Reisi helikopter kazasında hayatını kaybetti: İran'ın havacılık krizinin arkasında yaptırımlar mı var?
Güncelleme Tarihi:
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan'ın pazartesi günü helikopterlerinin ülkenin Doğu Azerbaycan eyaletindeki dağlık ve ormanlık alana yoğun sis nedeniyle düşmesi sonrasında öldüğü doğrulandı. Pazar öğleden sonra meydana gelen kaza akıllara 'İran'ın havacılık krizinin arkasında yaptırımlar mı var?' sorusunu getirdi.
İran Cumhurbaşkanı Reisi'nin seyahat ettiği ABD yapımı iki kanatlı Bell 212'nin onlarca yıllık olduğuna inanılıyor.
İran'a yönelik, 1979 devriminden bu yana devam eden ve ardından nükleer programı ve Ortadoğu'daki 'direniş eksenini' desteklemesi nedeniyle uygulanan dış yaptırımlar, ülkenin uçak parçaları veya yeni uçak edinmesini zorlaştırdı.
ABD'nin 45 yıl önce İran'a uyguladığı ilk yaptırımlardan bu yana İran ekonomisi darbe almaya devam etti ve özellikle havayolları bundan etkilendi.
Şah döneminin kapanması ile Tahran - Washington ilişkileri de bambaşka bir döneme girdi.
1979'da yaptırımların uygulanmasından kısa bir süre sonra, hükümetin yeni uçak ithal edememesi nedeniyle İran'ın havacılık sektörü ağır darbe aldı.
Bu yaptırımların bir sonucu olarak İran, 1980'ler, 1990'lar ve 2000'lerin başlarında ölümcül uçak kazalarında ani bir artış yaşadı.
Bu yaptırımların merkezinde, İran'ın yüzde 10'dan fazla ABD parçası kullanılarak inşa edilen her türlü uçak veya uçak ekipmanı ithalatına yönelik yasak yer alıyor.
Bu, İran'ın Batı yapımı uçakları veya helikopterleri satın alma ihtimalini ortadan kaldırıyor.
Aynı zamanda Tahran'ın yaşlanan filolarının bakımı için ihtiyaç duyduğu parçalara ulaşmasını da bir hayli zorlaştırıyor.
RUSYA NEDEN YARDIM EDEMİYOR?
Bazı Rus jetleri de ABD'nin parçalarına bağımlı konumda. Dolayısıyla Tahran ile Moskova arasındaki yakın ilişkilere rağmen İran için Rusya üzerinden bu parçaları tedarik etmek de hayli güç.
İRAN'DAKİ UÇAKLARIN YARISININ BAKIMI YAPILAMIYOR
Nisan 2019 itibarıyla 23 İran havayolu, ülkedeki toplam 300 uçağın 156'sını işletiyordu. Bu da bize ülkedeki uçakların neredeyse yarısının bakımının yapılamadığını gösteriyor.
İran ülkede çeşitli helikopterler uçuruyor ancak uluslararası yaptırımlar bunların parçalarının teminini zorlaştırıyor. Askeri hava filosunun tarihi de büyük ölçüde 1979 İslam Devrimi öncesine dayanıyor.
2015: KISA SÜREN BAHAR
2015 yılında Kapsamlı Ortak Eylem Planı (JCPOA) adı verilen İran nükleer anlaşması imzalandı.
Bu anlaşma kapsamında Tahran, nükleer silah üretiminde kullanılabilecek malzemelerin üretimini durdurmayı kabul etti. Buna karşılık havacılık sektörüne yönelik yaptırımlar gevşetilerek Airbus ve Boeing gibi yabancı üreticilerden uçak satın alınması sağlandı.
Ancak 2018'de dönemin ABD Başkanı Trump'ın nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesiyle yaptırımlar yeniden uygulamaya konuldu. Washington Enstitüsü'ne göre yaptırımların kaldırıldığı kısa dönem İran'a pek yardımcı olmadı.
Zira bu üç yıl içinde İran yalnızca üç Airbus jeti ve 13 ATR turboprop satın alabildi.