Dikkat! Psikolojik ve duygusal şiddet görüyor olabilirsiniz... Gaslighting’e maruz kaldığınızı nasıl anlarsınız?

İngilizce bir kelime olan “gaslighting” son yıllarda adını sıkça duyduğumuz bir duygusal ve psikolojik istismar biçimi.

Kabaca “yalanlara inandırma” diye Türkçeye çevrilebilen bu kavram, kişinin karşı karşıya kaldığı psikolojik manipülasyonlar sonucunda kendi bildiklerine, hissettiklerine ya da yaşadıklarına bile şüpheyle bakar hale gelmesi olarak tarif ediliyor.

Sistemli bir duygusal şiddet olarak görülen gaslighting, anksiyete, depresyon ve hatta akıl sağlığını sorgulamaya kadar gidebilen ciddi sorunlara yol açabiliyor.

Psikolojik şiddetin en gizli ve tehlikeli silahı kabul edilen bu kavramın literatüre girişi ise oldukça ilginç.

İngiliz yazar Patrick Hamilton’ın 1938 yılında kaleme aldığı "Gas Light" (Gaz Lambası) isimli oyunda bu tür bir psikolojik şiddet örneği sahneye yansıtılmıştı. 1880'lerin Londra'sında geçen oyunda üst orta sınıf bir çift olan Jack ve Bella Manningham'ın sorunlu evlilikleri konu ediliyordu.

Jack, parasını ele geçirmek için karısı Bella'yı türlü yalanlar ve kandırmacalarla delirtmeye çalışıyordu. Üst kattaki dairenin lambalarını yakıp kendi dairelerindeki gaz lambalarının kısılmasına neden oluyor ama eşine "Lambalarda bir değişiklik yok" diyordu. Her gece evin içinde dolaştığı dakikalarda duyulan ayak seslerinin Bella'nın zihninin bir oyunu olduğunu söylüyordu.

Hamilton'ın oyunu 1944 yılında "Gaslighting" (Işıklar Sönerken) adıyla beyaz perdeye de uyarlandı. George Cukor’un yönetmenliğini üstlendiği filmin başrollerini Ingrid Bergman ve Charles Boyer paylaşıyordu.

Sanatın ve popüler kültürün ellerinde şekillenen bu kavram 1970 yılında psikanaliz literatürüne girerek “duygusal manipülasyonun” tarifi için kullanılmaya başlandı. 

Biz de önce ilişkilerinde gaslighting'e uğrayanlarla konuştuk ardından da bunun nasıl tespit edileceğini ve gaslighting'le nasıl baş edileceğini Uzman Psikolog Berk Karaoğlu'na sorduk.

‘EKİP ARKADAŞLARIMIN BENİ İSTEMEDİĞİNİ SÖYLEDİ, BENİ YALNIZLAŞTIRDI’

Gözde B. (34)

Yeni bir işe girip kadın yoğunluğunun olduğu bir ekiple çalışmaya başladığımda çok mutlu olmuştum. Çünkü daha önceki ekip arkadaşlarım benden yaşça çok büyüktü ve çoğunluğu erkekti. Onlarla da çok iyi anlaşıyordum ama beni daha iyi anlayabileceğini düşündüğüm pek çok kadınla çalışmak, benim için heyecan vericiydi.

Ekipteki herkes tam da istediğim gibi sıcak bir şekilde karşıladı beni. Sosyal medya hesaplarından gördüğüm kadarıyla kendi aralarında sık sık toplanıyor, farklı aktiviteler yapıyorlardı. Bir cuma günü böyle bir ekip buluşmasına ben de davet edildim. Ancak davet eden kadınlardan biri değil ekipteki erkeklerden biriydi ve buluşma hemen ertesi gündü. Davet eden kişi, buluşma sabahı bana diğer kişilerin aslında beni istemediğini ve bu yüzden etkinliğe katılmamamın daha iyi olacağını söyledi. Gerçekten çok şaşırmıştım, tüm gün yüzüme gülen insanların neden beni istemediğini anlamaya çalışıyordum.

