Deniz SİPAHİ
Güncel Öztürk
Yasemin Fatih Amato
Bir Sorudan Fazlası I Eşinizden ev işleriyle ilgili sık sık “yapamıyorum” kelimesini mi duyuyorsunuz? ‘Silah haline getirilmiş beceriksizlik’ terimi ile tanışın…
Partnerinizin beceriksizliği, katılmak istemediği görevleri yapmaktan kaçmanın bir yolu olarak kullanıyor olabileceğinden hiç şüphelendiniz mi? Belki de bulaşık makinesini doğru bir şekilde nasıl dolduracağını öğrenmek için inisiyatif almayı reddediyor ya da bebek bezi değiştirme işini o kadar kötü yapıyor ki devreye girip yardım etmek zorunda kalıyorsunuz. Tüm bunlar silah haline getirilmiş beceriksizliğin iyi birer örnekleri. Peki silah haline getirilmiş beceriksizliğin ilişkinizde olup olmadığını nasıl anlarsınız? İşte çok ilginç detaylar…
Hemen herkes muhtemelen sosyal medyada silah haline getirilmiş beceriksizliği gösteren paylaşımlar görmüştür; bir kadın, kocası markette yanlış ürünleri almasın diye resimli bir alışveriş listesi yapıyor, başka bir kadın, kocası yürümeye yeni başlamış bebeklerine baktıktan sonra birbirine girmiş evine bakıyor, bir diğer kadın ise eşinden yemek masasını toplamasını istiyor ve adam boş bir tencereyi içine bile bakmadan buzdolabına koyuyor.
Silah haline getirilmiş beceriksizlik, temel ev işleri, çocuk bakımı ve hatta yemek hazırlama söz konusu olduğunda kullanılabiliyor. Peki silah haline getirilmiş beceriksizlik tam olarak nedir?
Silah haline getirilmiş beceriksizlik, bir kişinin kasıtlı olarak görevleri kötü bir şekilde yerine getirdiği veya belirli görevleri tamamlamaktan acizmiş gibi davrandığı bir pasif-agresif davranış biçimidir. Bu manipülasyon taktiği genellikle sorumluluktan kaçınmak için kullanılıyor ve başkalarını görevi devralmaya ve yerine getirmeye zorluyor.
SENİN GİBİ YAPAMIYORUM AŞKIM!
Ruh sağlığı uzmanı ve psikoterapist Emily Mendez, silahlandırılmış beceriksizliğin çeşitli bağlamlarda ortaya çıkabildiğini söyledi ve ekledi:
“Örneğin, bir iş gezisinden eve yeni geldiğinizi ve evin darmadağın olduğunu düşünün. Eşinize dağınıklığın sebebini sorduğunuzda ise 'Temizlik konusunda iyi değilim, o yüzden senin yapabileceğini düşündüm' cevabı alırsınız. Ya da 'Bulaşık makinesini senin yaptığın gibi yerleştirmeyi bilmiyorum, o yüzden bulaşıkları lavaboda bıraktım' diyerek sizi pohpohlamaya çalışırlar."
İşte tüm bunların silah haline getirilmiş becerisizlik olduğunun altını çizen Mendez, “Bu, bir kişinin basit bir eylemi yapamıyormuş gibi davranması ve böylece birilerinin bunu onun yerine yapmasıdır” dedi.
BİLEREK YA DA BİLMEDEN MANİPÜLE ETME YÖNTEMİ
Uzman Klinik Psikolog Berkay Ateş de “Silah haline getirilmiş beceriksizlik, ilişkilerde bir partnerin diğer partneri bilerek veya bilmeden, isteyerek veya istemsiz şekilde manipüle etme yöntemlerinden birisidir” dedi ve ekledi:
“Kişi, ilişkinin başlarında ilişkiyle veya evle ilgili bazı sorumluluklar üstlendiğinde bunu beceremediğini karşı tarafa göstererek bir nevi öğrenilmiş çaresizlik algısı yaratır ve bu konu üzerinde çalışmaya devam etmek yerine ilgili konudaki sorumluluğu tümüyle partnerinin üzerine yıkabilir. Beceriksizliğini ikincil bir kazanım olarak kullanarak artık bu konu üzerinde sorumluluk almaktan kaçınmaya başlayabilir. Bu da zaman içinde aynı konularda giderek daha fazla sorumluluk alan partnerini tüketip ilişkiden uzaklaştırabilir veya anlaşmazlıkları beraberinde getirebilir.”
