Ortadoğu'da kara bulutlar dolanıyor
Güncelleme Tarihi:
Ortadoğu daha bir yıl önce diktatörlerin devrilmesini kutlayıp, demokrasiye geçiş umutlarını artırırken, bugün bölgenin üzerinde savaş bulutları dolanıyor.
İran’ın Hürmüz Boğazı’na mayın döşeme tehditleri ABD ile İran arasında Basra Körfezi’nde bir çatışma ihtimalini doğuruyor. İsrail’in, İran’ın nükleer tesislerini vurabileceği yönündeki uyarıları ise bölge genelinde bir çatışma korkusuna yol açıyor.
Her şeyden daha endişe verici olanı, Suriye’nin Humus şehri kurşun yağmuru altında. Ortadoğu'ya yayın yapan televizyon kanallarında Youtube’dan alınan görüntüler yayınlanıyor. Suriye’nin, etkileri sınırlarının çok dışına taşacak bir iç savaşın eşiğinde olduğuna dair şüpheler güçleniyor.
Beyrut’ta bulunan Carnegie Ortadoğu Merkezi Direktörü Paul Salem, Ortadoğu’da şu an iki senaryo yaşandığını belirterek, “Kuzey Afrika demokrasi yönünde ilerlerken, İsrail, Lübnan, Suriye ve Irak dahil Levant bölgesi mezhep çatışmasına doğru gidiyor. Bu çok daha karanlık bir senaryo” diye konuştu.
Kahire’deki kaosa ve Trablus’taki kafa karışıklığına karşın, Tunus, Mısır ve Libya demokrasiye doğru ilerlerken, Arap ülkelerindeki protestolar eski rekabetleri ve kini yeniden uyandırdı.
Bağdat’ta yaşayan bir Suriyeli olan Umm Haya, “Nedenini bilmiyorum ama herhangi bir yer, herhangi bir zamanda infilak edebilir gibi hissediyorum. Bütün bölge alev alabilir durumda” derken, Suriye dışında yaşayan birçok kişinin de kaygılarını dile getirmiş oldu.
Bütün bu sürecin kalbinde, yaklaşık bir yıl önce Esad rejimine karşı barışçıl protestoların başladığı, ancak bugün çok daha geniş bir mücadelenin yaşandığı Suriye bulunuyor.
Bölgesel etkileri sınırlı olan Mısır, Libya ve Tunus’un aksine, Suriye bir dizi stratejik ittifak, jeopolitik çıkar ve dini kıskançlıktan oluşan karışık bir ağın ortasında yer alıyor. Batılı olmayan bir ülkenin Şam’da görev yapan diplomatik temsilcisi, “Libya içeri doğru patlamıştı. Suriye ise dışarı doğru patlayacak ve bu patlama bütün bölgeyi etkileyecek” dedi.
Suriye’deki dini ve etnik yapı, olayları daha da karışık bir hale getiriyor. Devlet Başkanı Beşar Esad’ın da aralarında olduğu Alevi azınlık ülkedeki birçok önemli pozisyonu kontrol ederken, protestolara katılan halkın çoğunluğu Sünnilerden oluşuyor. Esad ve babasının Batı karşıtı ünü ile Hizbullah, Hamas ve özellikle de İran’la kurulan yakın ilişkiler çok daha geniş bir iktidar mücadelesi yaratıyor.
Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari, “Suriye’deki rejim değişikliği bütün bölge üzerinde etki yaratacaktır çünkü Suriye’nin Filistin, Lübnan, Irak, Ürdün ve daha birçok yer için jeopolitik önemi var” dedi. Londra merkezli düşünce kuruluşu Chatham House’un Ortadoğu ve Kuzey Afrika programı direktörü Claire Spencer ise, “Suriye’nin kaderi bölgedeki diğer herkesin kaderiyle iç içe geçmiş durumda. Diğer herkesin kaderi de Suriye’ye bağlı” diye konuştu.
Suriye’deki krizin ABD’nin bölgedeki etkinliğinin azaldığı bir döneme denk gelmesi tabloyu daha da karıştırıyor. Zebari, “Amerikalıların buradaki varlığı bir tür caydırıcı etki yapıyordu. Şimdi insanlar ortada bir boşluk olduğunu düşünüyor ve bunu doldurmak için yarışıyor” ifadelerini kullandı.
Bu güçler arasında, Batı tarafından Libya’da kandırıldığını hisseden ve şu an Esad’a destek veren Rusya öne çıkıyor.
Ancak Suriye’deki çatışmanın arkasında İran ile Batı, Sünniler ile Şiiler, Araplar ve Farslar arasında çok daha eski zamanlardan kalan ancak geçen yıl Arap dünyasında yaşanan değişimin heyecanıyla bastırılan bir üstünlük savaşı var.
Suriye’nin İran’la kurduğu 30 yıllık stratejik ittifak, Şam’ı Ürdün Kralı Abdullah’ın deyişiyle “Şii hilal”in tam kalbine yerleştiriyor. Eğer Suriye’de Sünni çoğunluk iktidarda olsaydı, Şam, Suudi Arabistan’dan Türkiye’ye uzanan ve bazılarının “Sünni hilal” diye nitelendirdiği ülkeler grubunun merkezi olacaktı.
Analistler, Suriye’deki çatışmaların, Riyad liderliğindeki Sünni Körfez ülkelerinde İran’ın bölgedeki etkisinden kurtulmak için bir fırsat olarak görüldüğünü belirtiyor.
Bahreyn’de bulunan Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü’nden Emile Hokayem’e göre, ortada kanıt olmasa da Suriye hükümeti Katar ve Suudi Arabistan’ın Suriye muhalefetini silahlandırdığına inanıyor. Hokayem, “İran hala bölgedeki en büyük aktör ve Suriye uygun bir savaş alanı. Burada İran’a karşı bir şeyler yapılabilir ama asıl büyük ödül hala İran” diye konuştu.
ABD’li yetkililere göre ise Esad yönetimine Rusya'nın silah, İran'ın da teknik ve askeri destek sağlaması Suriye’yi Lübnan, Irak ve ötesine taşabilecek bir savaşın aracısı yapmak için şartları hazırlıyor.
Yine de Hokayem’e göre, hala umut olabilir: “İşler daha da karanlık bir hal alacak ama bu ayaklanmalar ve devrimler yıllar sürebilecek süreçler. Jeopolitik durum, mezhep ayrılıkları durumu kötüleştiriyor. Ancak bölge genelindeki halkların talepleri hala iyi ve hakiki.”
Washington Post'ta yayımlanan, Liz Sly imzalı, "Threats of war cloud hopes for Middle East" başlıklı analizden derlenmiştir.