İşveren Sergisi'nde mutlaka
incelemeniz gereken 5 seçki
KAYDIRYaşadığımız şehirlerin, okuduğumuz okulların, yürüdüğümüz sokakların hafızamızda en çok yer eden simgeleridir gördüğümüz binalar, yapılar, tarihi eserler… Ve onları hep mimarlarıyla anarız. Peki, ya o mimarların işverenleri? O yapının hayata geçmesinde onların payı sadece sermaye midir? Mimar-işveren ilişkisi yapıyı nasıl şekillendirir? İşte SALT Galata'da 13 Eylül’de açılan ‘İşveren Sergisi’ tam olarak mimarlar ve işverenleri arasındaki bu kritik ilişkiyi araştırıyor; fikir düzeyinde yenilik ve uygulamada özeniyle ayrışan birçok yapının mimar ve işveren arasındaki müzakerelere dayandığına dikkat çekiyor. Sergi, hepimizin kafasındaki işveren algısını 1930'lardan 2010’lara ilişkiler açısından önem taşıyan yapılar etrafında yeniden şekillendirmeye davet ediyor. Hazır İstanbul’un gündeminde yeniden sanat varken kesinlikle kaçırmamanız gereken bu serginin en önemli 5 bölümünü inceledik.
Kapak fotoğrafı: İşveren Sergisi, SALT Galata, 2017
Fotoğraf: Mustafa Hazneci
Burhaniye Kaymakamı Özer Türk Ar-Tur maketiyle, 1970, Özer Türk Arşivi
Özer Türk Arşivi: Mimarlığı iyi bilen bir işveren
1986 yılında aramızdan ayrılan Özer Türk, bu kritik ilişkinin iki tarafında da yer alması sebebiyle sergi için başka bir anlam taşıyor. Birçok il ve ilçede vali ve kaymakam olarak görev yapan tanınmış bürokrat, mimarlık eğitimiyle serüvenine başlıyor. 1952 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni bitiren Türk’ün, sergide en göze çarpan projelerinden biri kaymakam olarak görev yaptığı Kuşadası’ndaki o dönem bölgenin en büyük turizm tesisi olan Kuş-Tur A.Ş. tesisleri… Bu projeden bir yıl sonra Belçika’ya gönderilen Türk, 15 aylık bir turizm eğitiminin ardından Burhaniye’de Ar-Tur, Dalaman Havalimanı’nın planlanması ve Datça ile Bodrum’daki Ak-Tur başta olmak üzere birçok kitle turizm gelişimi projesine işveren olarak ön ayak oldu. Sergide bu projelerin ilk çizimlerini ve Türk’ün mimarlarıyla arasındaki ilişkiyi incelemenizde fayda var. Özer Türk’ün kişisel arşivinden derlenen bu sunum, sermayedar olmayan faal bir bürokratın, turizmin gelişimi kadar mimarlık üretimine katkılarının önemli izlerini taşır.
1- ODTÜ yaya allesi, arka planda Mimarlık ve İdari İlimler fakülteleri, SALT Araştırma, Altuğ-Behruz Çinici Arşivi
2- ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi, amfiler grubunun çatısı, SALT Araştırma, Altuğ-Behruz Çinici Arşivi
3- İşveren Sergisi, SALT Galata, 2017, Fotoğraf: Mustafa Hazneci
ODTÜ: İşverenle mimar arasındaki en naif ilişki
Bu bölümde ilk olarak dikkatinizi yazışmalardaki naif, yapıcı ve destekleyici hava dikkatinizi çekecek. ODTÜ Kampüsü’nün Altuğ Çinici ve Behruz Çinici tarafından yaklaşık yirmi yıl yürütülen projesi, bize mimari üretim sürecinde işverenin katkısının her yönüyle izlenebileceği bir örnek sunuyor. Sergide proje çizimlerinin ötesinde, şantiye seyir defteri, raporlar ve diğer resmi belgeler aracılığıyla mimarların titiz çalışma prensiplerini ve karşılığında dönemin rektörü Kemal Kurdaş’ın mimarlardan esirgemediği desteği görüyoruz. ‘Cehalet ve zevksizlikle’ suçlanan işveren karikatürünün geçerliliğini size sorgulatıyor. ODTÜ’nün bütün ikonik binalarının çizimleri arasında dolaşırken, özellikle Mimarlık Fakültesi ve Merkezi Kütüphane’nin nasıl ince ince hesaplandığı ve en ufak ayrıntıların üzerine bile defalarca yazışıldığına da tanıklık edeceksiniz.
