'Onlar artık ormanın çocukları...' Çığır açan İskandinav 'orman okulları' modeli nasıl uygulanıyor?

İskandinavya’da ortaya çıkan bir eğitim projesi anaokulundaki çocukların çok küçük yaştan itibaren ormanlık alanlarda eğitim almasını amaçlıyor.

Doğal ortamlarda öğrenme ilhamını aşılamayı amaçlayan 'orman okulları', yaş grubu fark etmeksizin her çocuğun gelişimini ve öğrenmesini desteklerken, doğada hastalıklara karşı bağışıklık kazanmalarını ve duygusal gelişimlerinin hızlanmasını hedefliyor.

Uzmanlar tarafından tasarlanan bu eğitim modeli, "çocuklara ormanlık bir ortamda uygulamalı öğrenme yoluyla kendilerini geliştirmeleri için düzenli fırsatlar sunan bir yaklaşım" olarak tanımlanıyor. Açık havada öğrenme, çocukları doğayla buluşturmanın önemli bir yolu olarak görülüyor.

Doğada geçirilen vakit, çocukların bağışıklık sistemlerinin güçlenmesine ve sağlıklı gelişim göstermelerine de destek oluyor.  Çok sayıda araştırma, doğal alanlarda vakit geçirmenin çocuklarda obezite riskini azalttığını, dayanıklılığı artırdığını ve bilişsel gelişimi hızlandırdığını gösteriyor. Bu verilerin ışığında İskandinav tarzı orman okulları ve kreşlerin sayısı dünyanın dört bir yanında artıyor.

Peki ebeveynler neden çocukları için orman okullarını tercih ediyor? Bu okullarda çocukların günleri nasıl geçiyor? Yurt içindeki ve yurt dışındaki okulların velileri, öğretmenleri ve uzmanlar ne diyor?

‘OĞLUM SABAH ERKENDEN KALKIP OKULA GİTMEK İÇİN CAN ATIYOR’

Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de yaşayan Juho Pietarila, oğlu Kauko’nun Hopealaakso kreşinin orman grubuna kaydolduktan sonra gözle görülür oranda değiştiğini söyledi.

Pietarila, BBC'ye yaptığı açıklamada, “Sabahları okula gitme süreci oldukça kolaylaştı. Evden çıkma vakti geldiğinde oğlum çantasını hazırlamış, kıyafetlerini giymiş şekilde karşıma geçip ‘Tamam, hadi gidelim’ diyor” derken, Kauko'nun orman grubuna katılmadan önce düzenli olarak öfke nöbetleri geçirdiğini belirtti.

Pietarila, Kauko’nun kreşin "Samoojat" grubunda olduğunu söyledi. “Samoojat” Fincede ormanda yiyecek arayan insanlar için kullanılan bir kelime. Oğlunun kreşte neredeyse hiç vakit geçirmediğini, bütün gün ormanda olduğunu da belirten Pietarila ekledi:

"Bu çocuklar her zaman dışarıda. Kış mevsiminde dahi doğayı keşfediyorlar. Yağmur ya da kar yağması onlar için hiç fark etmiyor. Oğlum 'Samoojat'lar için havanın her zaman iyi olduğunu söylüyor.”

ÇEVREYE DUYDUKLARI SAYGI ÜST SEVİYEDE

Finlandiya’da kış mevsimi sert geçiyor. Gündüz sıcaklık ortalaması -2 dereceyi buluyor. Ancak en az iki ay süren yoğun kar yağışı altında dahi çocuklar doğada öğrenmeyi aksatmıyor.

Yıl boyunca Pazartesi, Salı ve Çarşamba sabahları, yaşları üç ila beş arasında değişen 21 çocuktan oluşan Samoojat grubu, ana kamplarına ulaşmak için ormanda 40 dakika kadar yürüyor.

Genellikle dondurucu soğukta beş ila altı saat dışarıda vakit geçiriyorlar. Açık havada uzun saatler geçiren çocuklar, öğle yemeklerini açık bir barınakta yiyor ve 40 dakikalık kreş yolu öncesi küçük bir barakada birkaç saatlik öğle uykusuna dalıyor.

İlk başta oldukça çetin görünen bu eğitim modeli üzerine yapılan çok sayıda araştırma, doğal alanlarda vakit geçirmenin çocuklarda obezite riskini en aza indirdiği, zihinsel gelişimi en üst seviyeye çıkardığı, sorunlar karşısında dayanıklılığı giderek artırdığı ve duygusal gelişimi hızlandırdığı yönünde sonuçlar içeriyor.

