Ukrayna varoluşsal bir mücadele verirken, artçı şoklarını tüm dünya hissediyor.
SORUNUN İKİ NEDENİ
Ukrayna-Rusya krizi nedeniyle dünya İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en ciddi gıda krizlerinden biriyle karşı karşıya. Bir yandan iklim değişikliği, öte yandan koronavirüs salgının neden olduğu aksaklıklar en çok da kendini ayçiçek yağında hissettiriyor.
Ukrayna ve Rusya, savaş öncesinde dünyanın ayçiçek yağı ihtiyacının yaklaşık yüzde 60’ını karşılıyordu. Savaş nedeniyle Ukrayna’dan sevkıyat yapılamaması, ayrıca tarım alanlarında bu yıl ekim yapılamama ihtimali krizi daha da derinleştiriyor.
SATIŞA KISITLAMA
İngiltere’de birçok market, kişi başı ayçiçek yağı alımına sınırlama getirmiş durumda.
Almanya’da sosyal medyada boşalmış ayçiçek yağı raflarına dair görüntüler paylaşılıyor. İspanya, İtalya gibi Avrupa ülkelerinde de bazı marketlerin yemeklik yağ satışına sınırlama getirdiği bildiriliyor.
AP Ajansı’nın derlemesine göre Zimbabwe’de market gezen bir kadın,
Gelinen aşamada hangi ülkenin nasıl bir tavır aldığına bakarsak özetle şöyle bir tablo çıkıyor.
RUSYA: DONBAS’A ODAKLANDI
24 Şubat’ta Ukrayna’yı işgale başlayan Rusya, son günlerde hedef küçültmüşe benziyor. İstanbul’daki barış süreci sonrasında Kiev çevresinden çekilme kararı alan Rusya, ‘özel harekât’ diye andığı savaşta yeni bir safhaya girildiğini açıklayarak ana hedefin ayrılıkçı cumhuriyetler Donetsk ve Lugansk’ı kapsayan Donbas bölgesi olduğunu ilan etti. Batı’nın yoğun ambargosu altında olan Moskova, bir yandan da ‘Sarmat’ gibi kıtalararası balistik füzelerle test atışı yaparak dünyayı tetikte tutuyor.
UKRAYNA: DİRENİŞE DEVAM
Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski yönetimi Kiev’de gösterdiği direnişle Rusya’yı geri çekilmeye zorlarken dikkatini özellikle Donbas bölgesine vermiş durumda. Çünkü Zelenski yönetimi, Rusya’nın burada durdurulamazsa Kiev’e doğru yürüyüşüne devam edeceği görüşünde. Kiev, ‘daha fazla silah ve destek’ çağrısı yaparken öte tarafta Donbas’ta büyük bir muharebeye hazırlanıyor. Kırım’ı Donbas’a bağlayan Mariupol’ü kısmen kaybeden Ukrayna, Lugansk’ta da toprak kaybetmiş durumda.
ABD: PEŞ PEŞE PAKET
Rusya’yı yaptırım kıskacına alan ABD, Ukrayna’ya peş peşe silah yardımı açıklıyor. Geçen hafta 800 milyon dolarlık askeri yardım açıklayan Biden yönetimi, dün 800 milyon dolarlık bir paket daha açıkladı. Reuters’a göre Ukrayna’ya şubat ayından bu yana yapılan askeri yardımların miktarı 3 milyar doları geçiyor. Daha önce uçaksavar ve tanksavar füzelerine ağırlık veren ABD bu kez ağır havan topu ve taktik insansız hava aracı sevkıyatının yanı sıra Ukrayna’ya 11 adet Sovyet yapımı Mi-17 helikopteri de veriyor. İngiltere ve Kanada da havan topu desteği sağlayacağını açıkladı.
ALMANYA: BASKI ALTINDA
Bir yandan Ukrayna’daki savaşın nasıl sonuçlanabileceğine dair senaryolar, bir yandan daha fazla kan akmadan Rusya lideri Vladimir Putin’in nasıl durdurulabileceği konuşuluyor.
