Her gün F-16’lar, Eurofighter’lar, F-35’ler, VIPER modernizasyon kitleri ve KAAN projesi bu haberler üzerinden gündemimize giriyor.
Değindiğimiz içerikteki haberlerin son dönemde bu kadar yoğunlaşmasının gerisinde, Türkiye’nin envanterindeki savaş uçağı filosunun önümüzdeki on yıllara dönük modernizasyon plan ve hedeflerinin hayata geçirilmesinde karşılaşılan sorunlar yatıyor.
Bu haberlerle ilgili önemli bir noktayı baştan vurgulayalım. Söz konusu savaş uçakları, Türkiye’nin Rusya ile Bulgaristan, Irak, İran gibi komşularıyla arasındaki askeri güç dengesine ilişkin tehdit değerlendirmeleri bağlamında gündeme gelmiyor.
Konu daha çok Ege’de Türkiye ile Yunanistan arasındaki güç dengesinin gözetilmesi, bu dengenin Türkiye’nin aleyhine şekillenmemesi hedefi çerçevesinde ele alınıyor.
Dikkat çekici bir nokta daha var. Uçak alımlarının finansmanıyla ilgili hususlar kuşkusuz çok önemli olmakla birlikte, işin bu kısmı söz konusu haberlerde temel mesele olarak belirmiyor.
Sorun, bu aşamada büyük ölçüde uçakların satın alınabilmesi için gerekli siyasi onayın üretici, satıcı ülkelerin karar alma organlarından, yani hükümetlerinden, parlamentolarından çıkması noktasında yaşanıyor.
*
Modernizasyon dosyasının ana parametrelerini şu şekilde özetleyebiliriz: Türk Hava Kuvvetleri’nin envanterinin savaş uçakları kategorisini ağırlıklı olarak F-16 savaş uçakları oluşturuyor. Teknolojik yetenekleri itibarıyla
Kaya Türkmen’in anlattığı hadise, bir sanat eserinin Türkiye’de nasıl bir hoyratlığa, saygısızlığa maruz kalabileceğini göstermesi bakımından çok çarpıcı.
*
Hikâyeyi anlatmak için önce biraz geçmişe uzanmamız gerekiyor. Kaya Türkmen’in kendisi gibi diplomat olan babası 1950’li yılların ikinci yarısında Brüksel’de görevlidir ve 1958 yılında düzenlenen, o tarihte Resmi Gazete’deki tanımıyla “Cinahşumul ve Milletlerarası Brüksel Sergisi”nde Türkiye’nin temsilinde kilit bir rol oynar. Türk Pavyonu’nun Genel Komiseri Munis Faik Ozansoy’un yardımcısı olarak görevlendirilmiştir.
Bu fuarın 1967’den itibaren bugünkü adıyla “EXPO”ya dönüştüğünü hatırlatalım. O dönemde de her ülke Brüksel’deki fuarı kendi vitrini olarak kullanmak çabasındadır. Örneğin, Amerikalılar demokrasi temasını işleyen bir pavyonla katılırlar ve Coca Cola’yı da sembollerden biri olarak kullanırlar. Sovyetler Birliği’nin pavyonunda 1957’de uzaya fırlattıkları Sputnik uydusunun bir maketi ön plana çıkar.
Kaya Türkmen’in anlatımına göre, dönemin Demokrat Parti iktidarı, bu fuarı modern Türkiye’yi anlatmak bakımından değerli bir fırsat olarak görür ve çok iddialı bir şekilde katılmaya karar verir. Bu çerçevede Türk pavyonunun nasıl tasarlanacağı, Türkiye’nin burada nasıl anlatılacağı önemli bir soru olarak belirir.
Bunun için bir mimari proje yarışması düzenlenir. Yarışmayı her biri Türkiye’de mimarlık alanında seçkin çizgileriyle temayüz etmiş dört mimar Utarit İzgi, Muhlis Türkmen, Hamdi Şensoy ve İlhan Türegün’den oluşan ekibin projesi kazanır. Bu gruptan ilk üçü sonradan profesörlük unvanı da almış akademisyenlerdir.
*
Aslında bu mirasın arkasında son derece çarpıcı bir yaşam öyküsü var. Bu öykünün öznesi Almanya’da Bavyera’nın Fürth şehrinde yaşayan bir Yahudi ailesinin büyük çocuğudur. Aile, Almanya’da yükselen Nazi tehlikesi karşısında 1938 yılında ABD’ye göç etmek zorunda kalır ve ayak bastıkları New York’ta mütevazı koşullarda ayakta kalmaya çalışır. Ailenin iki erkek çocuğundan biri en büyük merakı futbol olan Heinz Alfred Kissinger’dır.