İlk evlendiğimiz zamanlar evde yemekler, tatlılar yapmaya, özenli masalar hazırlamaya bayılıyordum. Eşim de yaptığım yemekleri çok seviyor, ben yaptıkça mutlu oluyordu. Ancak bu durum bir süre sonra ‘görev’ haline gelmeye başladı. Birkaç kere sabah kahvaltı hazırlamadım, baktım morali bozuluyor. Akşam yemek yapmak istemiyorum, “Ama ne yiyeceğiz?” diyor. Ben de bunun bir görev olmadığını, içimden geldiği için yaptığımı, ara sıra kendisinin de yapabileceğini söylüyorum. Cevap olarak ise “Ama ben senin gibi güzel yapamıyorum ki” cümlesini duyuyorum. Benim kadar güzel yapmak zorunda değil, önemli olan yapması. Ama eşim bunun arkasına sığınıyor. Konu güzel yapamaması değil, yapmak istememesi. Hal böyle olunca ben de sinirleniyorum ve bir zamanlar severek özenerek girdiğim mutfağa artık mutsuz bir halde, sadece mecbur olduğum için giriyorum. Eşim de ben çok söyleyince çok nadir mutfağa girip tost falan yapıyor. Bu durumu nasıl düzelteceğim bilmiyorum çünkü en sevdiğim şey olan yemek yapmaktan artık nefret etmeye başladım.
Yasemin C. (29)'SİLAHLANDIRILMIŞ BECERİKSİZLİK' TERİMİ NEREDEN ÇIKTI?
Bu terim son yıllarda sosyal medyada viral hale gelmiş olsa da aslında onlarca yıldır var. Gazeteci Jared Sandberg 2007 yılında Wall Street Journal'da yayınlanan bir makalesinde bu olguyu ‘stratejik beceriksizlik’ olarak tanımlamıştı. 1986 yılında ise iş teorisyeni Chris Argyris, Harvard Business Review'da bunu ‘yetenekli beceriksizlik’ olarak tanımladığı bir makale yayınladı.
Bu terimler başlangıçta kurumsal dünyada işi geçiştirmek için beceriksizmiş gibi davranma eylemini tanımlıyordu. Ancak 2008 yılına gelindiğinde, stratejik beceriksizlik evdeki ve çocuk bakımındaki adil olmayan iş bölümlerini tanımlamak için de kullanılmaya başlandı. Terimler psikoloji ve sosyoloji alanlarında gelişmeye devam etti. 2021 yılında ise sosyal medyadaki popüler videolar sayesinde ‘silah haline getirilmiş beceriksizlik’ olarak viral hale geldi.
SİLAHLANDIRILMIŞ BECERİKSİZLİK SADECE KADINLARI MI ETKİLİYOR?
Evdeki eşitlikçi iş bölümüne ilişkin mevcut veriler göz önünde bulundurulduğunda, silah haline getirilmiş beceriksizlikten en çok kadınların etkilenmesi sonucu gayet mantıklı görünüyor. Çünkü ev ve çocuk bakımı işlerinin aslan payını genellikle kadınlar üstleniyor. Kadınların silah haline getirilmiş beceriksizliğin yükünü omuzlama olasılığı daha yüksek olsa da bu erkeklerin muaf olduğu anlamına gelmiyor.
Terapist Kurt Smith, ilişkilerde yetersiz numarası yapmanın her zaman gündeme geldiğinden bahsetti, “En sık karşılaşılan konulardan biri de para yönetimi. Hem erkek hem de kadınlar tarafından, partnerlerinin fazla para harcaması nedeniyle banka hesaplarını dengelemek zorunda kaldıklarını çok sık duyuyorum” ifadelerine yer verdi.
