini ve felaketin henüz kapıya dayanmadığını ifade ediyor.

·Siyasetin krizdeki rolü ne?
·Mevcut Devlet Başkanı Fernando Henrique Cardoso Brezilya ekonomisini iktidarda bulunduğu 8 yıl boyunca rayında tutmayı başardı. Ama Kasım ayında Brezilya'da seçim yapılacak ve iktidar adayları; işçi lideri Luiz Inacio lula da Silva ve halkçı Ciro Gomes, yatırımcıları endişelendiriyor. Çünkü bu liderler IMF programına pek sıcak bakmıyor. Buna karşılık IMF Programını sahiplenen belki de tek isim, Cardoso'nun desteklediği başkan adayı eski sağlık bakanı Jose Serra ise kamuoyu yoklamalarında pek varlık gösteremiyor.

·Breziya borç ödeyemez hale gelirse bunun yabancı yatırımcı üzerindeki etkisi ne olur?
·Böyle bir sıkıntının ilk adımı muhtemelen iç borç ödemelerinin durdurulması olacaktır. Bunun ardından da 55 milyar dolarlık kısmı yabancıların elinde bulunan iç borç senetlerinin vadelerinin yeniden yapılandırılması için görüşmeler başlayacaktır.

Yabancı bankalar böyle bir borç yumağının üzerinde oturuyor. Tek başına Citibank'ın Brezilya operasyonları, aktiflerin yüzde 16'sını oluşturuyor. Ya da Fleet Boston Financial Corp'un aktiflerindeki Brezilya kağıtlarının payı ise yüzde 17 seviyesinde. Avrupalı bankalar, ki çoğu İspanyol bankaları da böyle bir krizden büyük zarar yazacak. Bunun diğer gelişmekte olan piyasalar üzerindeki yıkıcı etkisi de malum.

·Piyasaları ne sakinleştirebilir?
·Piyasaların bu ara istediği tek şey Cardoso'nun desteklediği aday Serra'nın başa geçmesi. Televizyonda propoganda süreci 20 Ağustos'ta başladı ve Serra'nın parlamentodaki sandalye ağırlığı ona, rakiplerine kıyasla TV'de daha uzun görünme şansı tanıyacak.

Eğer Serra mucizeyi gerçekleştirir ve iktidara geçerse piyasalar bu kez de ondan, Brezilya'nın en temel sorunlarına bir önceki hükümete kıyasla daha net bir yaklaşım isteyecek. Ör. emeklilik, sosyal sigorta ödemeleri, girişimcinin önünü kesen hantal vergi sistemi, vs. ancak bu sorunlar çözülebilirse Brezilya ekonomisi krizden çıkıp yeniden ayağa kalkabilecek.

Küçük bir not:  Bu yazıdaki bazı isimleri ve bir iki rakamı değiştirmiş olsaydım eğer, ne kadar tanıdık bir yeri anlatıyor olacaktım, fark ettiniz mi?