Amerika 2015’te Patriot’ları çekerken neyi çatlattı?

Kararın 14 Ağustos 2015 tarihinde açıklanmasından sonra Türk hükümetinin Patriot bataryalarının çekilmemesi yolunda verdiği mesajlar sonucu değiştirmemiştir.

Bu kararının öyküsünün not edilmesi gereken bir yönü, 2015 yılında Suriye’de DEAŞ’a karşı yürüteceği hava harekâtlarında İncirlik Üssü’nü kullanma izni için Ankara ile uzun müzakereler yürüten ABD yönetiminin, Türk hükümetinin nihai olurunu alana kadar bu niyetini muhataplarından saklamış olmasıdır.

The New York Times’ın yazdığına göre, bu konu, Başkan Barack Obama ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İncirlik’le ilgili mutabakatı sonuçlandırdıkları 22 Temmuz 2015 tarihindeki telefon görüşmesinde de gündeme getirilmemiştir. Bildirim bu konuşmadan bir süre sonra yapılmıştır.

Buradaki geciktirmenin nedeni İncirlik ile ilgili Türk tarafından beklenen iznin tehlikeye atılmaması hesabıydı.

Gazetenin ödüllü ulusal güvenlik muhabiri Eric Schmitt, karardan sonra bu konuda kaleme aldığı haberde konuştuğu dört ayrı ABD’li yetkiliye dayanarak, Türk yetkililerin Patriot’ların çekileceğini duyduklarında “büyük bir kızgınlık yaşadıklarını” yazmıştı.

*

ABD Patriot’ları Türkiye’den neden çekti?

 Amerikan tarafının yaptığı açıklamada, çekme kararı için bataryaların “kritik modernizasyon güncellemeleri” gibi bir gerekçe gösterilmişti.

Bu gerekçe Ankara’da şüpheyle karşılandı. Patriot’ların Ankara açısından önemi, Suriye’deki iç savaş sürerken Türkiye’nin hava sahasının Amerikan sistemleriyle NATO’nun güvencesi altında olduğu mesajını kuvvetli bir şekilde vermesiydi, envanterinde kısa menzilli balistik füzeler bulunan Esad rejimine ve onun müttefiki Rusya’ya...

Olayların akışındaki dikkat çekici bir nokta, ABD’nin bu bataryaları çekmesinin zamanlama olarak iki ülkenin Suriye konusuna artık aynı pencereden bakmadıkları bir süreçle paralel gitmesiydi. Özellikle, ABD’nin DEAŞ’a karşı PKK’nın Suriye’deki uzantısı YPG ile ittifak kurması nedeniyle Ankara ile Washington’ın arası belirgin bir şekilde açılmaya başlamıştı.

Ayrıca, bir süredir Suriyeli muhalif gruplarla ilişkiler konusunda da iki taraf arasında ciddi görüş ayrılıkları belirmişti ve Ankara Beşar Esad’ın üzerine gitmeye devam ederken Washington muhalefetin desteklenmesi başlığında frene basmaya başlamıştı.

Ankara’daki birçok yetkili, ABD’nin Patriot kararını “Suriye’de kendi hesaplarınıza göre hareket edecekseniz bunu bize güvenerek yapmayın...” mesajı şeklinde okumuştu.

*

Amerikalılar, bugün o tarihte böyle bir niyet taşımadıklarını ileri sürebilirler. Ancak Patriot’ları çekme kararının Ankara’da Amerika’ya dönük bir güvensizliğe yol açtığı ABD’li karar vericiler, kanaat önderleri tarafından bugün genel kabul gören bir görüştür.

Bu konudaki ilginç değerlendirmelerden biri ABD Savunma Bakanlığı’nın (Pentagon) o tarihteki iki üst düzey yöneticisinin geçenlerde “War On The Rocks” isimli web sitesindeki yazılarında karşımıza çıktı. Bugün yönetimde olmayan yazarlardan Jim Townsend 2009-2017 yılları arasında Pentagon’da Avrupa ve NATO’dan sorumlu bakan yardımcısı vekili, Rachel Ellehuus da onun altında Avrupa ve NATO politikasından sorumlu direktör olarak görev yapmış.

Townsend ve Ellehuus, ABD’nin 2015 yazında IŞİD’e karşı terörist PKK ile örgütsel bağı bulunan Suriyeli Kürtlerle çalışmaya başlaması nedeniyle “Ankara’nın meşru güvenlik kaygılarının dikkate alınmadığını hissettiğini”, bu sırada ABD’nin Patriot’ları çekme kararının iki ülke arasındaki ilişkiyi “daha da gerdiğini” yazıyorlar.

Eski Pentagon yetkilileri, ABD’nin Türkiye’de F-15 uçakları konuşlandırıp, ayrıca iki NATO müttefikini Türkiye’ye hava savunma sistemi göndermeye ikna ederek “sarsıntıyı yumuşatmaya çabaladığını”, ancak bunun yeterli olmadığını belirtiyor. Townsend ve Ellehuus’a göre, “Ankara, bunu Amerika’ya güvenilemeyeceği hususunda bir başka kanıt olarak görmüştür”.

*

ABD’nin Patriot’ları Gaziantep’den çekerken aynı zamanda Türkiye ile Patriot savunma sistemlerinin satışı konusunda 2009’dan bu yana müzakere halinde olması meselenin bir başka yönüydü.

Türk-Amerikan ilişkilerinin son yıllarda kötüleşmesinde ABD’nin PKK’nın Suriye’deki uzantısı PYD/YPG’ye desteğinden Fethullah Gülen dosyasına kadar kuşkusuz bir dizi faktör rol oynuyor. Bunlar arasında Obama yönetiminin Patriot bataryalarını Türkiye’den çekmesi kararının yarattığı güven kaybını da bu denklemde kayda geçirmek gerekiyor.

Bugün ABD yapımı Patriot seçeneği artık masada yok. Türkiye’nin yeni hava ve füze savunma sistemi olarak Rusya’dan getirilen S-400 bataryalarının monte edilmesi faaliyetleri devam ediyor. Bu, 2015’te Patriot’ları Türkiye’den çekerken ABD’li karar vericilerin öngördükleri bir sonuç değildi.