Özdemir İnce: ‘Köpekler istiyor diye atlar ölmez’

Özdemir İNCE

Galatasaray'ın teknik direktörü Lucescu, Futbol Federasyonu'nun Galatasaray-Beşiktaş futbol karşılaşmasını ertemeyi kabul etmemesi üzerine, bizim 'İt ürür, kervan yürür'ün eşanlamlısı olan bir Romen atasözü söyledi: 'Köpekler istiyor diye atlar ölmez'. Bunun üzerine, medyanın gayretiyle neredeyse içsavaş çıkacaktı.

Fenerbahçe'nin yöneticilerinden biri, bu atasözünden alınarak öfkesini bizim atasözümüzle dile getirdi. Yöneticinin, 'Hariçten gazel okumak' deyimini akla getiren davranışına uygun bir atasözümüz var: 'Yarası olan gocunur!' Siyasal bunalım dönemlerinde, başbakanın ya da bir bakanın istifasını isteyenlere karşı kullanılan çok anlamlı bir atasözümüz (deyimimiz) vardır: 'Dereyi geçerken at değiştirilmez!'

Lucescu, hakaret anlamı içermeyen Romen atasözünü, bir durum değerlendirmesi yapmak için kullanarak yüksek dil bilincini kanıtladı.

Ama Fenerbahçe yöneticisinin ardından, Lucescu'ya 'ağzının payını verme' yarışıdır başladı: Spor yazarları, eski futbolcular, '12'ci oyuncu' taraftar... Televizyonların 'Kuru deriden bal çıkartmak' için fırsat kollayan Türkçe özürlü spor servisleri 'Mal bulmuş Mağribi' gibi sevindiler ve 'Dinsizin hakkından imansız gelir' örneği, 'Yedi düvel'i Lucescu'nun üzerine saldırtmak amacıyla 'Yedi dereden su getirdiler.' Bereket versin, futbolseverlerin çoğunluğu 'Ağır ol batman gelesin' atasözüne uygun davrandığı için, medyanın kışkırttığı 'Atasözü savaşı' kanlı bir içsavaşa dönüşmedi.

*

İlkin en büyüklerden başlayalım: Eğer başbakanlar ve bakanlar 'Dereyi geçerken at değiştirilmez' atasözündeki (deyimindeki) 'At' sözcüğüyle kendilerini özdeşleştirecek olsalardı, bir yığın siyasal bunalım çıkar, sayın büyüklerimiz de kanlı bıçaklı olurlardı. Her dilde,atasözleri 'mecaz' (metafor) olarak tanımlanır. Bir söz sanatı olan mecaz kullanımında bütün temel sözcükler gerçek anlamlarının dışında bir anlam kazanır. Örneğin, taraftar için kullanılan 'Onikinci oyuncu' deyimi de mecazdır.

Bu nedenle, Romen atasözündeki 'atlar' ve 'köpekler' gerçek anlamlarında kullanılmıyor. Atasözünün anlamı şu: 'Sen başkalarının tepki ve engellemelerine aldırma, doğru bildiğini yap!' Tıpkı, bizim 'İt ürür kervan yürür' atasözünün kimseye 'it' demediği gibi, Romen atasözü de kimseye 'köpek' ve 'at' sıfatı yüklemiyor. Tartışmaya katılanların Türkçe bilinçsizlikleri karşısında yüzüm kızardı!

*

Bakın, eski Türk Dil Kurumu'nun yayımladığı 'Atasözleri Sözlüğü'nün önsözünde neler yazıyor: 'Atasözleri ulusal varlıklardır. Tanrı ve peygamber sözleri gibi ruha işleyen bir etki taşırlar. İnandırıcı ve kutsaldırlar.' Nitekim, atasözleriyle ilgili eski bir atasözümüz de şöyle der: 'Atalar sözü Kur'ana girmez, yanınca yelüşür. (Birlikte koşup gider; ondan geri kalmaz.)’ Atasözleri, geniş halk yığınlarının yüzyıllar boyunca geçirdikleri denemelerden ve bunlara dayanan düşüncelerden doğmuşlardır. Ulusun ortak düşünce, kanı ve tutumunu belirtir, bize yol gösterirler. Bir atasözüyle belgelendirilen tutumun doğruluğu herkesce kabul edilir. Anlaşmazlıklarda bir atasözü en büyük yargıcıdır.

Bu olay, ülkemizin 'güzide' kulüplerinin yöneticilerinin, spor yazarlarının, televizyon gazetecilerinin bir atasözünü yorumlamayı bile beceremediklerini gösterdi. Türkçenin yavanlaşmasının, kabaklaşmasının nedenlerinden biri de atasözü ve deyim cehaleti olmalı.

*

Şu atasözünün güzelliğine bir bakın: 'Zemheride yoğurt isteyen cebinde inek taşır'.

Bu fırsattan yararlanarak ilgililere birkaç atasözü armağan edeceğim: Türklerin atasözü bildiğini sanan saf Lucescu'ya: 'Acı patlıcanı kırağı çalmaz'. Atasözlerinin mecazî kullanımından habersiz gazeteci ve televizyonculara: 'Acemi katır kapı önünde yük indirir'. (İsterlerse hakkımda 'hakaret davası' açabilirler!)

Lucescu'yu kınayan Fenerbahçe yöneticisine: 'Adam adama gerek olur, iki serçeden börek olur'.

İş işten geçtikten sonra maçın ertelenmesi yönünde düşünce açıklayan Mustafa Denizli'ye: 'Araba devrilince yol gösteren çok olur.'

Gatasaray'a 2-0 yenilen Beşiktaş Jimnastik Kulübüne: 'Deve boynuz ararken kulaktan olmuş'.

Kadri bilinmeyen Galatasaray'a: 'Büyük başın derdi büyük olur'.

*

'Çok bilmiş' televizyoncular ve gazeteciler bir atasözünün anlamını öğrenmek için sokaklarda Romenler, 'On ikinci oyuncular' arıyorlar da bir edebiyat öğretmenine danışmak akıllarına bile gelmiyor. Bu tartışmayı kışkırtan herkes Türkçe sınavında '0' (sıfır) almıştır!..