BES fonlarının performansı

BİREYSEL Emeklilik Sisteminde (BES) revizyon olacak, kıdem tazminatında reform yapılacak, kıdem ile BES entegre edilecek derken; bir süredir emeklilik fonlarının getirisini gözardı ettik. Nitekim son haftalarda okuyuculardan da fon getirileri hakkında çokça soru geliyor.

Konu fon getirileri olunca BES’i artık ikiye ayırmak gerekiyor; birincisi 16 yıldır uygulanan gönüllü sistem, ikincisi ise 2017 yılında başlayan ve tüm çalışanları kapsayan otomatik katılım sistemi. İki sistemdeki fonlar da getirileri de farklı. Son verilere göre gönüllü BES’te 6.8 milyon katılımcı bulunuyor ve toplam fon büyüklüğü 94 milyar lira. Otomatik BES’te ise 5.8 milyon çalışan bulunuyor, fon toplamı da 6 milyar liraya yakın. Otomatik BES’in iki yıllık geçmişi olduğu için fonların getirilerinden bahsetmek için henüz erken ama ben yine de özet olarak bilgi vereceğim. Ama asıl gönüllü sistemde bulunan 6.8 milyon katılımcıyı ilgilendiren emeklilik fonlarından bahsedeceğim ki, düne kadar bu fonların getirisi ciddi tartışma konusuydu; hele ki, 2018’de yükselen faizler karşısında fon getirilerinin düşmesi tasarruf sahiplerinde şaşkınlığa neden olmuştu. Yandaki tabloda son 3 yılda ve 2019’un Ocak-Nisan döneminde, türlerine göre emeklilik fonlarının hem brüt getirilerini hem de enflasyondan arındırılmış reel getirilerini detaylı bulacaksınız.

KİM KAZANDI, KİM KAYBETTİ?

2018’de, finans piyasasındaki gelişmelere paralel kamu iç borçlanma fonları ve hisse senedi fonlarında gerileme yaşandı. Özellikle senenin son çeyreğinde kur ve faizdeki yükseliş nedeniyle bazı emeklilik fonları yüksek getiri sağlarken, bazıları da eksi getiri sağladı ki, bunların başında da hisse senedi ve standart fonlar geliyor. BES’te ortalama getiri ise yüzde 8’ler civarında oldu. Ancak altın ve dövize dayalı fonların getirileri yüksek oldu. Yabancı para cinsinden borçlanma araçları fonları yatırımcısına yüzde 30’a yakın getiri sağlarken, içinde altın fonlarının ağırlıkta olduğu kıymetli maden fonları yüzde 33’ün üzerinde kazandırdı. Keza likit fonlar da yüzde 17’i getiri sağladı.

Örnekle anlatayım, 2018’in başında kıymetli maden fonunu tercih edip 100 lira yatıran bir BES katılımcısı, sene sonunda yüzde 33 getiri elde etti ve 100 lirası 133 lira oldu. Aynı yatırımcı geçen sene hisse fonlarına yatırım yaptıysa 100 lirası 82 liraya geriledi. Senenin bütününe baktığımızda ise finansal piyasalardaki tüm gelişmelere rağmen BES yatırımcısı hiç de fena sonuçlar elde etmedi. Hemen belirteyim, yatırımcı mevduatta ya da daha basit yatırım araçlarında birikimini değerlendirseydi de bundan farklı bir getiri elde etmezdi.

KATILIMCILARA TAVSİYELER

Gelelim, 2019’un Ocak-Nisan dönemine. Geçen seneden çok büyük fark olmasa da bu sene hemen hemen tüm fonların getirileri yüksek; özellikle de yurtdışı hisse senetlerine yatırım imkanı sunan karma fonların getirisi yüzde 20’nin üzerinde. İkinci sırada ise yüzde 12.26 getiri ile kıymetli maden fonları geliyor. Örneğin, sene başında, karma fonu tercih edip 100 lira yatıran bir BES katılımcısının 100 lirası nisan ayında 120 lira olmuş. Bunu enflasyondan arındırdığınızda 100 lira, 116 lira oluyor. Aynı şekilde BES katılımcısı kıymetli madenleri içeren fonları tercih ettiyse, 100 lirası, 112 lira oldu. Özetleyecek olursak son birkaç yıldır, yabancı hisse senetlerine, Eurobond gibi döviz cinsi enstrümanlara ve kıymetli madenlere yatırım yapan fonlar bireysel emeklilik katılımcısına yüksek getiri sağlıyor. Önümüzdeki kısa dönemde bu profil pek de değişecek gibi gözükmüyor.

Hatırlatayım, sistemdeki katılımcıların senede 6 kere fon tercihlerini değiştirme hakları var. Önerim, altı fazla olabilir ama piyasalardaki duruma göre senede bir veya iki kere fon tercihleri yeniden gözden geçirilip, değiştirilebilir ki, bence yapılmalıdır. Yapılmalıdır ki, ‘şu kadar senedir sistemdeyim hiçbir getiri yok, aksine birikimim eriyor’ diye şikayet edilmesin. Bunu niye söylüyorum, eğer hisse senedi fonunu tercih etmişseniz ve bu tercihinizi de iki senedir değiştirmiyorsanız, altın fonunda olduğu gibi bir getiri bekleyemezsiniz, beklememelisiniz de.

5.8 MİLYON ÇALIŞANIN BİRİKİMİ NE OLDU?

Otomatik BES’te 5.8 milyon çalışan bulunuyor ve fon toplamı da 6 milyar TL’ye yakın. 6 milyar liralık fon büyüklüğünün yüzde 77’si standart fondan, yüzde 22’si de başlangıç fonundan oluşuyor. Her iki fonun bu yılın Ocak-Nisan dönemi getirisi yüzde 7’ler civarında. Yani, sene başında 100 lira birikimini standart fona yatıran bir çalışan bugün 107 lira birikime ulaşmış durumda. Dört aydaki enflasyonun yüzde 4 olduğunu hesaba katarsak, enflasyonun 3 puan üzerinde bir getiriden bahsediyoruz ki, bu da mevduata yakın bir getiri anlamına geliyor. Tabi yüzde 25 devlet katkısı ve 1.000 liralık katkıyı hesaba katmıyorum. Bu fonların yatırım yaptığı alanlar ise ağırlıklı faiz, tahvil, biraz hisse senedi; yani, TL cinsi enstrümanlar.