Aşık edebiyatı nedir? Nazım biçimleri ve özellikleri nelerdir?
Güncelleme Tarihi:
Edebiyat bir yazın tarzıdır. Türk edebiyatı dendiğinde Türk yazını ve Türk metinleri devreye girmektedir. Aşık edebiyatı da Türk edebiyatında ismi duyulmuş bir tarzı yansıtmaktadır. Sonuçta edebiyat olay, duygu, düşünce ve hayallerin estetik bir şekilde ifade etme sanatıdır. Edebiyatçılar sanat eserlerini oluştururken bazı düşünceleri benimserler ve eserlerini bu düşünce ve kurallara göre üretirler. Aşık edebiyatı nedir, nazım biçimleri ve özellikleri nelerdir gibi soruları detaylıca derledik.
Türk edebiyatı eğitimi almış bireyler aşık edebiyatı özelliklerini, dönemin yazarlarını, eserlerini, nazım biçimlerini mutlaka bilmektedir. Hatta Türk edebiyatına karşı biraz merak salmış insanlar bile aşık edebiyatı tarzıyla mutlaka karşılaşmıştır.
Aşık Edebiyatı Nedir?
Şiirlerde hece vezni ve sade bir dil kullanılan, şiirlerin daha çok saz çalarak ve yurdu dolaşarak dile getirildiği Türk edebiyatı dalına aşık edebiyatı denmektedir.
Aşık edebiyatı geleneksel Türk edebiyatı tarzını oluşturmaktadır. Buradaki eserler aşıkların ürettiği bütün eserlerdir. Aşık edebiyatı halk edebiyatının içinde yer almaktadır. Bu edebi ürünlerin toplamı anonim olan ürünlerin dışındaki şiirleri kapsamaktadır.
Aşık edebiyatı beş yüz yılı aşkın bir zamandan beri olgunlaşma göstermektedir. Azerbaycan, Anadolu ve Rumeli aşık edebiyatının olgunlaştığı bölgelerdir.
Aşık edebiyatında yer alan eserlerin çoğu manzum niteliğindedir. Fakat aralarda nazım nesir karışık olan hikayelere de yer verilmiştir. Hem sözlü hem yazılı kaynaklara dayanan bir edebiyat tarzıdır. Aşık edebiyatında eserlerin yanında musikiye de önem verilmiştir.
Aşık edebiyatı temsilcileri iki gruba ayrılmaktadır. Birinci grup halk kitlelerine daha yakındır. İkinci grup ise büyük yerleşim merkezlerinde yaşamış temsilcilerdir. Aşık edebiyatının hem köklü hem de milli bir geleneği vardır. Hatta Osmanlı topraklarında yaşayan Ermeni halkını bile aşık edebiyatı eserleri etkilemiştir.
Aşık Edebiyatının Nazım Biçimleri
Aşık edebiyatı nazım biçimlerine geçiş yapmadan önce hatırlamak adına nazım biçiminin ne olduğunu tanımlayalım. Dize ve uyakların belirli bir düzene göre sıralanmasına nazım biçimi denmektedir. Tek başına olan bir dize en küçük nazım tarzıdır.
Uyak örgüsü, dörtlüklerin yazılış durumları, şiirin dize sayısı ve diğer özellikleri bizlere ilgili eserin nazım biçimini vermektedir.
Bu bağlamda aşık edebiyatı bir halk edebiyatı kategorisinde yer aldığı için nazım biçimlerini de koşma, varsağı, semai ve destan oluşturmaktadır. Bu nazım biçimlerini tanımlayalım.
Coşturucu duyguların yer aldığı Türk halk edebiyatı nazım biçimine koşma denmektedir. Semai aşık edebiyatı nazım biçiminde ise şiirler özel bir ezgiyle dile getirilmektedir. Bu tarzda hecenin sekizli ölçüsü hakimdir. Koşma biçiminde düzenlenmektedir.
Özel ezgiyle söylenen bir diğer aşık edebiyatı nazım biçimi ise varsağıdır. Güney Anadolu'da yaşayan Varsak Türkmenleri tarafından ilk kez dile getirildiği için bu ismi almıştır. Destan ürünü ise genellikle uzunlu kısalı birçok şiirden oluşmaktadır. Destan ürünlerinde öyküleyici özellik ağır basmaktadır.
Aşık Edebiyatının Özellikleri Nelerdir?
Aşık edebiyatının özellikleri şöyle sıralanmaktadır;
Şiirler saz eşliğinde söylenmektedir.
Bu şiirleri söyleyen kişilere aşık veya ozan denmektedir.
Eserler genellikle sözlü sile getirilmektedir. Yazılı olarak gerçekleştiğinde şairler cönk adı verilen defterlere yazmaktadır.
Şairler şiirlerini söylemek için yurt genelinde dolaşmaktadır.
İçten, yalın ve canlı anlatım bu eserlerde söz konusudur.
Şiirlerde halk dili kullanılmaktadır. Çünkü şairleri halktan çıkmaktadır.
Aşık edebiyatının nazım birimi dörtlük şeklindedir.
Destan, varsağı, koşma ve semai nazım biçimleridir.
7 li 8 li ve 11 li hece ölçüsüne ağırlık verilmiştir.
Eserlerin konularını doğa, ayrılık, ölüm, aşk, özlem, kıskançlık, yiğitlik oluşturmaktadır. Bunun yanında insan davranışlarıyla beraber toplumun sorunları da eleştirel dille eserlerde yer almıştır.
Bu edebiyatta gerçeklik ön plana çıkmaktadır.
Şiirler işlenen konuya göre isimlendirilir. Örneğin koçaklama, taşlama, ağıt ve güzelleme bu isimler arasındadır.
Aşık edebiyatı somut bir edebiyat tarzıdır. Çünkü şair gördüğünü, bildiğini anlatmaktadır.
Bu edebiyat ürünlerinde sevgilinin ismi dile getirilir.
Aşık edebiyatı şiirlerinde benzetmelere yer verilmektedir.
Eserler hazırlık yapılmadan içten geldiği gibi aniden söylenir.
Bazı ürünlerinde yöresel özellikler görülmektedir.
Edebi sanatlara çok fazla yer verilmez. Sadece benzetme ve kişiselleştirme sanatına yer verilir.
Kafiye tarzı cinaslı ve yarım kafiyedir.
Kulak kafiyesine ağırlık verilmiştir. Göz kafiyesi yoktur.
Aşık edebiyatında yer alan şiirlerin son dörtlük bölümünde ilgili şairin adı ya da mahlası geçmektedir.