Ayrıca küçük yaştan itibaren doğa ile iç içe yaşamanın doğaya saygıyı beraberinde getirdiğini söyleyen uzmanlar, çocukların kendi çevrelerini de bu duyarlı davranışı geliştirmeye teşvik ettiğini ifade ediyor. Açık alanda eğitime katılan çocukların en dikkate değer özelliği de yaşadıkları ortamlara karşı sorumluluk duygularının giderek gelişmesi...

Helsinki Üniversitesi'nde “erken çocukluk dönemi” üzerine çalışmalar yürüten Dr. Annina Kuusisto, BBC'ye, "Bu çocuklar geri dönüşümün önemini ve çöp atmanın zararlarını çok erken yaşta anlamaya başlayacaklar” dedi ve ekledi:

"Bu küçük bir adım olsa da çevreye duyacakları saygının gelişmesine yardımcı olduğu için oldukça önemli. Gelecekte bu çocukların doğayı korumak ve iklim değişikliğiyle mücadele etmek için harekete geçme olasılıkları daha yüksek olacaktır."

BİR GÜNLERİ NASIL GEÇİYOR?

Peki Juho Pietarila'nın oğlu Kauko ve arkadaşları bir gün boyunca neler yapıyor, nasıl bir eğitim görüyor?

Günün belli bir kısmında rutin bir eğitim alan çocuklar, zamanlarının yarısından fazlasını ormanda veya deniz kenarında serbestçe oyun oynayarak ve dolaşarak geçiriyor. Ağaç dallarından evler ve köprüler inşa eden çocuklar, çilek topluyor, ağaçlara tırmanıyor ve deniz yaşamını gözlemliyor.

Üç öğretmenin eşlik ettiği anaokulu öğrencileri, gün boyunca her an öğretmenleri tarafından tek tek denetleniyor. Öğrenciler de öğretmenlerinin görüş alanından çıkmamaları gerektiğini biliyor.

Perşembe günleri Helsinki kentindeki tarihi merkezlere geziler düzenleyen öğrenciler sadece cuma günleri kapalı alanda etüt dersleri görüyor.

Programla ilgili açıklamalarda bulunan kreş öğretmeni Samuli Rabinowitsch, “Çocuklar kreşte oldukları tek günde bile çoğu zaman bahçede vakit geçiriyor. Okul gününe gerçekten ihtiyacımız oluyor. Biz de eğitimciler olarak o günlerde idari işlerimizle ilgilenme fırsatı buluyoruz” ifadesini kullandı.

DOĞADAKİ DOST BAKTERİLER SAYESİNDE BAĞIŞIKLIKLARI ARTIYOR

Uzmanlar özellikle açık alanda yapılan eğitimin çocukların bağışıklığını artırması üzerinde önemle duruyor. Orman alanlarının bakteri çeşitliliği açısından son derece zengin olduğunu belirten uzmanlar, “dost” bakterilerle temas etmenin hem çocuklar hem de şehirdeki arkadaşları için faydalı olduğu görüşünde.

Nitekim Finlandiya'da yapılan bir çalışmada da, dört kreşin bahçesine ekilen çimen ve orman çalılıkları arasında oynayan 3 ila 5 yaşındaki çocukların bağışıklık sistemlerinin 28 gün içinde güçlendiği ortaya çıktı.

Bilim insanları, yeşillikler arasında oynayan çocukların vücutlarında ve özellikle bağırsaklarında mikrobiyal çeşitliliğin arttığını, bunun da daha sağlıklı bir bağışıklık sistemine yol açtığını tespit etti. Aynı araştırmada, çocukların bağışıklık tepkilerinde önemli bir rol oynayan T hücrelerinin ve kan plazmasındaki anti-enflamatuar moleküllerin sayısının da arttığı ortaya çıktı.

Çalışmayı yöneten Finlandiya Doğal Kaynaklar Enstitüsü araştırmacısı Aki Sinkkonen'e göre, doğayla temas, otoimmün hastalıklar ve alerjiler gibi bağışıklık sistemi sorunlarını önlüyor.

Sınıf öğretmeni Rabinowitsch de bilim insanlarının bulgularını birinci elden gözlemliyor. Çocuklarla ilgilenirken yaşadıklarını anlatan Rabinowitsch, “Gruptaki çocukların ağız çevrelerinin sürekli kirli olduğunu görürüz. Bazen toprağı bazen de dalları ağızlarına götürürler. Fakat bu onların mikroplara karşı daha dirençli olmalarını sağlıyor. Soğuk algınlığına yakalanmaları bile çok nadir...” ifadesini kullandı.

POTANSİYELLERİNİ ERKEN YAŞTA KEŞFEDEBİLİYORLAR

Dahası bu okullar, pek çok çocuğun yıllar sonra kazandığı deneyimleri öğrencilerine daha anaokulundayken kazandırıyor. 

