ALASKA Havayolları’na ait Boeing 737 MAX 9 uçağında geçen hafta yaşanan olay, havacılık otoritelerini ayağa kaldırdı. Dünya genelinde çeşitli havayolu şirketlerinin kullandığı toplam 200’den fazla Boeing 737 MAX 9 uçağı, yere indirildikten sonra yeniden havalanmadı ve toplam 2 binden fazla uçuş iptal edilecek. Bazı şirketler ise uçmaya devam etti.
HAVA BASINCI İKİ KEZ DÜŞMÜŞ
Hatırlanacağı üzere Alaska Havayolları, cuma günü geç saatlerde Kaliforniya’ya gitmek üzere havalanan Boeing 737 MAX 9 tipi uçağın bir penceresinin ve gövde parçasının havada patladığını duyurmuş, pilot uçağı hasar almadan yere indirmeyi başarmış ve bu felaket can kaybı olmadan atlatılmıştı.
Olayla ilgili görüntüler izleyenleri dehşete düşürürken kazanın nasıl gerçekleştiğine dair araştırmalardan ilginç sonuçlar çıkıyor. Araştırmalardan sonra uçak seyir halindeyken ‘kabin orta tıkacı’ diye adlandırılan kapının patladığı belirtildi. Uçağın daha önce iki kez kabin basıncı kaybı yaşadığı da ortaya çıktı. Kokpitte basınçla ilgili ikazların alındığı ve gerekli incelemelerin havayolu şirketi tarafından yapıldığı öğrenildi. Bugüne kadar toplam 145 uçuş yapan bu uçakta başka bir anormallik görülmediği de bildirildi. Şimdi Alaska Havayolları mühendis ve teknisyenleri, hem Boeing uzmanları ile hem de FAA, yani Amerikan Havacılık Otoritesi uzmanları ile derinlemesine bir araştırma yapıyor. Alaska Havayolları dahil aynı modeli satın alan bazı havayolu şirketleri kendi uçaklarında incelemelerini tamamladıktan sonra yeniden uçurmaya başladı. B737 MAX 9 kullanan her havayolu şirketi tedirgin olan yolcuların isteğine göre biletleri iade ediyor ve gerekli zarar ödemelerini de yapıyor.
Kalktıktan 13 dakika sonra, tam olarak tahliye kapısı niteliği olmayan tıkaç kapısının patlamasına rağmen yolcuların tümünün emniyet kemerlerini sıkı bir şekilde bağlamaları ve pilotların zamanında alçalması bir facianın önüne geçti. Şimdi bu tıkaç kapının değişip değişmediği, Alaska Havayolları teknisyenlerinin herhangi bir müdahalede bulunup bulunmadığı bilinmiyor. Şirket merkezinin tıpkı Boeing gibi Amerika’nın Seattle kentinde olması araştırmaların daha hızlı sonuçlanmasını sağlayacak.
THY DE İPTAL ETTİ
TOKYO’nun Haneda Havalimanı’nda kısa adı JAL olan Japon Havayolları’nın iç hat uçuşuyla Sapporo’dan gelen Airbus 350-900 uçağı ile bir sahil güvenlik uçağı, 45R pistinde çarpıştı. Uçaklar alev topuna döndü. Ama mükemmel bir tahliye gerçekleştirilerek 367 yolcu hızla uçaktan çıkarıldı. 12 kişiden oluşan ekip, uçağı en son terk etti. Zamanında gelen itfaiye doğru köpükleme ile yolcuların zarar görmesini önledi. Sahil güvenlik uçağındaki beş kişi hayatını kaybetti. Uçağın pilotu ise ağır yaralandı.
FACİAYA KIL PAYI
Böyle feci bir kazadan bütün yolcuların kurtulmuş olması bence tümüyle Japon disiplininin bir eseri. Pilotlar kurallara uyarak zamanında tahliye kararı verdiler. 50 yolcuda bir olan kabin memurları hızla tahliyeyi başlattılar. Uçağın her iki tarafında 4’er adetten 8 adet olan acil çıkış kapıları hızla açıldı. Slide denilen kaydıraklar patlatıldı ve Japon yolcular aldıkları üstün terbiye sayesinde birbirlerini itip kakmadan dışarı çıkmaya başladılar. Etrafını alevlerin sarmaya başladığı kabin içinde panik olmasına rağmen ezilmeler, üst üste düşmeler olmadı. Tahliye kurallar gereği 90 saniyeyi geçse de mükemmel olarak gerçekleşti.
