Gelişim ihtiyaçları ve rehberlik hizmetleri

Sınıfında yer alan öğrenciler, içinde bulundukları yaşın ve olgunluk düzeyinin gereği olarak ne gibi gelişim özellikleri taşımaktadır ve belli bir kültür içinde, belli bir dönemi yaşayan öğrencilerden beklenen davranış örüntüleri nelerdir? Bütün bu bilgilere hâkim olan bir öğretmen, döneme özgü davranış örüntülerinin gelişmesini sağlayacak olanakları yaratmaya; engelleyici, sınırlayıcı durumları ortadan kaldırmaya çalışabilecektir.

Farklı eğitim düzeylerinde bulunan öğrencilerin, özellikle rehberlik hizmetleri açısından esas alınan iki grup temel ihtiyaçları söz konusudur. Bunlar;

-Yaşamın her döneminde geçerli olan ve sürekli doyurulması gereken temel ihtiyaçlar ile

-Değişik yaşam dönemlerine özgü gelişimsel ihtiyaçlardır.

Temel ihtiyaçlar

Abraham Maslow tarafından oluşturulan kişilerin gereksinimleri kuramı, motivasyon kuramları içinde önemli bir yere sahiptir. Bu kurama göre, insanların motivasyonu dış faktörlerden ziyade kişinin kendi içindeki ihtiyaçlarına dayanmaktadır. Kişinin içinden gelen bu ihtiyaçlar ise bir hiyerarşi içinde gruplandırılmaktadır. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi 5 ana kategoriye ayrılmaktadır:

1. Fizyolojik ihtiyaçlar: Piramidin en altında fizyolojik ihtiyaçlar bulunmaktadır. Bunlar nefes alma, yemek yeme, su içme, uyuma ve boşaltım gibi bedensel olaylar… Bunların hepsi oldukça anlaşılır, bunları yapmadan varlığımızı sürdürmemiz imkânsızdır. Dolayısıyla en temelde olmalılar. Maslow’a göre, tüm ihtiyaçlar içerisinde en önemli olan ihtiyaç fizyolojik ihtiyaçlardır. Fizyolojik ihtiyacını gidermemiş bir kişi için diğer ihtiyaçların bir önemi yoktur. Aç veya susuz olan bir kişi, öncelikle bu ihtiyacını doyuracaktır ve ardından diğer ihtiyaçlarını doyurmaya yönelecektir.
   
2. Güvenlik ihtiyacı: İkinci seviyede, güvenlik ihtiyacı yer almaktadır. Çünkü bir canlı hayatta kalmayı başardıktan sonra, güvenli ve huzurlu bir hayat sürebilmeli, sizin içinde öyle değil mi? Kendinizi güvende hissetmediğinizde, kendinizi geliştirmek yönünde çaba sarf etmeniz de mümkün olmayacaktır. Bu seviyeye bireysel güven, duygusal güven, finansal denge hali, sağlık ve iyilik, kazadan ve hastalıktan uzak olma gibi birçok alt başlık ekleyebiliriz. Piramidin ilk iki seviyesi, görüldüğü gibi “temel ihtiyaçları” oluşturuyor. Bu ihtiyaç, korunma, barınma, kural ve yasalara uyma gibi gereksinimlere dayanmaktadır ve buna bağlı olarak kişi korku ve kaygısını azaltacaktır.
   
3. Sosyal ihtiyaçlar: Üçüncü seviyede aidiyet ve sevgi ihtiyacı geliyor. Dolayısıyla bir bireyin hayatta kalmayı ve güvende olmayı başardıktan sonraki en temel ihtiyacı, yakın arkadaşlıklar ve dostluklar kurmak, belirli gruplara ait olmak, onlarla ortak hedefler doğrultusunda çalışmak... İnsanlar tek başına yaşayamazlar, yaşamlarını sürdürebilmek için başkalarının varlığına gereksinim duyarlar. Başkalarıyla birlikte yaşama, başkaları tarafından kabul görme, arkadaşlık, sevme ve sevilme gibi sosyal ihtiyaçlar insanlar için önemlidir.
   
4. Değer verilme/Saygınlık ihtiyacı: En tepeden önceki son basamakta ise özgüven ihtiyacı yer alıyor. Yani ayrıcalıklı ve başarı olma hissi. Toplumdaki yerimizin ve değerimizin diğerlerince görüldüğü, fark edildiği, önemsendiği hissi... Bağımsızlık duygumuz, kendimize güvenmemiz ve özgürlük arayışımız da buradan gelir. Bir önceki seviye ve bu seviye, bir araya gelerek psikolojik ihtiyaçlarımızı oluşturur. Bu ihtiyaç çift yönlü bir ihtiyaçtır. Yani, birey hem kendisine güven ve saygı duymak isterken hem de başkaları tarafından böyle görülmek ister. Başkaları tarafından değer görmek, kişinin de kendine güven duymasına ve başarılı olabileceğine yönelik bir inanç geliştirmesine neden olmaktadır.
   
5. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı: Bu ihtiyaç hiyerarşinin en üst basamağında yer almaktadır. Her bireyin kendine ait yetenekleri ve karakteri vardır. Birey bu kendine ait özelliklerini geliştirme ve kanıtlama ihtiyacı hissetmektedir. Fakat bu ihtiyacın karşılanabilmesi için, diğer alt basamaklardaki ihtiyaçların yeterince karşılanmış olması gerekmektedir. Aksi takdirde bireyin kendini gerçekleştirmesi çok mümkün değildir. Tüm temel ve psikolojik ihtiyaçlarımızı karşıladıktan sonra, bu seviyedeki ihtiyaçlarımızı gerçekleştirebiliriz. Müziğe ilgimiz varsa müzisyen olabilir, bir şeyler yaratmakta iyiysek mühendis olabiliriz. Sadece kariyer olarak düşünmeyiniz: İyi bir ebeveyn olabiliriz, iyi bir eş olabiliriz. Kendimize yeni hedefler koyup, onların peşinden gidebiliriz. Olabileceğimizin en iyisi neyse, o olmaya çalışabiliriz.

Gelişimsel İhtiyaçlar

İkinci gruptaki ihtiyaçlar ise her gelişim döneminde, o yaş dilimlerinde karşılanması beklenen döneme özgü ihtiyaçlardır. Bunlar “Gelişim Görevleri” olarak adlandırılmıştır. Öğretmenlerin, eğitim süreci boyunca çocukların ve gençlerin içinde bulundukları döneme özgü gelişim görevlerini bilerek, rehberlik hizmetlerini yürütmeleri gerekmektedir.