DAHA FAZLA SİLAH
ARKA plandaki tartışmalarda Ukrayna’ya daha fazla silah verilmesi ve Avrupa Birliği’nin Rusya’dan doğalgaz ve petrol alımını kesmesi şeklinde iki başlık öne çıkıyor.
Brüksel’de dün yapılan NATO Dışişleri Bakanları toplantısına katılan Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitri Kuleba, NATO’daki tek gündemlerinin “silah, silah, silah” olduğunu söyledi. NATO ülkeleri de Rusya’yı daha fazla üzerlerine çekmeden Ukrayna’nın istediği silahların nasıl temin edilebileceklerini değerlendiriyor.
ABD, malum en başından bu yana Kiev yönetimine silah verdi ve vermeye devam ediyor. Salı günü açıklanan 100 milyon dolarlık ek bütçe ile ABD’nin Biden yönetimi iktidara geldiğinden bu yana Ukrayna’ya sağladığı askeri yardımın miktarı 2.4 milyar dolara ulaşmış durumda.
YAPTIRIMLAR ARTIYOR
UKRAYNA’nın Buça yerleşiminde yaşandığı ortaya çıkan sivil katliamın sonrasında büyük tepki çeken Rusya, yeni bir yaptırım dalgasıyla karşı karşıya kaldı.
ABD, Rusya lideri Vladimir Putin’in iki yetişkin kızı dahil, iktidar çevresine yakın bazı isimlerle iki büyük Rus bankasını daha yaptırım listesine aldı.
İSTANBUL GÖRÜŞMESİ
TÜRKİYE, yakın ilişkiler içinde olduğu iki ülke arasında sürdürebilir ve kalıcı bir anlaşma sağlanması için elinden geleni yaparken salı günü İstanbul’da yapılan görüşmelerde ilk kez ‘bir ilerleme’ sağlandığını iki taraf da teslim ediyor. Ancak masadaki bu nispeten ılımlı hava, sahaya yansımış değil. Rusya, İstanbul görüşmeleri sonrasında güven arttırıcı önlem olarak başkent Kiev ve Çernihiv’de askeri faaliyetleri radikal bir şekilde azaltacağını açıklamıştı.
YENİDEN KONUMLAMA
ABD Savunma Bakanlığı Sözcüsü John Kirby, önceki günkü brifinginde Kiev çevresindeki Rus askerlerinin yüzde 20’den az bir bölümünün yeniden konumlandırıldığını, bir kısmının kuzeye bir kısmının da Belarus’a çekildiğini ve Ukrayna’da başka yerlere gönderilebileceklerini söyledi. Kirby, Rusya’nın gerilimi düşürme iddiası ciddiyse, askerlerini Belarus’a değil Rusya’ya geri çekmesi gerektiğini de belirtti.
John Kirby, ABD medyasına yaptığı açıklamada ise Savunma Bakanı Lloyd Austin ile Genelkurmay Başkanı Mark Milley’nin Rus mevkidaşlarıyla konuşmaya çalıştıklarını, ancak gerekli yanıtı alamadıklarını kaydetti.
‘İKTİDARDA KALAMAZ’ SÖZÜ
BAŞTA Türkiye olmak üzere Fransa ve diğer Avrupa ülkeleri Ukrayna krizine bir çözüm bulmanın yollarını ararken ABD daha çok Ukrayna’ya yönelik silah desteği, yaptırımların hayata geçirilmesi, Avrupa Birliği’nin enerji açığının karşılanması gibi konulara ağırlık vermişe benziyor.
Ayrıca, ABD Başkanı Joe Biden’ın geçen hafta ziyaret ettiği Polonya’da Rusya lideri Vladimir Putin için sarfettiği ‘Bu adam iktidarda kalamaz’ şeklindeki sözlerinin iki ülke arasındaki güven bunalımını daha da derinleştirdiğini söylemek mümkün.
