Volkanizma nedir? Kaça ayrılır? Coğrafyada volkanizma çeşitleri ve özellikleri

 Volkanizma, iç kuvvetlerden biri olarak ifade edilmektedir. Volkanizma magmanın zamanla yeryüzüne çıkması ya da çıktıktan sonra meydana getirdiği durumlar olarak ifade edilmektedir.

  Volaknizma Nedir?

  Volkanizma, yerin altında bulunan magma tabakasının yer kabuğunun zayıf kısımlarından ya da çatlaklardan yeryüzüne çıkması olayına verilen isim olmaktadır. Volkanizma faaliyetleri enerjisini yer altındaki magmadan almaktadır.

  Kaça Ayrılır?

  Volkanizma oluşum yerine göre ikiye ayrılan bir iç kuvvet olarak belirtilmektedir. Bunlar, derinlik volkanizması ve yüzey volkanizması olarak ifade edilmektedir.

  Derinlik volkanizması: Magmanın yer hareketleri sonucunda bir bölümü yer yüzeyine çıkamamaktadır. Yüzeye çıkamayan magma yani lavlar çatlaklar arasına yerleşerek orada kalır ve zaman içinde soğuyarak sertleşir. Soğuma sonucunda katılaşmış durumda olan bu kütlelere batolit adı verilmektedir. Batolitten küçük olan ve bir damar sayesinde yer kabuğunda sertleşen lavlara ise lakolit ve sill denilmektedir. Magma yerin derinliklerinden gelen yüksek enerjiye sahip olan bir madde olduğu için çeşitli kütleleri kesip katılaşabilmektedir. Bu şekilde oluşan şekiller dayk olarak ifade edilmektedir. Dayk adı verilen şekiller zaman içinde üst kısımları aşınınca yer yüzeyine çıkabilmektedirler.

  Yüzey volkanizması: Magmanın yer kabuğundaki zayıf olan alanlardan, kırıklı bölgelerden yüzeye çıkması sonucu oluşan volkanik faaliyetler olarak ifade edilmektedir. Yüzey volkanizması volkan konilerinin oluşmasını sağlamaktadır. Bu volkan konilerinin üst kısımlarında yer alan çukurluklara krater adı verilmektedir. Volkan konilerinin krater ile tabanları arasında bulunan yola da baca denilmektedir. Volkan konilerinin daha büyük olanlarına ise kaldera denir. Kalderalar kraterlere göre daha büyük çukurlar olmaktadır. Volkanik olayların bazılarında sadece gaz patlamaları olmaktadır. Bu patlamaların yeryüzünde oluşturduğu çukurlara ise maar denilmektedir.

  Coğrafyada Volkanizma Şekilleri Ve Özellikleri

  Volkanik faaliyetlerin olduğu alanlar yeryüzünde gerek madencilik gerekse de tarım bakımından elverişli toprakların olduğu alanlar olarak belirtilmektedir. Volkanizma sonucunda bu bölgelerde çinko, kurşun, krom, manganez ve pirit gibi madenler meydana gelmektedir. Topraklar verimli olsa dahi bu bölgelerde volkanik faaliyetlerin meydana getirdiği risk nedeniyle yerleşim alanları bulunmamaktadır.

  Volkanizma faaliyetlerinin ortaya çıkardığı şekiller yeryüzüne çıkan lavlardan dolayı farklı şekillerde olabilmektedir. Volkanik şekiller, derinlik volkanizması sonucu ortaya çıkan batolit, lakolit, sill ve dayk olmakla birlikte yüzey volkanizması sonucu ortaya çıkan krater, kaldera ve maar şekillerinden oluşmaktadır.

  Volkanların çıkardığı kül ve kum gibi maddelerin üst üste birikmesi ile kül konileri oluşmaktadır. Bazen volkanlardan çıkan lavlar yeryüzünde kalkan şeklinde bir görüntü almaktadır. Bu şekilde oluşan volkan konileri kalkana benzemektedir. Magmadan gelen malzemelerin yoğun olarak yüzeye çıktığı yerlerde dik volkan konileri oluşmaktadır. Tabakalar halinde oluşan bu volkan konilerinde bir büyük volkan konisi etrafında küçük volkan konileri bulunmaktadır. Bu şekilde oluşan volkan konilerine tabakalı volkanlar denilmektedir.

  Yeryüzünde volkanik faaliyetlerin devam ettiği volkanlara aktif devam etmeyip son bulmuş volkanlara da sönmüş volkan adı verilmektedir. Sönmüş olsalar bile volkanlar bir süre sonra tekrar harekete geçebilmektedirler. Aktif olan volkanlar kırılma ve kıvrılma hareketinin olduğu levha sınırları olmaktadır. Bu yüzden dünyada Büyük okyanusu çevreleyen bu yerlere Ateş çemberi adı verilmektedir.