JAL Havayollarının JL 516 sefer sayılı uçağı iç hat seferinden geliyordu. Haneda’ya inişe geçtiğinde yakıtı azdı ve ancak üç yedek havalimanına gidecek kadardı. Ama çarpıştığı sahil güvenlik uçağının yakıtı tamdı. Yine de küçük bir uçaktı. Çarpışma sırasında bu küçük uçak, A350 uçağının altına girdi. A350’nin yakıt tankının bulunduğu kanat ve gövde altını dağıttı. Kerosen denilen gaz yağı türevi uçak yakıtı hızlı alev almasa da, kapalı hacimlerde bir bomba gibi patlıyor. Bunu 11 Eylül ikiz kulelere uçakların çarpmasında da açıkça gördük. Patlayan yakıt A350 uçağını hızla sardı. Küçük uçak ise neredeyse alev topu içinde kayboldu. Ve uçakta bulunanlar yanarak can verdiler. Bir kişinin kurtulduğu iddiaları hala geçerli.
UÇAK İSKETELETE DÖNDÜ
Bu kazada çok dikkat çeken bir başka şey de yolcu uçağının çok hızla iskelet haline gelmesi oldu. Daha hafif ve dolaysıyla daha az yakıt harcayan uçaklar yapılması için acaba kolay tutuşan malzemeler çok mu kullanılıyor sorusu elbette önümüzdeki günlerde tartışılacak.
HEP şu Cebelitarık’ı merak etmişimdir. Hele havalimanı konusu açılınca bu küçük yerleşim yerinin havalimanını mutlak görmek istemişimdir. Biraz geç kaldım sayılır, demiyorum. Çünkü Mart 2023’te pistin altından geçen bir otomobil tüneli yapılmış. Ama yayalar hâlâ pistin üzerinden yürüyerek karşıya geçiyorlar.
Bu da bana yeterdi zaten.
Cebelitarık’a ulaşmak için önce Malaga’ya uçuyorum. Karşı rüzgârlar fazla, 4 saat 16 dakikalık bir uçuşla Malaga havalimanına iniyoruz. Uçağımız THY’nin en yenilerinden A321neo. İyi bir kaptanla iyi bir iniş yapıyoruz. Ve sağa sola savrulmadan, hemen teker koyuyoruz.
Malaga’dan sonra Cebelitark Boğazı yakınına gitmek için neredeyse iki saatlik bir kara yolculuğu var. Gidiyorum. İki saat çabuk geçiyor. Çevrede görkemli çıplak dağlar ve ovalarda uzayıp giden yeşillikler var. Paralı otoyolların birinden diğerine geçiyoruz. Yollar çok iyi. Bir yerde durup kahve molası vermek iyi geliyor.
Güneye dönüyoruz. Bir süre sonra pat diye karşımıza Tarık Dağı çıkıyor. Cebelitarık onun eteklerinde. Dağı kucaklamış vaziyette. Yönlendirme levhaları harika. Hiç şaşırmadan Cebelitarık dışında İspanya topraklarında otomobilimizi park ediyoruz. Yanımda hem normal pasaportum var hem de İngiliz vizesi bulunan eski pasaportum (Çünkü burası İngiltere toprakları). Bir kez daha kontrol ediyorum.
ÖNCE İSPANYA’DAN ÇIKIŞ
Kulübeden biraz büyük bir binaya giriyorum. İspanya’dan çıkış için pasaport polisine gidiyorum. Normal pasaportumu gösteriyorum, İngiliz vizem olanı da soruyor. Bakıp inceliyor. Hatta biraz uzun da sürüyor. Eee bir mantığı yok. Eğer İspanya’ya girmişsem ve Malaga Havalimanı damgası varsa bu titizlik niye anlamadım. Neyse yine de zarif davranarak, geçiş noktasını gösteriyor. 200 metre civarında bir kaldırımdan yürüyorum. Karşıma İngiltere giriş kulübesi geliyor. Giriyorum, hem İspanya giriş damgası hem de İngiliz vizesi olan iki pasaportumu da polise uzatıyorum. Bakıyor, sorun yok. Ne kadar kalacağımı söylüyorum. İki-üç saat deyince şaşırmıyor. “Gelenler hep bu kadar kalıyorlar galiba” diyorum ve dışarı adım atıyorum.
