Bir anlamda II. Mehmet biyografisi

Michael Angold, geçen günlerde yayımlanan ‘Kostantiniye 1453 - Fetih/Düşüş’ (İş Bankası Kültür Yayınları) adlı yapıtında, Fetih’e ilişkin birincil kaynakların olmadığını dile getiriyordu. Angold’a göre, ne bir Bizanslının ne de bir Osmanlının görgü tanıklığına dayanan bir anlatı mevcuttu. Mevcut kaynakların çoğu, ikinci el bilgilere dayanmakta idi.
Kritovulos’un, ‘Kritovulos Tarihi 1452-1467’ adlı anlatısının tam da bugünlerde yayımlanmış olması bir sürpriz gibi! Kitabın girişinde, çevirmen Ari Çokona’nın, kitabın keşfediliş sürecini anlattığı değerli bir önsözü de yer almakta.
Asıl adı Michael Kritopulos olan Kritovulos’un, Hıristiyan geleneğinden gelen ‘Michael’ adını kullanmayışı, Kristopulos adını, Kritovulos şekline getirmesi, Kristovulos’un kendisini Antik Yunan geleneğine dahil ettiği biçiminde yorumlanabilir. Ama bu durum sadece bir kimlik bilincini yansıtmaz; Kristovulos, tarihyazımı bilinci de, Antik Yunan dünyasının tarihyazımı algısı bağlamında yer almaktadır.
Nitekim Michael Angold’a göre, Kritovulos’un anlatısı, Antik Yunan tarihyazımının etkisi altındadır. “Kritovulos, Bizanslılar ile Osmanlılar arasındaki mücadeleyi, Herodot’un, Yunanlılar ile Persler arasındaki savaşları anlattığı gibi ele almaktadır.” Dahası, Angold’a göre Kritovulos, ‘Doğu ile Batı arasındaki yüzlerce yıllık mücadelenin en son bölümüne tanıklık ettiğini’ düşünmektedir. Bu kez, Osmanlıların temsil ettiği Doğu kazanmış, Bizans İmparatorluğu’nun simgelediği Batı ise çöküş sürecine girmiştir. Dolayısıyla Kritovulos, II. Mehmet’in yaptıklarının Büyük İskender’in yaptıklarından aşağı kalmadığını düşünmektedir. Dolayısıyla Topkapı Sarayı’nda bulunan Yunanca elyazmalarından Büyük İskender’in biyografisi olan Arricenor’un ‘Anabasis’ini, el yazısı uzmanlarına göre, Kritovulos’un kopya ettiği düşünülmektedir. Sanırım II. Mehmet’in, Büyük İskender’in biyografisini okuduğu tezi de, bu duruma dayanmaktadır.

Bu durumda, Kostantiniye’nin fethi veya düşüşü, aynı zamanda Antik Yunan tarihyazımının sona ermesi anlamına da geliyor. Başka bir deyişle, Kristovulos, oldukça farklı bir anlatı sunuyor. Çünkü İstanbul’un fethi, yaygın biçimde Yunan-Pers çatışmasından çok, İslami bağlamla ıralı bir Türk arzusunun sonucu biçiminde yorumlana gelir.
Ancak Kritovulos’un anlatısı da bir tanıklığa dayanmaz. Kritovulos, olaylara bizzat tanık olmadığını, haklarında kesin bilgi sahip olmadığını, anlatısını araştırarak, bilenlere sorarak yazdığını belirtir. Anlatı, Sultan’ın isteği üzerine değil, Sultan’a bir sunum olarak, Helence kaleme alınmıştır. Kritovulos, Sultan’a hitapla, o dönemde yaygın bir dil olan Helence ile kaleme alınmış bir anlatının, Arap ve Pers dilinde kaleme alınmasından daha değerli olduğunu dile getirir. Okurlar için değil, Sultan’a hitaben yazılmış bu anlatının, keşfedilmesi de ayrı bir sürpriz. ‘Kritovulos Tarihi’ (1451-1467) bir II. Mehmet biyografisi aynı zamanda.

HAFTANIN ÖNERİSİ
Siyasette Yalan, Hannah Arendt, Çev. İmge Oranlı, Berfu Şeker, Sel Yayıncılık: Arendt, 1971’de yayımlanan 47 ciltlik ‘ABD’nin Vietnam Politikasına Karar Verme Sürecinin Tarihçesi’nin, yani Pentagon belgelerinin gündeme getirdiği temel meselenin ‘kandırma’, yani ‘siyasi hakikatsizlik’ olduğunu ileri sürüyor. Arendt’e göre, siyasi emellere ulaşmak için meşru araçlar olarak kullanılan gizlilik ve kandırma, yani kasıtlı sahtekârlık ve açık yalan baştan beri mevcuttur. Doğruculuk hiçbir zaman siyasi erdemler arasında sayılmaz. Gerek kendi emellerine yer açmak için, gerekse daha önce orada olan bir şeyin kaldırılması isteniyorsa, yalan ve kandırma burada temel bir ‘erdem’ olarak ortaya çıkar. Arent, soluk soluğa okunan bu kitabında Pentagon belgelerinin siyasete getirdiği iki yeni yalan biçimini analiz ediyor.

KRİTOVULOS TARİHİ 1451-1467
Kritovulos
Çeviren: Ari Çokona
İş Bankası Kültür Yayınları, 2018
288 sayfa, 16 TL.