Örneğin Kauko'nun sınıfındaki çocuklar her gün sırayla gruba liderlik ediyor. Bunun çok ciddi bir sorumluluk olduğunun farkında olan çocuklar, ana kampa giderken ve dönerken hangi yollardan geçeceklerine kendileri karar veriyor. Bu serbesti, çocukların kendi potansiyellerini de çok erken yaşta keşfetmelerine olanak sağlıyor.

Mesela sınıftaki çocuklardan Ronja, grup liderliğinin kendisinde olduğu bir gün arkadaşlarını kayalık araziden geçirmek için bir rota belirledi. Yolun zorluğu bir tarafa, küçük Ronja arkadaşlarının bir arada kalabilmesi için azami çaba sarf etti.

Yol boyunca arkadaşlarını sayan Ronja kimsenin eksik olmadığından emin olduğunda grubu bir araya getirerek, şarkı ve tekerleme seansı düzenledi. Bunun ardından bir de bilgi yarışması düzenleyen küçük kız, arkadaşlarına yılın hangi zamanında olduklarını, güneşin nereden doğup nereden battığını sordu.

Ronja'nın yarışmasına eksiksiz katılan minik öğrenciler, sorulara cevap vermek için hevesle ellerini kaldırarak sıranın kendilerine gelmesini bekledi.

‘SORUN OLDUĞUNDA ÇÖZÜMLER ÜRETİYOR, BİRBİRLERİNE YARDIM EDİYORLAR’

Bu süreç sadece çocukları değil, eğitimcileri de sınıyor. Zira böyle bir tempoya ayak uydurmak hiç de kolay değil.

Araştırmacılar, açık havada öğrenmenin bazı temel faydaları olduğunu belirtiyor. Özellikle davranışlarda, sosyal becerilerde, özdenetimde, artan esneklikte ve girişkenlikte iyileşmeler gözlemleniyor.

"Bu çocuklar her şeyi yapabiliyor. Bir sorun olduğunda çözümler üretiyor, birbirlerine yardım ediyor, düştükten sonra hemen ayağa kalkıyorlar. Yorulsalar bile bu onların kendilerini zorlamasına engel olmuyor” diyen Rabinowitsch, yaz ayında yaptıkları eğitimin kış mevsiminde de aksamadan devam ettiğini sözlerine ekledi. 

Rabinowitsch, çocukların üşüyüp üşümediği yönündeki tartışmaları da "Kötü hava diye bir şey yoktur, iyi giyinmemiş insan vardır. Bu eğitimi buradan ele alan kişilere söylediğim tek şey bu” sözleriyle yanıtladı.

ÇOK SOĞUK HAVALARDA VÜCUT ISILARINI NASIL KORUYORLAR?

Çocuklar sert hava koşullarıyla başa çıkabilmek için sıcak tutan ceketler, su geçirmez montlar ve kar tulumları gibi kat kat termal kıyafetler giyiyor.

Ancak Finlandiya’da kış mevsimini sadece sıkı giyinerek atlatmak mümkün değil. Sulu kar ve esen soğuk rüzgarlar altında çocukların sıcak kalmak için sürekli hareket etmeye ihtiyaçları var. Özellikle soğuk kış aylarında çocukların açık alan faaliyetlerinden bahseden Rabinowitsch şunları söyledi:

"Kartopu savaşı yapıyoruz, kayak yapıyoruz, buz pateni yapıyoruz ve kızakla kayıyoruz. Sürekli hareket etmeleri gerektiğini öğretiyoruz. Ve tabii ki, bunu yaparken ekipmanlarını her zaman kontrol etmeleri konusunda uyarıyoruz; bizler de sürekli bunu kontrol ediyoruz."

Soğuğa karşı yetişkinlerden daha hassas oldukları için çocukların uygun korumaya sahip olmalarını sağlamak çok önemli.

Tromso'daki Norveç Arktik Üniversitesi'nde toplum sağlığı bölümünde profesör olan Dr. Tiina Ikäheimo, "Çocuklar daha az deri altı yağ dokusuna ve daha düşük miktarda kas kütlesine sahip. Bu da çocukların titreyerek ısınma konusunda yetişkinlere kıyasla daha fazla zorlanmalarına neden oluyor” dedi.

Peki, çocukların soğuktan etkilenmesi nasıl önlenebilir? Ikäheimo, çocukların uygun şekilde giydirilmesi ve her zaman gözetim altında tutulması gerektiğini vurgulayarak, "Ciltte uyuşma, ağrı veya soluk lekeler varsa, bunlar çocuğun soğuk yaralanması riskinin arttığına dair işaretlerdir. Bu noktada içeriye alınmaları gerekir" ifadesini kullandı.