İŞTE SEKTÖRDEN 2023 İÇİN ‘EN’LER LİSTELERİ:
EN FAZLA UÇAĞI OLAN 5 HAVAYOLU ŞİRKETİ
1- Amerikan Hava Yolları
(AA) : 1002 uçak
2- Amerikan Delta Hava Yolları: 960
3- Amerikan United Hava Yolları: 930
4- Amerikan Southwest Hava Yolları: 878
5- Amerikan FedEx kargo havayolu: 733
Henüz bu yıl bitmedi. Ama umuyorum ki yeni bir kaza olmaz. Hele ölümcül sonlu bir uçak kazası olmayacaktır diye çok umutluyum.
2023 yılının ilk uçak kazası 15 Ocak tarihinde meydana geldi. Nepal Yeti Havayolları’nın 691 sefer sayılı uçuşunda Tribhuvan Uluslararası Havaalanı’ndan Pokhara Uluslararası Havaalanı’na iç hat uçuşu gerçekleştiren bir ATR 72-500, Pokhara, Nepal’deki Seti Gandaki Nehri vadisine düştü. Uçaktaki 72 kişi öldü. Bu kaza, ATR 72 uçaklarının karıştığı en ölümcül kaza olarak kayıtlara geçti.
Meydana gelen diğer sivil havayolu uçak kazaları şöyle:
* 11 Temmuz - Halla Havayolları’nın Brezilya yapımı Embraer EMB 120 uçağı Somali’nin Mogadişu kentindeki Aden Adde Uluslararası Havalimanı’na inerken düştü. Kazada 34 yolcu hayatta kalırken, 2 yolcu ise hafif yaralandı.
BİLET fiyatlarının yüksekliğine rağmen tüm dünyada uçak doluluk oranları yüzde 80’leri aşmaya başladı. Bazı popüler hatlarda eğer erken davranılmazsa bilet bulmak imkânsız hale bile gelebiliyor. Yılbaşı’nın yaklaşması ile birlikte uçuş sayılarında da ciddi artışlar oluyor.
Doluluk oranlarının en hızla yükseldiği bölge Amerika kıtası. Özellikle ABD’nin doğu ve batı bölgelerinde bulunan kentlerdeki havayolu yolculuklarında beklenenden de fazla artış var. Bu bölgelerde uçak doluluğu yüzde 85’leri geçmeye başladı. Asya Pasifik ülkelerindeki doluluklar yüzde 80’ler civarında olsa da, özellikle tatil bölgelerindeki uçuşlarda yüzde 90’a varan doluluklarla birlikte bilet fiyatlarında iki kata fiyat artışları gündeme gelmeye başladı. Avrupa’da ise iç hatlarda yani Avrupa ülkeleri arasındaki uçuşlarda doluluklar düşük. Bunun nedeni tren yolculuğunun cazibesini giderek artırması. Ayrıca bazı Avrupa ülkeleri teren yolcuğunu özellikle tavsiye ediyor ve ücretlerde de kampanyalarla cazibeyi artırıyor. Bu hem karbon salımı için etkili oluyor hem de yolcular havalimanlarındaki yorucu geçişlerden kurtuluyorlar.
AFRİKA’DA REKABET DÜŞÜK
- Afrika hava sahasında ise uçuşlarda artış var. Ama uynı oranla doluluklar artmıyor. Bunun nedeni hem alım gücünün düşüklüğü hem de yeterli uçak olmaması. Yani yeterli sayıda rekabetçi havayolu şirketi bulunmaması. Afrika’ya en etkili seferleri THY ve Air France gibi şirketler yapıyor. Afrikalı yolcuların fazla bagaj ve kargoları olmasından dolayı özellikle THY imkânlar elverdiğince uçak tipini büyüterek rekabette önde kalmaya çalışıyor. Bavul ticareti, denklerle yapılan yolculuklar Afrika pazarında havayolu şirketleri için önemli bir gelir kaynağı oluyor.