İşte Ukrayna kriziyle ilgili öne çıkan birkaç başlık.
BİR GÜNDE SAVAŞ: Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’ya saldırmasıyla 21’nci yüzyılda olsak da Avrupa’nın göbeğinde bir ülkenin işgale uğrayabileceğini, milyonlarca hayatın bir günde altüst olabileceğini gördük.
RUSYA’NIN İMAJI: Gidişata bakılırsa Ukrayna’yı ‘silahlardan ve Nazilerden arındırma’ iddiasıyla Ukrayna’ya giren Rusya’nın ‘süper ülke’ imajı zarar görmüşe benziyor. En güçlü füzeleriyle güç gösterisi yapsa da yıkılan her bir okul, hastane, AVM, Moskova’nın eksi hanesine yazılıyor. Rusya, haklı olduğu noktalar varsa bile haksız duruma düşüyor.
UKRAYNA’NIN KAYBI: Rusya ile Batı arasındaki nüfuz çekişmesinin orta yerinde kalan Ukrayna büyük bir bedel ödüyor. Ülke bir yandan yerle bir olurken bir yandan 3.5 milyondan fazla insan komşu ülkelere göç etmek zorunda kaldı. Bir mucize olup savaş bugün bitse bile Ukrayna’nın eski haline gelmesi yıllar alacaktır.
NATO’NUN SINAVI: Ukrayna, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un bir zamanlar ‘Beyin ölümü gerçekleşti’ dediği NATO’yu da ciddi bir sınavla karşı karşıya bırakıyor. 30 üyeli NATO, Rusya’dan kendi topraklarına karşı bir saldırı gelmedikçe Ukrayna savaşına müdahil olmayacağını ilan etti.
5’NCİ MADDE İŞLER Mİ: NATO şimdilik doğu kanadını takviye ederek tedbirlerini arttırıyor. Dünya için en kötü senaryo, Rusya’nın kasten bir NATO ülkesine saldırıda bulunması halinde olur. Böylesi bir durumda NATO, şimdiye kadar hiç işletme ihtiyacı duymadığı ‘5’nci maddeyi devreye sokabilir mi’? Yani ‘Birimize yapılan saldırı hepimize yapılmış sayılır’ diyebilir mi? Umalım ki kriz bu raddeye varmasın, bir an önce orta yol bulunsun.
NÜKLEER TEHDİT CİDDİ Mİ: Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, ülkesi açısından varoluşsal bir tehdit söz konusu olursa nükleer saldırı seçeneğinin masada olacağını söyledi. Belli ki Rusya, Ukrayna’nın Batı’nın nüfuz alanına girmesini büyük tehdit olarak algılıyor ve belli ki ABD de Moskova’nın nükleer tehditlerini ciddiye alıyor. ABD’nin bu tehditleri ele almak için ‘Kaplan Timi’ isimli bir uzmanlar ekibi kurması da bundan.
ARTAN MİLLİYETÇİLİK:
Uluslararası kurumlardan, savunma doktrinlerine, enerji politikalarından gıda güvenliğine kadar tepeden tırnağa dünya yeni bir yapılanma döneminden geçecektir. Yeni dünya düzeni kurulurken bazı başlıklar da öne çıkacaktır.
NÜKLEER SİLAHLANMA
Rusya, dünyanın tüm tepkisini karşısına alma pahasına Ukrayna’ya girdi. Ne defalarca ‘Rusya, Ukrayna’ya girecek’ diyen ABD Başkanı Joe Biden, ne arabulucuğa soyunan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Moskova’yı Ukrayna fikrinden vazgeçirebildi.
Batı, Rusya’ya ekonomik savaş ilan ederken bir yanda da Ukrayna’ya silah desteğini arttırarak yanıt veriyor. Batı’nın Rusya’ya askeri karşılık vermesinin önündeki en büyük engel ise Rusya’nın elindeki nükleer silahlar. Çünkü böyle bir durumda 3’üncü Dünya Savaşı tetiklenebileceği korkusu yaşanıyor.
