Doğan Hızlan: İzmir’i İzmir yapanlar

Doğan HIZLAN

Her şehir ünlü adlarıyla anılır.

Bilimde, kültürde, sanatta yaptıklarıyla o şehri yüceltirler.

Ö.Faruk Huyugüzel'in İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950) kitabı, bir şehrin kültür ve sanat haritası üzerindeki yerini belirleyen insanların yaşamını, çalışmalarını bir bilim adamı titizliğiyle bize iletiyor.

Önsöz'de kitabın niteliği şöyle tanıtılıyor:

‘‘1850-1950 arasında yüz yıllık bir dönemde İzmir'in Türk çevrelerindeki fikir ve sanat hayatına bir şekilde karışmış, eser vermiş, birtakım tesirlere yol açmış, özetle İzmir'in fikir ve sanat hayatında bir iz bırakmış 262 fikir ve sanat adamının biyografi ve eserleri yer almakta ve bunların büyük bir çoğunluğunun biyografisi ilk defa burada ortaya konmuş bulunmaktadır.’’

*

Ayrıca Türkçe eser vermiş Rum, Ermeni ve Yahudi sanat, fikir adamlarına da kitapta yer verilmiştir.

Bu tutum İzmir'in azınlık nüfusunun da bu şehre katkılarını göstermesi bakımından ilgi çekicidir.

İzmirli olmayıp da hayatlarının bir döneminde İzmir'de yaşayanlar da kitabın kapsamına alınmış.

Huyugüzel, 1950 sonrasını da ikinci ciltte yazacağı vaadinde bulunmaktadır.

İzmir'in ondokuzuncu yüzyıl başında Türklere seslenen kütüphanelerin, azınlık kütüphanelerinden daha az olduğunu belirten inceleyici, sonradan kurulan özel kitaplıklarla bu açığın kapatılmaya başladığını açıklıyor.

6 Temmuz 1912'de açılın Milli Kütüphane sonradan kendi binasına kavuşmuştur ve şimdi 300 bin kitap, 30 bini aşkın periyodik başvuru kaynağı bulunmaktadır.

İzmir, belgelere bakıldığında modern eğitim kurumlarının açılmasında da öncüler arasında yer alır.

İzmir'de yetişenler kendi şehirlerinin, bölgelerinin sınırı içinde kalmamış, bütün Türkiye'deki edebiyat ve fikir akımlarının öncüsü olmuşlardır.

Huyugüzel'den bir bölüm aktaralım:

‘‘İzmir gazete ve dergileri, yöreyle ilgili konulardaki rollerinin yanı sıra bütün Türk fikir ve sanat hayatında etkili olacak faaliyetelere de sahne olmuşlardır. Halit Ziya bir çok edebi yeniliği İzmir'de Hizmet gazetesindeki eserleriyle gerçekleştirirken, Necip Türkçü Türk dilinin sadeleşmesi tarihinde önemli olan fikirlerini gene aynı gazetede ortaya koymuştur.’’

Fikir ve Sanat Adamları'nın alfabetik listesine baktığımda iki önemli saptamada bulunabileceğimi anladım.

Birincisi, İzmirlilerin düşünce, sanat, edebiyat hayatımızdaki önemli yerleri, ikincisi bu fikir oluşumu içinde azınlıkların ne kadar etkin bir rol oynadığının anlaşılması.

Belki de İzmir'in kendine özgü kozmopolitliği, bu değişik dil, din ve ırklardaki çalışmaların ışığında daha bir belirginlik kazandırmıştır.

Huyugüzel'in kitabındaki fikir ve sanat adamlarının çoğunun biyografisini zaman aralıklarıyla okudum.

*

Hayat hikayeleri yalın bir dille de yazılsa, ardındaki zenginliği görebilirsiniz. Bir satırdaki bir yargı, bir not, eserini okuduğunuzda birden büyük bir anlam kazanır, taşar, mayalanır ve bütün bir yaşamı örter.

İzmir'de yaşayanların hayatını okuduğunuzda, İstanbul dışındaki bir şehrin kendine özgü tarzıyla birlikte ortak bir Türkiye’nin yaşam biçimini de yansıttığını göreceksiniz.

Edebiyatçı kahveleri, dostluklar, klikler.

Halikarnas Balıkçısı'ndan Fuat Edip Baksı'ya, Şükran Kurdakul'dan Naci Sadullah'a kadar geniş bir portre galerisinde gezineceksiniz.

Elbette İzmir denince Kemal Bilbaşar'ı, bugünün yazarlarını, şairlerini de anımsamak gerekiyor.

Ben İzmir denince birinci olarak Tokadizade Şekip'i hatırlarım, ünü İzmir'in dışında bilinen ama en İzmirli şairdir o. Dalgalı, engebeli yaşamının her anını şiirinde hissedebilirsiniz.

Sanki intiharın patikasında yavaş yavaş yürümektedir, kırılgan, alıngan ve bedbaht...

Sonra da Kemal Bilbaşar'ı, Nahit Ulvi Akgün'ü hatırlarım.

İzmir'i bir de onu yücelten adlarıyla tanıyın.

DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ

Öyküler Edgar Allen Poe Epsilon

Bir Kedi, Bir Adam, Bir Ölüm Zülfü Livaneli Remzi

Karanfil ve Hançer Burhan Günel Can

Devam Ferit Edgü Sel

Annem Yıldız Sertel Belge