Özne yüklem ilişkisi nedir? Örnekleri ile konu anlatımı

Dilbilgisine hakim olmak, özellikle öğrenciler için bir hayli önemli bir unsuru oluşturur. Bir öğrenci ne kadar iyi bir dilbilgisine sahip olursa konuyla alakalı olarak karşı karşıya kalacağı sınavlarda o derece yüksek başarı elde etme şansını yakalayacaktır. Bu bakımdan konu hakkında verilebilecek her anlaşılır niteliğe ve doğruluğuna sahip bilgi büyük bir önem kazanmaktadır.

 Özne Yüklem İlişkisi Nedir?

 En çok bilindik olan tanımı ile yüklem: İş, oluş, hareket, kılış ve durum bildiren ve de aynı zamanda da haber veren ve cümleyi bir yargıya bağlamakta olan cümlenin çekimli öğesi yüklem olarak ifade edilmektedir.

 Özne: Cümlenin yükleminde belirtilmiş olan işin, oluşu, hareketi, durumu, kılışı yerine getiren; hakkında haber ve bilgi verilen cümle öğesi olarak ifade edilmektedir. Başka bir ifade ile yapanı ya da olanı karşılayan unsur olmaktadır.

 Yüklemi eylem olan bir cümlenin özne-yüklem ilişkisine, özne yüklem ilişkisi denilmektedir.

 Özne ile ilgili çatı ekleri ise "-l, -n, -ş" harfleri olmaktadır.

 Örnekleri İle Konu Anlatımı

 Özne yüklem ilişkisinin incelenmesi öncesinde bilinmesi gerekli olan en önemli husus özne- yüklem ilişkisinin nerede arandığı konusunun iyi bilinmesidir. Bununla alakalı olarak şöyle bir bilgi verilmesi son derece yararlı olacaktır. Yüklemi fiil olan cümlelerde özne yüklem ilişkisi aranır. İsim cümlelerinde ise özne yüklem ilişkisi aranmaz.

 Konuyla alakalı olarak örnekler verilmesi anlaşılırlığın artması bakımından son derece yararlı olacaktır. Buna göre:

 Bayrağın rengi kırmızıdır. (özne yüklem ilişkisi aranmayan cümlelere örnek gösterilebilen bir cümle olma özelliği taşır. Çünkü cümlenin yüklemi isimdir.)

 Seni çok seviyorum. ( özne yüklem ilişkisi aranabilen bir cümle olma özelliği taşımaktadır.)

 İşte özne yüklem ilişki çeşitleri ve örnekleri aşağıda şu şekilde verilmektedir...

 Özne yüklem ilişkisi kapsamında fiiller dört grupta incelenir:

 Etken Eylem: Öznesi belli olan başka bir ifadeyle işi yapanın belli olduğu eylemlerdir. Herhangi bir ek alma durumları söz konusu değildir ve öznesi gerçek öznedir. Buna göre:

 Evi temizledik. ( Bu cümle içerisinde temizleme eylemi yapan bellidir. Biz kelimesi burada gerçek özne olur. )

 Dönüşlü Eylem: Öznesi belli olan ve – l ve – n ekini almış durumda olan fiillerdir. Öznesi gerçek öznedir. Dönüşlü eylem için ise hem etken hem de edilgen eylemin karışımıdır denilebilir. Buna göre:

 Denize düşen yılana sar – ı – l – ır. ( Bu cümle içerisinde özne belli durumdadır “ O “ sarılma eylemini gerçekleştirir ve yapılmış olan eylemden yine “ O “ etkilenmektedir. Özne hem işi yapmakta hem de yapılmış olan işten etkilenmekte ise dönüşlü çatı örneği olmaktadır. )

 Edilgen Eylem: Öznesi belli olmayan bir başka ifadeyle işi yapanın belli olmadığı eylemlerdir. – l ve – n ekini alırlar. Öznesi sözde özne olmaktadır. Bu eylemde başkası tarafından anlamının varlığı söz konusu durumdadır. Buna göre:

 Eşyalar taşı - n -dı. ( taşıma eylemini kimin yapmış olduğu belli değil, özne olan eşyalar yapılan işten etkilenmektedir. Özne işi yapmadığından dolayı ve yapılan işten etkilendiği için sözde özne olma niteliğine sahiptir.)

 İşteş Eylem: Eylemi en az kişinin karşılıklı yahut da beraber yaptığı anlamı veren fiillerdir. - ş ekini alırlar. Buna göre:

 Kardeşler hemen barışırlar. ( Cümle içerisinde eylemi en az iki kişi karşılıklı olarak yapıyor. )

 Leylekler uç – u – ş – tu. ( eylemi en az iki varlık beraber yapmaktadır. )

 Örnek: Sevmek fiilini bu dört eyleme göre olacak biçimde çekimlensin. Buna göre:

 O sev – i – l – miş ( edilden çatı / kimin sevdiği belli durumda değildir. )

 O sevmiş ( etken çatı / ek almamış, eylemi kimin yaptığı belli durumdadır. )

 O sev – i – ş – miş ( işteş çatı / eylemi en az iki kişi yapmaktadır. )

 O sev – i – n – miş ( dönüşlü çatı / özne hem sevinme eylemini gerçekleştiriyor hem de yapılan işten etkileniyor. )