İşte bu caydırıcı silah ve sağladığı dokunulmazlık kalkanı birçok ülke tarafından not edilecektir. Dolayısıyla topyekûn bir nükleer silahsızlanmaya kimse yanaşmayacağı için bu silahların peşine düşecek ülkelerin sayısı büyük olasılıkla artacaktır.
KONVANSİYONEL YARIŞ
Füzeler, tanklar, savaş uçakları, uçak gemileri, SİHA’lar, askeri teçhizatlar uluslararası siyasette dosta düşmana pazu gösterme enstrümanlarıdır aslında.
21’inci yüzyıl dünyasında Avrupa’nın göbeğinde böylesi askeri krizlerin yaşandığı bir dönemde silahlanma yarışı ve yeni askeri teknolojiler üretme seferberliği de giderek artacaktır.
Nedenine gelince...
Fransız haber ajansı AFP’nin verilerine göre Rusya bir numaralı buğday üreticisi, Ukrayna ise dördüncü sırada. İki ülke dünya buğday piyasasının üçte birini elinde tutuyor.
Ukrayna bir numaralı ayçiçeği ihracatçısı olduğu gibi, en çok mısır satan ülkeler sıralamasında da dördüncü, Rusya ise yedinci.
GIDA ETKİLENİR mi
2021’de dünya genelinde gıda fiyatları ortalama yüzde 28 arttı. Bunda küresel ısınmayla birlikte değişen iklim şartlarının neden olduğu kuraklık ve sel gibi mevsim anormallerinin yanı sıra koronavirüs salgını nedeniyle tedarik zincirinde yaşanan sıkıntılar da etkili oldu.
Bu gidişatın 2022 yılında da devam etmesi beklenirken Ukrayna-Rusya gibi tarım ürünleri tedarikinde önemli iki ülke arasındaki krizin, enerji sektöründe olduğu gibi gıda sektöründe de stresi arttırabileceği yorumları yapılıyor.
KRİZ NE DURUMDA
RUSYA
NEDİR BU KRİZ
Aslında Ukrayna krizinin görünen ve görünmeyen yüzleri var. Sovyetler Birliği’nin yıkılması sonrasında 1991 yılında Ukrayna bağımsızlığını kazandı. 2000’li yılların başından itibaren ise Turuncu Devrim ve sonrasında Maydan olaylarıyla Ukrayna’da Batı ile Moskova yanlıları arasında kapışma yaşanmaya başladı.
Rusya yanlısı Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in Moskova’ya kaçması sonrasında Rusya, 2014’te Ukrayna’nın Kırım yarımadasını ilhak etti.
Batı ile Rusya arasında Soğuk Savaş sonrasında en ciddi krizlerden biri yaşanırken Ukrayna’nın doğusunda Donbas bölgesinde Rusya yanlısı silahlı ayrılıkçılar Donetsk ve Lugansk’ı ele geçirdiler. Kiev ise karşı askeri operasyon başlattı.
2015 yılında Almanya ve Fransa’nın arabuluculuğunda Belarus’un başkenti Minsk’te taraflar arasında 13 maddelik kırılgan bir ateşkes anlaşması sağlandı.
NİYE ALEVLENDİ
Minsk 2 diye bilinen anlaşma ateşkesin yanı sıra Donetsk ve Luganks’a otonomi için görüşmelerin başlatılması, tüm yabancı silahlı unsurların ve teçhizatın bölgeden çekilmesini öngörüyordu.
Kasım 2021’e gelindiğinde uydu görüntülerinden Rusya’nın Ukrayna sınırına asker ve ağır silah yığmaya başladığı görüldü. Rus yetkililer, bunun Ukrayna’ya yönelik bir müdahale hazırlığı olmadığını söylese de sevkıyatın büyüklüğü çeşitli askeri senaryoları gündeme getirdi.