Buluşma hemen ertesi gün olduğu için ne ben diğer ekip arkadaşlarıyla konuşma fırsatı yakalamıştım, ne de onlar bana yazmıştı. Hafta başı gelip işe döndüğümde kimsenin yüzüne bakmamış, selam dahi vermemiştim. Çünkü istenmediğimi düşünüyordum.

Bu olaylardan birkaç ay sonra beni görüşmeye çağıran ekip arkadaşımız işten çıktı. Konuştuğum tek kişi o olduğu için resmen yalnız kalmıştım. Nihayet diğer kadınlarla konuşma kararı aldım ve bir öğle molasında konuyu açtım. Anlattıklarımı  duyunca çok şaşırdılar. Meğer diğer ekip arkadaşlarıma da benim onlarla görüşmek istemediğim ve arkalarından konuştuğum söyleniyormuş. Ve bunu söyleyen tabii ki ekipteki ‘çok sevdiğim’ arkadaşımdı…

Sinirden ne yapacağımı şaşırıp, eski iş arkadaşımı arayıp ağzıma ne geldiyse saydım. Tabii hemen inkâr etti ama geçmiş zamanda ekiptekilerle yaşadıklarımı düşününce fark ettim ki gerçekten de ortalığı karıştıran kendisiydi. Şimdi ekip arkadaşlarımla aram gayet iyi ve ben de dahil hiçbirimiz bu yalanları ortaya atan kişiyle konuşmuyoruz.

'KİM DOĞRU KİM YANLIŞ SÖYLÜYOR ANLAYAMAYACAK HALE GELDİM'

Kaan K. (30)

Üç erkek kardeşiz ve hepimiz babamızın şirketinde çalışıyoruz. En büyüğümüz benden 6, kardeşimden de 8 yaş büyük ve haliyle işlerin içine öncelikle o girdi. Bizden yıllar önce çalışmaya başladığı için de şirkette biraz daha fazla söz sahibiydi. Bu durum ne beni ne de erkek kardeşimi rahatsız ediyordu. Ancak ağabeyimiz evlenip, ben de nişanlanınca her şey değişti. Bizi değiştiren hayatımızdaki kişilerin kıskançlıkları oldu.

Ağabeyim evlendiğinde istediği bir semtte oturmaya başladı ama biz evlenince aile apartmanında yaşayacaktık. Bu bile nişanlım için bir sorundu. Ağabeyim ve eşi tatile gitse ‘Biz neden bir yere gitmiyoruz?’ diye hayıflanır, kendilerine bir şey alsalar ‘Biz neden almıyoruz?’ diye başımın etini yerdi.

Bu kıskançlıklar zamanla ‘Ağabeyin şirketin başına geçecek’, ‘Siz o şirkette sadece işçisiniz’, ‘Baban en çok ağabeyini seviyor ve ona güveniyor’ gibi ne yazık ki beni de kışkırtan söylemlere dönüştü. Bana o kadar çok bunlardan bahsediyordu ki ben de artık işin böyle olduğuna inanmış, aile arasında sorunlar çıkarmaya başlamıştım. Çok geçmeden erkek kardeşim durumun farkına vardı ve beni yanıldığım konusunda uyarmaya başladı. Her yanımdan farklı sesler yükseliyordu ve artık kim doğru, kim yanlış söylüyor anlayamayacak hale geldim. Sonunda anladım ki nişanlım beni aileme özellikle de kardeşlerime karşı dolduruyordu. Tabii bu şekilde bir ilişki sürmesi de mümkün değildi ve bitti.