Kissinger’ın ebeveynlerinin kaçmakla ne kadar isabetli bir şekilde hareket ettikleri, aileden Almanya’da kalan en az 13 yakın akrabanın Naziler tarafından gaz odalarında ya da toplama kamplarında katledilmesiyle anlaşılacaktır.
*
ABD’de Henry adını alacak olan Heinz Alfred Kissinger, Amerika kıtasına ayak bastığında henüz 15 yaşındadır. İngilizceyi her zaman kırık bir Alman aksanıyla konuşmuş olan Henry Kissinger’in öyküsündeki önemli dönüm noktalarından biri, 20 yaşındayken askere alınması ve savaşın sonuna doğru kendisini ailece göç etmiş oldukları Almanya’da bu kez bir ABD askeri olarak bulmasıdır.
Güler’in bu açıklamasında teknik sorunları nedeniyle bu uçaklara dönük ifade ettiği olumsuz bakışı hesaba kattığımızda, Ankara’nın son yıllarda ABD ile ilişkilerini ciddi bir şekilde sıkıntıya sokan F-35 seçeneğinden bir hayli uzaklaşmış olduğunu teslim etmemiz gerekiyor.
Gelgelelim, satır aralarına baktığımızda, Güler’in bütün olumsuz bakışına karşılık Ankara’da bu seçeneğe kapının tümden kapatılmadığı da anlaşılıyor.
Durumu tam olarak gösterebilmek için önce komisyon toplantısının tutanaklarına yönelmemiz gerekecek.
*
Öncelikle belirtelim, Güler, komisyon toplantısında milletvekillerinin F-35 savaş uçaklarına ilişkin sorularına verdiği yanıtlarda son derece şüpheci bir bakış yansıtıyor.
Örneğin, önce “Bu F-35 konusu hakikaten Türkiye’de bizim oturup düşünmemiz gereken bir konu” diyor. Ardından, ABD ve İsrail’de F-35’lerle ilgili yaşanan bazı teknik problemleri hatırlatıyor:
“Şu anda Amerika’da dahi F-35’lerin çoğunun uçuşu kesilmiş durumda. İsrail, F-35’lerini uçuramıyor ve bu konuda da sürekli olarak açıkça Amerika’ya saldırıyor. Avrupa’daki birçok ülkede de anlaşılmayan, onların çözemediği aksaklıklar var.”
Peki teknolojideki en ileri aşamayı temsil eden
BULGARİSTAN vatandaşı olarak Gimnaziya’da, yani lisedeki kayıtlı ismi biraz uzundu: Bilal Niyaziyev Mehmed Eminov Paşov...
Kısaca Paşov derlerdi.
Peki neden Paşov?
Anlattığına göre, büyük dedesi 1853-56 Kırım Harbi’ne katılmış ve cephede bir Osmanlı Paşası’nın yanında görev yapmıştı. Askerden Bulgaristan’da yaşadıkları kasabaya bir gümüş madalyayla döndüğünde, Paşa’nın yanında görev yapmış olmasının da havasıyla aile Paşalar diye anılmaya başlanmıştı.
Oramiral Tatlıoğlu’nun bu çıkışını değerlendirmeden önce ne dediğini kısaca hatırlayalım.
Deniz Kuvvetleri Komutanı, bu beyanını 18 Kasım tarihinde Yalova’nın Altınova ilçesinde Milli Savunma Üniversitesi’nin Deniz Astsubay Meslek Yüksekokulu Eğitim Merkezi Komutanlığı’ndaki konuşması sırasında yapmıştır.
‘KARADENİZ’DE JEOPOLİTİK MÜCADELE...’
Komutan, konuşmasında önce Türkiye’nin Karadeniz’deki çıkarlarının geniş bir değerlendirmesini yapıyor. Ardından, 2008 sonrasında Gürcistan ile Rusya arasında başlayan gerilimlerden itibaren yaşanan ve son olarak Rusya’nın 2022 yılında Ukrayna’yı işgaliyle birlikte tırmanan gelişmeleri tahlil ediyor.
Oramiral Tatlıoğlu, bu çerçevede “İşgalin Karadeniz’deki jeopolitik mücadelede yeni bir dönemi başlattığını” vurguluyor.
Daha sonra projektörleri NATO’ya çeviriyor:
“Bildiğiniz gibi, NATO Karadeniz’de bazı tedbirler almaya çalışıyor. Ancak Karadeniz’de bu tedbirleri biz alacağımızı ifade edip, NATO’yu veya Amerika’yı Karadeniz’de istemediğimizi beyan ediyoruz.”