DEBA: Çocukluk arkadaşlığından doğan mimar-işveren ilişkisi Mimarların ve mimariye ilgili birçok insanın iyi bildiği bir fabrika burası: Denizli Basma ve Boya Sanayi Fabrikası… Yapının farklılığı mekânın içine girdiğinizde hemen fark ediliyor. İşte bu ayrışan yapının arkasında bir çocukluk arkadaşlığının hikayesi var. Kurucusu Esat Sivri olan ve 1974 yılında hayata geçen bu fabrikanın mimari projelendirmesi ve yapım yönetimini Sivri’nin çocukluk arkadaşı Cengiz Bektaş üstlenmiş. Sergide dinleyebileceğiniz Esat Sivri söyleşisi, tam olarak güven üzerine kurulu bir mimar-işveren ilişkisi sayesinde bu yapının nasıl ortaya çıktığını gözler önüne seriyor.
Denizli Basma ve Boya Sanayi Fabrikası (DEBA), 1973-74, SALT Araştırma, Cengiz Bektaş Arşivi |  |
Osmanlı İstanbul’unda Kadın Bani Yapıları Haritası, İşveren Sergisi, SALT Galata, 2017, Fotoğraf: Mustafa Hazneci
Osmanlı İstanbul'unda Kadın Bani Yapıları Haritası: İktidardaki kadınların 4,5 asırlık izleri
İşveren algısından bahsettik… Peki, mimarlara işverenleri düşündüğümüzde kadınlar aklımıza geliyor mu? Gelmesi gerektiğini bu sergiyi gezdikten sonra fark edeceksiniz. Çünkü serginin en can alıcı bölümlerinden birinde 1927 yılı sokak dokusu esas alınarak hazırlanan bir İstanbul haritası ile karşılaşıyoruz. Bu haritada siyasi veya ekonomik açıdan güçlü kadınların 4,5 asırdır çeşmeden külliyeye çeşitli ölçekteki yapılarla şehre bıraktığı izleri görüyoruz. Bu yapılar, erkekler tarafından yaptırılıp kadınların ismi konulan veya kadınlara armağan edilen yapılar değil; bizzat kadınların işveren olduğu yapılar… Araştırmacı Firuzan Melike Sümertaş rehberliğinde hazırlanan, Tarihi yarımada, Beyoğlu ve Üsküdar’ı kapsayan Osmanlı İstanbul'unda Kadın Bani Yapıları Haritası'na daha yakından baktığınızda bu eserlerin her gün önünden geçtiğiniz çok tanıdık yapılar olduğunu fark edeceksiniz.. SALT Araştırma Ali Saim Ülgen Arşivi'nden derlenen çizim, fotoğraf ve yazışmaların yer aldığı bu bölüm, 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadın banilerin şehirleşmedeki rollerini incelemeyi mümkün kılıyor.
Bayan Makbule Villası ya da bilinen adıyla Camlı Köşk
Tarihi 1935'e dayanan Bayan Makbule Villası çoğumuzun zihninde Camlı Köşk olarak kayıtlı. Atatürk, kız kardeşi Makbule Atadan için mimar Seyfi Arkan'a bu yapıyı sipariş etmiş. 1949'da Yabancı Konuklar Köşkü olarak kullanıma açılan Bayan Makbule Villası, toplam 3 defa kapsamlı bir şekilde restore edilmiş. İşte bu sergide 1935-1995 yılları arasında dört farkı dönemi, mimari plan düzleminde ve çeşitli kaynaklar eşliğinde inceleme imkanı bulurken, işverenlik rolünün makama dayalı olduğu durumlarda süreklilik arz edip etmediğini araştırma şansını da yakalıyoruz.
 | İşveren Sergisi'ni 26 Kasım tarihine kadar SALT Galata'da ziyaret edebilir, hazır bu etkileyici binanın içindeyken bu yapının işveren-mimar ilişkisini yerinde inceleyebilirsiniz. SALT Online'ı Facebook ve Twitter'da takip etmeyi unutmayın. saltonline.org
|