UÇAK SAYISI ARTIYOR
- Pandemi sonrası uçak fabrikalarının ağır da olsa imalat sayılarını artırması, neredeyse yok satmaları havayollarında büyüme riskini de çoğaltmaya başladı. Birçok havayolu büyüme sırasında yeterince uçak bulamama ihtimaline karşı, ihtiyacının üzerinde uçak siparişi veriyor. İmal edilen ve artan uçak sayıları birebirde ciddi sorunları da getirmeye başladı. Bütün havayollarında ciddi pilot sıkıntısı var. Hemen her havayolu şirketi hem hâlâ uçmakta olan pilotlardan transferler yapmaya çalışıyor, hem de yeni pilot yetiştirmek için bağlayıcı kontratlar yapan eğitim merkezlerine seçtikleri pilot adaylarını gönderiyor. Uçuş okulları şu dönemde dolulukları en fazla olan ve sıkışmaya başlayan eğitim kurumları.
DENEYİMLİ PİLOT SIKINTISI
GENELLİKLE havada sunulan yemeklerle çok ilgilenirim. Tazelikleri ve her şeyden önce hijyen şartları ilgi alanımdadır. Dediler ki, DO&CO günde milyon tepsi uçak yemeği hazırlıyor. Dünyanın dört bir yanında bu taze yemekleri, çoğu yerel ürünlerle gerçekleştiriyor. Bunu biliyoruz zaten ama aynı anda, aynı yerde 20 bin kişiye yemek vermek ne demek? Nasıl hem taze, hem yüksek hijyen şartlarında ve Abu Dhabi gibi sıcak bir coğrafyada, üstelik devasa bir çadırda bu yemekeler imal edilir? DO&CO Türkiye’nin kurumsal lideri Şeyda Güven yerdeki bir ikramı görmem için çok ısrar etti. Kaç yıllık arkadaşım. Kalktım gittim.
İMALAT ÇADIRINI GÖRDÜM
Daha geçenlerde Grand Prix Las Vegas’da yapmışlardı. Ama gidememiştim. Orada da 20 bin kişiye yemek verilmişti. Üstelik 2 bin 500 kişilik bir ekip çalışmıştı. Aslında DO&CO 32 yıl Formula, 20 yıl UEFA ikramlarının ardındaki şirketti. Abu Dhabi’de YAS adasında önce ikram imalat çadırını görmek istedim. DO&CO’nun mutfak ekipmanları Amerika, Avrupa, Ortadoğu gibi birçok noktada özel olarak depolanıyormuş. Nerede bir etkinlik varsa oraya naklediliyor ve yakın yerlerden kiralanan dev çadırların içine kuruluyormuş. Önce hiyen şartları maksimum seviyede sağlanıyormuş.
Attila Doğudan
20 BİN KİŞİLİK ZİYAFET
Önce Abu Dhabi’de 2023 Grand Prix ikram imalatı için kurulan dev çadıra gittim. Onlarca şef çalışıyordu. Çadırın içinde sadece bin kişilik personel yemekhanesi bile yapılmıştı. Soğuk odalar saymakla bitmezdi. Attila Doğudan heyecanla bütün imalatları anlatıyordu. Yerel ürünler dışında Yeni Zelanda, Avusturalya’dan getirilen etlerin pişirilmesine kadar her şeyi gösterdi. Çok etkileyiciydi. Birbirinden şık restoranlar hazırlanmıştı. Yarışların izlendiği yerlerin hemen arkasında yer alıyordu. Padock Kulüplerin restoranları birçok kentteki restorandan daha şıktı. 20 bin kişi bu ve benzeri restoranlarda yemek yiyordu.
Profesör Doktor Ahmet Bolat’ın 64’üncü doğum günüydü. THY, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 13’üncü uçuş noktası Detroit’e gidiyordu. Haftada üç gün yapılacak seferler yakında dörde çıkacak. Ama konuşmalarda hedefte 2033 yılı var. Bütün projeksiyonlar bu hedefe yönlenmiş durumda. Bolat anlatırken sürekli bu heyecanını paylaşıyordu. Emin adımlarla ilerleyişten söz ediyordu. Gelecekte ABD ve Çin’de yine bugünün en büyük üç havayolu şirketi aynı şekilde yoluna devam edebilirdi ama bu iki coğrafyanın ortasındaki yer mutlaka THY’nin olacaktı. 813 uçak ve 171 milyon yolcu ile Türk turizminin de ağır taşıyıcısı ve yüksek gelir kapısı olarak yine THY’den söz edilecekti.