Açıklamalarının en çok dikkat çeken bölümlerinden biri de şu ifadelerde karşımıza çıkıyor:
Bu süre zarfında yaptığı görevindeki hedeflerine dönük temel siyaset açıklamalarına baktığımızda, Dışişleri Bakanlığı’nda kapsamlı bir kurumsal reformun kendisinin önemli bir stratejik önceliği olacağını anlıyoruz.
Fidan, bu konudaki ilk dikkat çekici çıkışını, SETA isimli düşünce kuruluşunun “Insight Turkey” isimli yayınının geçen eylül sayısında yayımlanan “Türkiye Yüzyılı’nın Başında Türk Dış Politikası: Sınamalar, Vizyon, Hedefler ve Dönüşüm” başlıklı makalesinde yapmıştı.
Kurumsal reform, Fidan’ın yazısında yeni döneme bakışında en iddialı, en hırslı göründüğü alanlardan biri olarak karşımıza çıkıyor. Fidan, göreve başladığı ilk günden itibaren Dışişleri Bakanlığı’nın kurumsal transformasyonunun hızlandırılmasını kendi açısından bir öncelik olarak gördüğünü belirtiyor bu metinde.
*
Fidan, dönüşüm ihtiyacının gerekçeleri üzerinde ayrıntılı değerlendirmeler yapıyor. Örneğin, dış politikanın artık klasik anlamda diplomasi ile sınırlanamayacağını, günümüzde uluslararası ilişkilerin gündeminin güvenlik, istihbarat, ticaret, finans, çevre, enerji, kültür, iletişim, sağılık da dahil olmak üzere hepsi birbiriyle iç içe geçmiş alanların yarattığı karmaşık bir çeşitlenme gösterdiğini anlatıyor. Bu durum, yeni aktörlerin ve paydaşların denkleme girmesini de beraberinde getirmiştir.
Sonuçta bütün bu gelişmeler küresel ölçekte dışişleri bakanlıklarının portföylerinin, ilgi ve görev alanlarının genişlemesi sonucunu doğurmuştur.
Bakanlıktaki dönüşümün “proaktif” bir yaklaşımı esas aldığını anlatıyor. Fidan’a göre, bu yaklaşım, bir yandan yüzyıllar boyu damıtılmış olan birikim ve becerilere sadık kalırken, diğer yandan küresel ilişkilerin sürekli değişim içindeki zeminine kendisini uyarlamayı hedefliyor.
*
Bu toplantı, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın ilk kez TBMM’deki bir Bütçe Komisyonu toplantısında milletvekillerine sunum yapıp, onların görüşlerini, eleştirilerini dinlemesi, sorularına yanıt vermesine sahne oldu.
Dışişleri Bakanı Fidan, Türkiye’nin Avrupa ile ilişkileri, bu çerçevede Avrupa Konseyi ile ilişkilerin geleceğini konu alan sorularla da karşılaştı toplantı sırasında.
Tabii konu Avrupa Konseyi olunca, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) kararlarının uygulanması ile ilgili problemler, özellikle de Osman Kavala hakkındaki AİHM kararın uygulanmamasının yol açtığı sonuçlar da gündeme geldi. Bu tartışmalar sırasında Selahattin Demirtaş’ın durumuna da değinildi.
*
Tartışmaların bu faslında İstanbul CHP milletvekili ve emekli büyükelçi Namık Tan, Kavala ve Demirtaş hakkındaki AİHM kararlarını hatırlatarak, “Anayasa’nın amir hükümleri uyarınca, Türkiye uluslararası anlaşmalardan doğan yükümlülüklerini iç hukukuna ithal etmiştir ve uygulamak zorundadır. O halde, Avrupa Konseyi ve AİHM kararlarını neden uygulamıyoruz?” diye sordu.
Gelecek Partisi’nden Bursa Milletvekili Dr. Cemalettin Kani Torun, Kavala ile ilgili AİHM kararı uygulanmadığı takdirde “Türkiye’nin Avrupa Konseyi’nden çıkarılma işleminin başlayacağını” öne sürerek, “Bu durumdaki bir ülkeye Avrupa ve ABD fonlarının gelmesinin çok zor olacağını”savundu, “Bir çıkış yolunun bulunması herkesin yararına olacaktır” diye konuştu.
Keza İzmir CHP milletvekili Prof. Yüksel Taşkın, Hakan Fidan’ın “AB Türkiye’nin stratejik önceliğidir” şeklindeki açıklamasını hatırlatarak, bu çerçevede Kavala ile ilgili AİHM kararlarının uygulanmaması meselesini açtı “Avrupa Konseyi’nden ayrılmayı göze alıyor muyuz?” sorusunu yöneltti.
*