Ben evlenmeden önce tek başıma yaşıyordum, eşim ise ailesiyle. Tek başıma yaşadığım için evle ilgili tüm sorumlulukları kendim hallediyordum. Eşim de ailesiyle yaşadığı için evde pek bir sorumluluğu yoktu. Evlendikten sonra evdeki bütün işleri ortak halletmeye başladık. Yemek, çamaşır, temizliği sırayla yapıyoruz. Ama konu evrak, ödeme ve maddi işlere geldiğinde ben kendimi yalnız buluyorum. Eşim hayatında kendi telefonunun faturasını bile ödememiş. Nasıl yapacağını ben öğrettim. Kendi maaşıyla eve hiçbir katkıda bulunmasa dahi ay sonuna kadar idare edemiyor. Mutlaka ben destek oluyorum. Ben hem evin masraflarını karşılıyorum, hem de eşime maddi destek oluyorum. Aslında ikimizin de maaşları hemen hemen aynı ama nedense o parasını bir türlü idare edemiyor. Evin tüm maddi sorumluluğu benim üzerimde. Fatura ödemesini, mutfak alışverişi yapmasını hatta birikim yapabilmesini de geçtim en azından ay sonuna kadar parasını idareli kullanmasını istiyorum ama maalesef beceremiyor. Bu konuyu konuştuğumuzda da “Para nasıl bitiyor anlamıyorum” diyor. Ben biliyorum; maaşını sadece kendisine harcamasına rağmen yetmiyor çünkü bana güveniyor. Ama ben bu durumdan çok yoruldum.
Erhan T. (34)İNSANLAR SİLAH HALİNE GETİRİLMİŞ BECERİKSİZLİĞİ BİLEREK Mİ KULLANIYOR?
Uzmanlar, ‘silah haline getirilmiş’ kelimesinin, insanların bunu kötü niyetle yaptığını düşündüğünü ancak gerçeğin çok daha karmaşık olduğunu söylüyor. Mendez, "Bazen bir ortak tarafından stratejik olarak görevlerin sorumluluğunu size kaydırmak için kullanılır. Bu, bir süre fark edilmeyebilecek çok ustaca bir manipülasyon şeklidir. Ancak bu her zaman böyle olmaz. Özgüven veya özsaygı eksikliğinden kaynaklanabilir; bu eylemleri veya görevleri yerine getiremeyeceklerine gerçekten inanıyor olabilirler” dedi ve ekledi:
“Her iki durumda da silah haline getirilmiş yetersizlikle ilgili en büyük sorun, nihayetinde çatışma ve kızgınlık yaratabilecek bir güç dengesizliğini zorlamasıdır. İlişkinizi bir tartı gibi düşünün. Siz ve partneriniz ev işlerinizin ve günlük görevlerinizin ağırlığını paylaşıyorsunuz çünkü bu ilişkinizde eşitliği barındırıyor. Ancak biri silah haline getirilmiş beceriksizliğe giriştiği anda, terazinin dengesi bozuluyor. Yük bir tarafa diğerinden daha ağır geliyor.”
KARŞIMIZDA CANAVAR VARMIŞ GİBİ ALGI YARATILMAMALI
“İnsanların romantik ilişkilerini incelediğimde genel olarak buna benzer tabloların oluştuğunu çok defa gördüm. Bir kişinin bir beceriksizliği veya yetersizliğinin arkasına sığınarak dünyada böyle bir sorumluluk veya görevi hiç yokmuş gibi inkâr eden insanlar olabiliyor. Konu bazen ev işleri, bazen hayatla alakalı sorumluluklar bazen de bireysel sorumluluklarla ilgili olabiliyor. Erteleme davranışlarının ve öğrenilmiş çaresizliğin bu duruma eşlik ettiğini söyleyebiliriz” diyen Berkay Ateş şu bilgileri verdi:
-- Bu durum istemli veya istemsiz şekilde gerçekleşiyor olabilir. Açıkçası buna benzer konulardan bahsederken sanki karşımızda bir canavar varmış ve karşısındaki insanı düşmanca manipüle ediyormuş şeklinde algı yaratılıyor olmasından şahsen rahatsızlık duyuyorum.
-- Buna benzer fenomenler veya isimler her geçen gün ortaya çıkmaya devam ediyor. İnsanoğlu kendisini anlamak için davranışlarına etiket ve isimler takmayı seviyor. Bu etiketleri taktıkça sanki kişiler tarafından kasti gerçekleştirilen stratejilermiş gibi bir izlenim oluşabiliyor oysa bu böyle değil.