‘ŞİDDET UYGULADI, ARKADAŞLARIMIZA DÜŞTÜĞÜMÜ SÖYLEDİ’

Senem G. (27)

Üniversitede tanışıp, ilişkimizi nişanlılık boyutuna kadar taşıdığım biri oldu. Arkadaş ortamının en gözde kişisi olmakla birlikte, arkadaşlarımın da neredeyse hayalindeki erkekti. Çünkü dışarıdan bakınca bana karşı olan tutumu mükemmeldi. Çok nazik davranır, her istediğimi yapar, beni hediyelere boğardı. Gel gelelim yalnızken yaptıklarını hatırlamak bile istemiyorum… Beni sürekli aşağılar, hatta o kadar ileri giderdi ki ailemin maddi durumuyla bile vurmaya çalışırdı. Beni haftanın 4 günü çok mutlu ediyorsa, diğer 3 günümü zehir ediyordu. Ben ise arkadaşlarıma bundan bahsetmiyordum. Çünkü dışarıdaki mükemmel görüntümüz ve herkesin bize imrenmesi hoşuma gidiyordu. Her nedense kendimi de daha iyisi olmadığına, her erkeğin biraz kötü olduğuna inandırmıştım.

Olumsuz şeylerin hiçbirini aileme ve arkadaşlarıma söylemeden geçirdiğim 5 yılın sonunda da olan oldu zaten… İncir çekirdeğini doldurmayacak bir tartışmanın alevlenmesiyle bana şiddet uyguladı. Bu kadarını beklemediğim için ne yapacağımı şaşırmış bir şekilde eve döndüm ve sonunda her şeyi aileme anlattım. Yüzlerine gülen bu adamın bana neler yaptığını duyunca ailem de şaşkına dönmüştü. Babam derhal onu aradı ve bağırmaya başladı. O ise süt dökmüş kedi gibi aslında benim düştüğümü ve ayrılığa bahane bulmak için böyle bir şey uydurduğumu söyledi. Tabii babam böyle bir şeye inanmamıştı ve aramızdaki tüm bağlar o gün koptu.

Daha sonra dozu artırarak ortak arkadaşlarımıza onu aldattığımı ve kendimi haklı çıkarmak için şiddet yalanını ortaya sürdüğümü söylemiş. Her görüştüğüm kişi bana bunları söylüyordu, artık kendimi anlatmaktan bile yorulmuştum. Hem şiddet görmüştüm hem de haklı olduğumu ispatlamaya çalışıyordum. İnanın yaşadığım en korkunç şeylerden biriydi. Kimin inanıp kimin inanmadığı da hiç önemli değildi, zaten artık inandırmak için de bir şey yapmıyorum.

‘BEN TATİLE GİTTİM, O İŞE GİTTİĞİ İÇİN BURNUMDAN GETİRDİ’

Melek B. (26)

Erkek arkadaşım yaz başında iş değişikliği yaptı ve henüz tatil yapacak bir yıllık izni yoktu. Benim ise hem iznim çoktu hem de tatile gitmeye ihtiyacım vardı. Onun izin alamayacağı netleşince ben de istediğim tatil planını yakın birkaç kız arkadaşımla yaptım. Bunu öğrendiğinde erkek arkadaşım neredeyse delirdi. Hem benimle tatile gelemiyordu hem de benim de gitmemi istemiyordu. Sebebi ise açık ve net bir şekilde kendi gidemediği için benim gitmemi kıskanmasıydı.

Büyük tartışmalar sonunda onu dinlemeyip tatile gittim. Ancak sonunda bana ‘Gitmez olaydım’ dedirtti, zaten istediği de buydu. 5 günlük tatilimin her günü işe gittiği için sürekli dert yandı, denizde olup telefonu açmadığımda benimle tartıştı. Her telefonu açtığımda ‘Ben burada çalışayım, sen keyifle tatil yap’ diye baskı uyguluyordu. Neymiş, onun öğle molası saatinde tüm işlerimi bırakıp onunla konuşacakmışım. Buna da 'Tamam' dedim ve cidden saat 12.00’ye alarm kurup, denizde bile olsam ona göre ayarlayıp çıktım, telefonla konuştum. Kısacası tüm tatilim boyunca yaptığı her şey benim burnumdan getirmek üzerine kuruluydu.

