Onların kibirli olmaya hakkı var

BaÅŸka hiçbir hayvan, insanın düş gücünü kediler kadar harekete geçirmez. Kediler bizi büyüler. Ä°lkel bir korku ve derin bir saygının karışımıdır bu. Silahların icadına dek atalarımız kedigiller için kolay lokmaydı. Aradan milyonlarca yıl geçti, ama hálá büyük bir kedinin etrafta olduÄŸunu bilmek, algılarımızın keskinleÅŸmesi için yeter de artar bile. Kediler, National Geographic'in Ekim 2003 sayısında ‘‘DoÄŸanın BaÅŸyapıtı’’ baÅŸlığıyla bir dosya konusu oldu. Dosyaya göre bilinen ilk kedi Proailurus, bir Eski Dünya yerlisi. Erkek bir Afrika aslanının 227 kiloluk ağırlığına karşılık dokuz kilo ağırlığında. Ama ikisi de kuÅŸku götürmez biçimde aynı familyaya mensup: Felidae, yani kedigiller.Aynı aileden her yerde karşımıza çıkan bir kedi soyu var: Ev kedisi ya da bir yazarın deÄŸiÅŸiyle ‘‘başına buyruk vahÅŸi küçük panter’’. Umursamaz tavrına karşın ev kedisi kedi aleminin tepeden bakan imparatoru. Daha iri kuzenlerinin sayıca çok üstünde. Kendisini şımartan sahiplerini serinkanlı bir lütufla, hatta kimi zaman küçümseyerek kabul ediyor. ‘‘Kediler kiralamaz, sahip olur’’ denir. O da bir imparatora yakışır biçimde etraftaki her ÅŸey üzerinde mülkiyet kuruyor. Buna karşın 37 yaban kedisi türünün çoÄŸunun sayısı düşüyor. Ä°sviçre'deki Dünya Koruma BirliÄŸi'nin verilerine göre yeryüzünde 10 bin civarında çita (1970'lerde 15 bindi), 6 bin kaplan (1960'larda 11 bindi) ve Ä°ber Yarımadası’nda 300 Ä°ber vaÅŸağı kaldı. KEDÄ° MÄ° AKILLI, KÖPEK MÄ°?Biri çıkıp her ikisi için de adil bir zeka testi önerene kadar bunun yanıtını bilemeyiz. Hayvanın el iÅŸaretlerine verdiÄŸi tepkiden yola çıkarsanız elbette köpek kazanacaktır. Ama iÅŸ uzun otlar arasında bir farenin izinin sürülmesine gelince, bu test kedi için bir çocuk oyunu sayılır. Problem aynı: Soruyu onların dilinde sorup sormadığımızı ve soruyu anlayıp anlamadıklarını bilmeliyiz. VAN KEDÄ°SÄ° MÄ° NANKÖR, ONU KORUYAMAYAN BÄ°ZLER MÄ°?Kedi için nankör denilir. Ama nesli tükenme tehdidi altındaki Van kedisine gereken ilgiyi göstermeyerek asıl nankörlük yapan kim dersiniz? Bir zamanlar Van'ın sokakları bu kedilerden, yerel adıyla piÅŸiklerden geçilmezmiÅŸ. Oysa son 15 yıldır Van kedisi soyu yok olma tehdidi altında. Yerli turistler tarafından Van dışına götürülen kediler baÅŸka ırklarla çiftleÅŸtiriliyor. Van'daki kedi sahipleri ise kedilerinin sokak kedileriyle çiftleÅŸmesine kayıtsız kalıyor. Sadece gözleri farklı renge sahip kedilerin Van kedisi olduÄŸu düşüncesi her iki gözü de aynı olan Van kedilerine ilgiyi azaltıyor.Van 100. Yıl Ãœniversitesi 1992'de Van Kedisi AraÅŸtırma Merkezi'ni (VKAM) kurdu. 1998'te valilik ve üniversitenin ortaklaÅŸa hazırladığı 'Van Kedisi Evi' projesi Hayvanseverler DerneÄŸi'nin desteÄŸiyle hayata geçirildi. Van Kedi Evi'nde 90 kedi yaşıyor. Bu hayvanlar kontrollü olarak çiftleÅŸtiriliyor. Ancak her ay tüketilen 1,5 ton mama bile Van Kedi Evi'nin kısıtlı imkanlarını zorluyor.VKAM Müdür Vekili Prof. Dr. Fetih Güleryüz ‘‘Ülkemizde kedileri satmak yerine hediye etmek gibi bir alışkanlık hakim. O yüzden profesyonel yetiÅŸtiriciler ülkemizde yok’’ diyor. ‘‘Van kedisi yavruları kedileri evde doÄŸum yapmış müşteriler tarafından saÄŸlanıyor. 100-200 dolar arası fiyatla satılan yavruların safkan olup olmadığını kimse bilmiyor.’’ABD ve Avrupa'da sadece Van kedisi üreten 50'ye yakın yetiÅŸtirici ve dernek bulunuyor. Mayıs 2004'te Ä°stanbul'da 1. Uluslararası Türk Kedileri Sempozyumu düzenlenecek. Bu sempozyuma yurtdışından 15 Van kedisi üreticisi katılacak.ANKARA MI, VAN MI?ÇoÄŸu kimse Van kedisinin iki gözünün farklı renkte, Ankara kedisinin ise mavi gözlü olduÄŸunu düşünür. Ama her iki kedide de üç farklı göz rengine rastlanabilir: Mavi, sarı ve tek göz (bir gözü mavi bir gözü kehribar). Ayrıca beyaz tüylü mavi gözlü Ankara kedilerinin sağır olduÄŸuna inanılır. Oysa Ankara kedisinde karşılaşılan iÅŸitme problemleri Van kedilerinde de görülebiliyor. Ankara kedileri daha kaslı bir vücuda, daha büyük bir kafaya, iri bir burna, bol ve uzun tüylere sahip. Van kedisinin aksine Ankara kedisinin korunması için yapılan bilimsel çalışmaları yok denecek kadar az. Bu kedilerin soyu sadece Atatürk Orman ÇiftliÄŸi'nde koruma altında. Burada elde edilen yavrular 75 milyon liraya satışa sunuluyor.Â