Beyitlerle kurulan nazım şekilleri ve biçimleri nelerdir? Özellikleri ve örnekleri ile konu anlatımı
Güncelleme Tarihi:
Arapçada mısra kapı, beyit ise ev demektir. Şiirde, mısra dize anlamına gelir. İki dizeden oluşan nazım birimleri ise beyit olarak adlandırılır. Divan edebiyatında beyitlerle kurulan nazım şekillerinin başında gazel ve kaside gelir. Vahdet-i vücud, ayan-ı sabite ve fenafillah gibi tasavvufi konuların işlendiği mesneviler de kendi arasında kafiyeli beyitlerle yazılır. Beyitlerle kurulan nazım şekillerini örnek şiirlerle derledik.
Birbirleriyle kafiyeli olan beyitlere matla denir. Gazel ve kasidelerin ilk beyitleri matla şeklinde yazılır. Mesnevilerin ise tamamı matlalardan oluşur.
Beyitlerle Kurulan Nazım Şekilleri ve Biçimleri Nelerdir?
Beyitlerle yazılan nazım şekilleri gazel, kaside, kıta, mesnevi, muamma, lugaz ve müstezattır. 11. yüzyıldan sonra en çok yazılan nazım şekillerinin başında gazel gelir. Şairlerin farklı türlerdeki şiirlerini topladığı eserlere divan denir. Divanların tamamı kasidelerle başlar. En sonunda ise muamma ve lugazlar yer alır.
Beyitlerle Kurulan Nazım Şekilleri Örnekleri ve Özellikleri
1- Gazel:
Gazel kelimesinin sözlük anlamı güzel bir kadın için yazılmış şiirdir. Ancak divan şairleri tarafından kaleme alınan gazellerde beşeri aşktan çok ilahi aşk anlatılır. Gazellerde en çok kullanılan kelimeler ve mazmunlar şunlardır:
Gonca-dehen: Ağzı gonca kadar küçük olan sevgi
Peri-peyker: Peri yüzlü
Serv-kamed: Selvi boylu
Bezm-i Alem: Ruhların dünyaya gönderilmeden önce bekletildikleri yer. Bezm-i gam ve bezm-i elest şeklinde de geçer.
Nafe: Sevgilinin saçı
Misk: Güzel koku
Mükahhal: Sürmeli göz
Lika: Yüz
Zanu-be- zanu: Diz dize
Alem-i misal: Rüyalar alemi
Alem-i Kevn ü Fesad: Oluş ve bozuluş alemi, dünya
Tâk-ı Ebru: Keman kaşlı
Çah-ı Zenahdan: Çene Çukuru
Dil: Gönül
Fülfül: Kara biber, sevgilinin yüzündeki ben
Dil-ara: Kalbi süsleyen sevgili
Örnek Gazeller:
Hıred-mendi ki daim alemi ilim içre seyreyler
Esalib-i fünun-i şiirden elbette gafildir
Mezak-ı şiir hem bir özge alemdir hakikatte
İki alemleri seyreylemek gayet de müşkildir
Fuzuli
Aşk yaktı canımı icad olunmadan alem henüz
Sinemde dağ açtılar na-bud iken merhem henüz
Enderunlu Hamid
Halk mecaz anladı yare hakikatim
Alemde kimse bilmedi gitti hakikatim
Fevri
Anılsın ol debistan-ı elem-şad olduğum yerdir
Misal-i tıfl-ı nev-res gahi azad olduğum yerdir
Anılsın ol harab-abad-ı kuy-ı mey füruşan kim
Humar ile harab olmuşken abad olduğum yerdir
Ahmet Vesim
2- Lugaz - Muamma:
Soru şeklinde yazılan ve genellikle bir ya da iki beyitten oluşan bilmecelere lugaz ve muamma denir. Muammalarda sadece yer ve kişi adları sorulur. Lugazlarda ise konu sınırlaması yoktur.
Bende yok sabr-u sükun sende vefadan zerre
İki yoktan ne çıkar fikredelim bir kerre
Bu muamma 17. yüzyılın en önemli divan şairlerinden biri olan Nabi tarafından kaleme alınmıştır. Şiirde geçen ''iki yok'' ile ''Na'' ve ''Bi'' kelimeleri kastedilir. Şair bu muammada dolaylı olarak kendi adını sormaktadır.
3- Kaside:
Padişahı ve devletin ileri gelenlerini övmek için yazılan manzum eserlere kaside denir. Bazı kasidelerde Allah'ın zatı ve sıfatları övülür. Kasidelerde nesip ve girizgah bölümünden sonra methiye ve fahriye gelir. Şair methiyede şiiri yazdığı kişiyi, fahriye bölümünde ise kendisini över.
Örnek:
Tût-i mucize-gûyem ne desem laf değil
Çarh ile söyleşemem âyinesi saf değil
Nef'i
4- KIT'A:
En az 2, en fazla 10 beyitten oluşan manzum eserlere kıta denir. Kıtalarda, gazellerden farklı olarak matla yer almaz. Şeyh Galip, Fehim-i Kadim ve Şeyhi, en fazla kıta yazan divan şairleri arasında yer alır.
Örnek:
Dil hayli zaman kalmış idi valih u hayran
Gerdun ile bir afet-i devran arasında
Şeyh Galip