Çocukların genellikle oyuna daldıklarını ve ciddi şekilde üşüdüklerini fark etmediklerini söyleyen Ikäheimo,"Çocuklar kendi vücut sıcaklıklarının kontrolünü sağlayamazlar. Bu öğretmenlerin üstlenmesi gereken bir iş” diye konuştu.

Vücudun en hassas bölgesi olan el ve ayakların çocuklar için özellikle önemli olduğunu belirten Ikäheimo, "Islak giysiler, eldivenler ve botlar derhal değiştirilmeli. Yeterli beslenme ve sıcak sıvılar içmek de önemli. Bunların hepsi soğuktan korunmalarına yardımcı olur” açıklamasını yaptı.

KENTTEKİ VE ORMANDAKİ AÇIK HAVA EĞİTİMİ FARKLI MI?

İngiltere'deki Portsmouth Üniversitesi'nde uygulamalı fizyoloji profesörü olan Dr. Mike Tipton, soğuk ortamlardaki riskleri anlamanın çok önemli olduğunu söyledi.

Düzenli olarak soğuk havada vakit geçiren çocukların vücutlarının zamanla iklime ayak uydurmaya başlayacağını belirten uzmanlar, çocukları soğuğa alışmaya zorlamanın, vücut ısısını düzenleme yeteneğini geliştirdiği görüşünde. "Evrimsel süreç içerisinde türümüz termostatik dediğimiz şeyi geliştirdi. Vücut sıcaklığımızı kontrol edebiliyoruz. Kısacası yaşadığınız bölgeye göre vücut sıcaklığınızı ayarlamanız mümkün ya da aynı şekilde onu kaybetmeniz de…” diyen Tipton, orman okullarında eğitim almanın büyük bir fark yarattığını söyledi ve devam etti:

"Bu çocuklar sadece soğuk bir ortama girmiyorlar. Arkadaşlarıyla birlikte çetin bir yerde maceraya atılıp eğleniyorlar. Başka bir deyişle bu eğlence onları soğuğa karşı dirençli kılıyor."

Peki kentte açık havada eğitim almakla ormanda eğitim almak arasında bir fark var mı?

Dünya Bankası verilerine göre, dünya nüfusunun yüzde 56'sı artık yoğun kentsel alanlarda yaşıyor. Uzmanlar, şehirlerde büyüyen çocukların açık hava eğitiminden mutlaka faydalanmaları gerektiğinin altını çiziyor. Bir şehirdeki biyolojik çeşitlilik hiçbir zaman ormandaki kadar zengin olmuyor.

"Evcil hayvanları beslemek ve bitkileri sulamak çocukların çevreye olan saygısını geliştirmeleri için oldukça faydalı. Bu eylemler, bitki ve hayvanların yaşamak ve büyümek için bakıma ihtiyaç duyduklarını çocukların çok küçük yaşta anlamalarına olanak sağlıyor” diyen Kuusisto, iklim kaygısı olan çok küçük çocuklarla karşılaştığını söyledi ve ekledi:

"Doğayla şefkatli bir ilişki kurduklarında, yapabilecekleri şeyler olduğunu görecekler. Bunu teşvik etmek, direnç oluşturmalarına yardımcı olmak için yapabileceğimiz en iyi şey."

‘OYUN PARKLARI ARTIK ONLARA SIKICI GELİYOR’

Orman okullarındaki eğitimciler, oyun oynayarak öğrenen çocuklara teknolojiyi kullanarak hazırlayacakları ödevler de veriyor.

Örneğin Hopealaakso kreşindeki 45 çocuğa bir hafta boyunca günlerinin nasıl geçtiğini anlattıkları bir proje hazırlamaları için tablet dağıtan eğitimciler, sonuçların etkileyici olduğunu belirtti.

Bir haftanın fotoğraflarını çeken, video kayıt alan ve resimler yapan çocuklar, en çok doğada gördükleri nesneleri ve bir arada yaptıkları faaliyetleri çalışmalarına yansıttı.

Kreşin öğretmeni Rabinowitsch, bazı çocukların temel motor becerilerinin ve genel zindeliğinin ortalamadan çok daha iyi geliştiğini gören velilerin, çevrelerine de bu okullardan bahsettiğini, bu nedenle okula katılımın her geçen gün arttığını söyledi.

Rabinowitsch, "Veliler bana bu çocuklarla ne yaptığımızı soruyor. Çocukların doğayla kurduğu kaya gibi sağlam bağlar  gelişimlerini de etkiliyor” dedi ve ekledi:

“Sabahları ana kampımıza doğru yola çıktığımızda gözleri parlıyor. Öğleden sonra eve döndüklerinde, evlerinin yanındaki oyun parklarına gitmek onlara sıkıcı geliyor. Ebeveynlerinin kendilerini oyun parkı yerine ormana götürmesini istiyorlar. Onlar artık ormanın çocukları."