-- Hemen her ilişkide olabilecek sorunlara isim takınca sanki herkesin bilinçli yaptığı taktik ve stratejiler varmış gibi bir mağduriyet hissi ve drama oluşabiliyor. Oysa belki herkes belli düzeylerde buna benzer davranışlar yaptığını biraz dikkatle bakarsa gözlemleyebilir. Biz spesifik bir konuya dikkat çekip tüm seçici dikkatimizi oraya yönlendirdiğimizde tüm ilişkiyi bu ayrıntı üzerinden görme hatası yapabiliriz. Bunu yapmak en az bu fenomen kadar ilişkiye zarar verecektir.
İLİŞKİNİZDE SİLAHLANMIŞ BECERİKSİZLİĞİN BELİRTİLERİ
Uzmanlara göre, silah haline getirilmiş beceriksizlik pek çok şekilde ortaya çıkabiliyor. İşte o belirtilerden bazıları:
-- Temel ev işlerini nasıl yapacağını bilmediğini iddia etmek.
-- Çocuk bakımı görevlerini nasıl yapacağını öğrenmekten kaçınmak veya reddetmek.
-- Ortak mali işler için sorumluluktan kaçmak.
-- Planlama, programlama ve faaliyetlere katılım eksikliği.
-- Market alışverişi veya yemek hazırlama sorumluluğundan kaçınma.
Eşim ile bebek bakımı konusunda çok çatışıyoruz. Çünkü ‘babalık’ yapıyor gibi görünse de bütün yükü benim omuzlarıma bırakıyor. 8 aylık bir oğlumuz var. Bu zamana kadar bebeğin bezini sadece iki kere değiştirmeye çalıştı ve başarılı olamayınca pes etti. Şimdi “Bezini değiştirir misin?” diye sorduğumda “Ben yapamıyorum biliyorsun” cevabını alıyorum. Neyi yapamıyorsun, sadece iki kez denedin… Ben de bez değiştirmeyi doğduğumda öğrenmedim, anne olduktan sonra öğrenmek zorunda kaldım. Ama ben yaptığım için eşim ‘öğrenmek zorunda’ kalmıyor. Aynı şey yemek yedirme konusu için de geçerli. Ek gıdaya geçeli henüz iki ay oldu. Bir kere bile yemeğini yedirmeye yeltenmedi. Sebebini sorunca da “Kokuyorum, yapamam ki…” diyor. Dinlenmek için odama geçiyorum, baba oğul vakit geçirsinler istiyorum. Eşim “tamam” diyor ve sadece 10 dakika sonra “annesiiii, oğlumuz seni istiyor” diye yanıma geliyor. Bebek bakımının yüzde 100’ü bana ait ve bunu maalesef eşime anlatamıyorum.
Gürcan Ç. (32)ÇOCUK KONUSUNDA BECERİKSİZLİK ÇOK KULLANILIYOR
Kurt Smith, "Çocuk bakımı konusunda beceriksizliğin kullanıldığını düzenli olarak duyuyorum. Birçok erkek çocukları yıkamak, onları uyutmak gibi konularda yetersiz olduğunu iddia ediyor. Bunun üzerine eşleri, çocuklarının iyiliği için bu görevi üstleniyor, aksi takdirde dişleri fırçalanmıyor, saçları yıkanmıyor ya da 5 yaşındaki çocuk geç saate kadar ayakta kalıyor” dedi, Mendez ise ekledi:
“Bir başka tipik örnek de bir eşyanın kaybolmasıdır. Partneriniz iki dakika aradıktan sonra sizden de bakmanızı ister ve siz de hemen bulursunuz!’
Silahlandırılmış beceriksizlik hemen hemen her görevde her an ortaya çıkabiliyor. Bunun en büyük göstergesi, kendinizi sık sık partnerinizin bir şeyi üstlenebileceği veya nasıl yapılacağını öğrenebileceği, ancak inisiyatif almak yerine sorumluluğu size devrettiği durumlarda bulmanızdır.
Mendez bunu kısa ve öz bir şekilde özetledi: "Partnerinizin temel görevlerden sık sık kaçındığını fark ederseniz ve kendinizi 'Ben yaparsam daha kolay olur' derken yakalarsanız, silahlanmış beceriksizlikle karşı karşıya olabilirsiniz."