Bütün planlar 2033 yılına göre yapıldı. Ortaya çıkabilecek uluslararası krizler ya da talihsiz olaylar hesaba katıldı. Hiçbir şart büyümenin önüne geçemiyor
Önce Detroit uçuşu sırasında arkasından da bu kentteki bir otelde satış ve pazarlamadan Sorumlu Genel müdür Yardımcısı Ahmet Olmuştur ile Basın Müşaviri Yahya Üstün’ün katılımında düzenlenen toplantılar yapıldı. İşte Başkan Bolat’ın konuşmalarından satır başları:
-Bu yıl bizim aşağı-yukarı 21 milyar dolara yakın gelirimiz var. Bunun 3 milyar dolarlık kısmı TL geliri. Bu yıl Türk ekonomisine 56 milyar dolarlık katkımız olacak. 430 uçağımız var. 2033’te 810 uçağa çıkmış olacağız. Airbus siparişlerimiz tamam. Boeing siparişleri için görüşmeler iyi bir noktada. Uçak sayımız iki katı artıyor ama Türkiye’ye katkımız 2.5 katından fazla olacak. Çünkü çarpan etkisini artıracağız. Turizm Bakanlığı ile yürüttüğümüz bir proje var. 10 ülke tespit ettik. Amerika, Kanada, Meksika, Endonezya, Malezya, Çin, Kore, Avusturalya, Japonya, Tayvan. Çin’de yapılan ankette Türkiye tercih edilen 5 ülke içinde. Bu ülkelerden 10 milyon turist getirelim diyoruz. Ama getirdiğimiz turistler Antalya’da otele kapanacak turistler değil. Her biri 3 bin dolar harcayacak turistler olmalı. Bu da 30 milyar dolar eder. Burada yedi havayolu içindeyiz ve yükseleceğiz. Biz hassas bir coğrafya da bulunuyoruz. Malum olaylardan sonra Ortadoğu’dan gelen yolcu segmentinde azalma var. Şimdi hemen alternatifinin peşindeyiz. THY tek başına ekosistemi ile birlikte Fas kadar bir ekonomik üretim yapacak.
-Detroit’de çok büyük bir Müslüman nüfus var. Bu insanlar Umre’ye gidiyor. Giderken ‘Üç gün İstanbul’da’ Eyüp Ensari’nin misafiri olun’ türünden kampanyalarımız var. Burada çok fazla Yemenli, Suriyeli var. Bu insanlar ülkelerine gidemiyorlar. ‘Türkiye sizin eviniz gibi bir yer’ diyerek gelmeleri ve ziyaret etmeleri için kampanyalar hazırladık. Seneye Amerika Birleşik Devletleri’nde 14’üncü destinasyonumuz olan Denver’ı açarız. THY Satış ve pazarlamadan Sorumlu Genel müdür Yardımcısı Ahmet Olmuştur yazın bu hattı açacaklarını ekliyor. Ayrıca sonra Orlando hattı devreye girecek.
-Bizim Avusturalya’ya haftalık yedi uçuş hakkımız var. Nereden uçarsak uçalım biz başlayınca inanıyoruz ki, hem Sidney’e hem Mebourn’e uçarız. Zaten şu anda ortak uçuş yaptığımız şirketlerle iyi bir kâr noktasındayız. Avusturalya’da çok sayıda Makedon, Kıbrıs Türkü, Yunanlı var. Dört gözle bizi bekliyorlar. Bizim uçaklarımızla uçmaları çok güzel olacak. Ayrıca Avusturalya’da sağlık hizmetleri çok pahalı. Biz bu sektör içinde planlar yapıyoruz. Zaten uzak noktalardan gelenlere İstanbul’da ekonomi sınıfında iki, Business sınıfında üç gün otel veriyoruz. Bedava. Adam mesela Avusturalya’dan gelip Kosova’ya gidiyor. Onu otellerde ağırlıyoruz. Aslında Avusturalya’da Perth’e de uçmak istiyoruz ama yakınında yedek havalimanı yok. Bir ‘divert’ durumunda sıkıntı. Şu anda 787-9 uçaklarımızda İstanbul-Singapur-Sidney ya da Melbourne yapabiliriz. A330 ile de yapabiliriz. Yetişiyor menzil. Sorun yok. Ama 787-9 da Business kapasitesi iyi. Birkaç haftaya belki bu uçuşları açarız. Evrak işleri sürüyor. Ayrıca 6 bin 500 pilot alacağız. Pandemide bizi terk etmeyen yabancı pilotlarımızı biz de bırakmayacağız.
