Savaşı Anmak

Savaş yaklaşık 6 yıl sürdü. 60 ile 70 milyon arasında insan hayatını kaybetti. 6 milyon civarında Yahudi, toplama kamplarında, gaz odalarında öldürüldü. Ölüm, bombalama, yıkım hayatın bir parçası oldu. Almanlar savaşın ne demek olduğunu asıl Normandiya çıkarmasından sonra yaşadı. 6 Haziran 1944'te Amerikan, İngiliz ve Fransız orduları Batı'dan, Sovyet orduları doğudan ilerleyerek, Alman ordularını yenilgiye uğrattı. Cephe savaşı havadan bombalarla Alman şehirlerine taşındı.

Hitler 30 Nisan 1945'te yeni evlendiği karısıyla sığınakta intihar etti. Ama SS'ler ve Hitler Gençliği, Hitler'in, “Son adama kadar çarpışacaksınız” emrine uydu.
Özellikle başkent Berlin, son ana kadar ev ev, sokak sokak, göğüs göğüse en sert çatışmalara sahne oldu. Bugün binaların duvarlarında 70 yıl önceki çatışmalardan kalm

a kurşun izleri var. İnsanlık tarihinin bu eşi benzeri bulunmayan, en büyük çatışması ve felaketi, 8 Mayıs 1945'te sona erdi. Savaş Almanya'nın kayıtsız şartsız yenilgisiyle sonuçlandı. O zaman Almanların büyük çoğunluğu savaşın sona ermesini bir kurtuluş olarak değil, bir yenilgi, bir hezimet olarak gördü. Bugün de halen öyle görenler var.

* * *

8 Mayıs'ta savaşın sona ermesinin 70’inci yılı Avrupa'da etkinliklerle anıldı. Anma törenleri, konserler düzenlendi. En büyük çatışmaların yaşandığı, Berlin'in sembolü Brandenburg Kapısı önüne savaşın bitiminde harabe halindeki kenti gösteren siyah beyaz fotoğrafların yer aldığı paneller asıldı. Yerle bir olmuş binalar. İnsan cesetleri, sokakta yatan insan manzaraları...

* * *

Türkiye'den yeğenim Berlin'e ziyaretime geldi. Berlin'i gezerken, kenti ikiye bölen duvar kalıntılarını, savaşın korkunç yüzünü gösteren duvar fotoğraf sergilerini görünce, dedi ki: “Dayı, Berlin ne kadar tarih dolu. Her köşesi bir tarih. Nerede, ne olay yaşanmış, halen anıtlarla, belgelerle canlı tutuluyor. Berlin İstanbul'un yanında dünkü çocuk sayılır. İstanbul'un neresinde ne yaşandı, meydanlarının, tarihi yerlerinin öyküsünü bilmiyoruz. Bunu anlatan anıtlar, levhalar, sergiler yok. Savaşı yaşamamış bir kuşak olmanın değerini, geçmişi görünce, anladım.”

* * *

Avrupa iki dünya savaşında birbirini gırtlakladı. Bırakın sıradan insanları, ressamlar, yazarlar, sanatçılar savaşı toplumun yenilenmesi, ilerlemesi için bir şans olarak görüyordu. Münih'te Blaue Reiter olarak kurulan Mavi Binici resim akımının en ünlü ressamları August Macke, Franz Marc, Birinci Dünya Savaşı'nda cephede öldü. Sanatçılar savaşın nasıl bir felaket olduğunu o zaman anladı. Ama yetmedi. İnsanların, Avrupa'da savaşın ne kadar acımasız olduğunu anlaması için bir ikinci Dünya Savaşı daha yaşanması gerekti. Avrupa ekonominin, refahın savaşla değil, barışla sağlandığını bu acıyı yaşayarak öğrendi. Bir barış projesi olan Avrupa Birliği işte bunun sonucu doğdu.