Sonunda tatilim bitip geri geldiğimde derin bir ‘oh’ çektim. Çünkü tüm baskılar ve öğle molalarında saatlerce zorla konuşmalar bitmişti. Şimdi dönüp geriye baktığımda nasıl bu kadar saf olduğumu ve neden her dediğini yaptığımı düşünüyorum, sadece kendime kızıyorum.

* * * * *

Gasligting nedir? Belirtileri nelerdir? Yöntemleri nelerdir? En çok kimler arasında olur? Nasıl baş edilir? Tüm bunların cevabını Uzman Psikolog Berk Karaoğlu'ndan aldık.

GEÇMİŞTE ZORBALIK YAŞAYANLARDA GÖRÜLEBİLİR

Psikolojik manipülasyon olarak da bilinen gashlighting teriminin bireylerin özellikle ikili ilişkiler başta olmak üzere sevgilisini, eşini, iş arkadaşlarını veya sosyal çevresini inkâr, yalan, acımasız eleştiri veya aşağılama gibi kavramlarla sindirme taktiği olduğunu söyleyen Uzman Psikolog Berk Karaoğlu, “Mağdur birey bu ilişki sürecinde gerçeklik algısını yitirmeye başladıysa, benlik saygısı düşüyorsa, sürekli hata yaptığını düşünüyor ve boyun eğici bir biçimde suçluluk duyguları hissediyorsa gaslighting'e uğruyor demektir” ifadelerini kullandı.

Karaoğlu, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Gaslighting yapan kişi, geçmişte yaşamış olabileceği zorbalık, travmatik durumlar veya örselenmiş çocukluk yaşantılarının da etkisiyle, kendi eksikliklerini büyüklenmeci bir tavırla yetişkinlik hayatında karşı tarafı manipüle ederek yansıtmak isteyebilir. Ancak şu unutulmasın ki fark etmesi ve kurtulması kolay bir durum değildir."

'Gaslighting yöntemleri nelerdir?' sorusunu yönelttiğimiz Karaoğlu, şöyle özetledi:

"Aşağılamak, karşı tarafı kusurlu, suçlu hissettirmek, duygularını, mesleğini, yaptığı işi, ailesini, arkadaşlarını küçümsemek, şaka yapmak suretiyle iğnelemek ve yalan söylemek gaslighting yöntemleri arasındadır."

MAĞDUR KİŞİNİN SAĞLIKLI BİR YÖNLENDİRMEYE İHTİYACI VAR

Psikolojik manipülasyona maruz kalındığında bunu fark etmenin çok kolay olmayacağını belirten Karaoğlu, şu önerilerde bulundu.

“İlk başta ilişkiyi dış gözle tarafsız bir şekilde yorumlamaya çalışabilecek bir dostunuza, yakınınıza durumları net bir şekilde anlatmalısınız. Bu şekilde de işin içinden çıkılamıyorsa psikolojik destek alınmalı. Çünkü gaslighting yapan kişi öncesinde de love bombing (sevgi/aşk bombardımanı) yapabildiği için mağdur kişinin kafası iyice karışmıştır ve objektif bir göze, sağlıklı bir yönlendirmeye ihtiyacı vardır. Bunun dışında gaslighting yapan kişiler ile savaşmaktan, onlarla haklılık çabasına girmekten ziyade o kişilerden uzaklaşmak en anlamlı baş etme yöntemlerinden biri olacaktır. Yani kısacası mantık süzgecinden çıkmadan, benlik saygısını kaybetmeden en azından biraz uzak kalarak ilişkiyi üçüncü bir kişi yardımıyla veya kuş bakışı bir algı ile yeniden değerlendirmek sağlıklı olacaktır” ifadelerini kullandı.