Kemik iliği transplantasyonu (I)

Geçtiğimiz haftanın iki gününü ikinci evim Koç Üniversitesi Hastanesi’ nde geçirdim. Bu süre içinde, genel kontrollerimin yapılmasının yanı sıra, çok merak ettiğim bir konu olan kemik iliği transplantasyonu hakkında konunun uzmanı Prof. Dr. M. Fatih Erbey ile görüşerek detaylı bilgi alma şansım oldu. 

Kemik iliği vücudumuzdaki uzun kemiklerin içinde merkezde yer alan yumuşak, süngerleşmiş dokulara verilen ad. İçlerinde kan yapıcı kök hücreler yer alıyor. Kök hücre (kemik iliği) nakli, uygulanan tedavilerden beklenen faydayı görmemiş;

• Lösemi
• Lenfoma
• Miyelo Displastik Sendrom 
• Multiple Myelom 
• Kemik İliği Yetmezliği (ağır aplastik anemi) gibi hastalıklarda önerilen bir tedavi seçeneği.

Biz, Sayın Erbey ile görüşmemizde, çocukluk çağında kök hücre nakli konusuna ağırlık verdik. Sayın Profesör’ den aldığım, çok önemli olduğunu düşündüğüm bilgileri sizlerle de paylaşmak istiyorum:

Kök hücre nakli çocuklarda kanser ve kanser olmayan birçok hastalığın tedavisinde kullanılıyor. Sıklıkla nakil yapılan kök hücreler kemik iliğinden alındığı için kök, hücre nakli halk arasında “kemik iliği nakli” olarak da biliniyor. Kök hücre naklinde temel prensip, bir hastaya çok yüksek doz kemoterapiden sonra hastanın kendisi (otolog) veya doku tipi uygun bir vericinin (allojenik) kan yapıcı kök hücrelerinin verilmesi. Buradaki asıl amaç hastanın sağlıklı olmayan kemik iliği hücrelerinin veya kanser hücrelerinin yüksek doz kemoterapi ile ortadan kaldırılması sonrasında verilen kök hücrelerle sağlıklı kemik iliğinin tekrar sağlanması.

Otolog Kök Hücre Nakli

Çocukluk çağında sıklıkla lenfoma ve solid tümör tedavilerinin bir parçası olarak kullanılıyor. Burada verici çocuğun kendisi. Hastanın tedavisinin belli bir aşamasında kök hücreler hastanın kendi kemik iliğinden ya da sıklıkla aferez desteğiyle periferik kanından toplanıp dondurularak saklanıyor. Daha sonra yüksek doz kemoterapi ve/veya radyoterapi sonrasında eritilerek kişinin kendisine damar yoluyla geri veriliyor. Burada amaç, hastaya yüksek doz kemoterapi verilerek mevcut hastalığın yok edilmesini sağlamak.

Allojeneik Kök Hücre Nakli

Bu yöntemle sağlıklı bir HLA doku grubu uyumlu bir vericiden elde edilen kan yapıcı kök hücreler alıcıya kemoterapi ve/veya radyoterapi içeren bir hazırlık rejimi sonrasında damar yoluyla veriliyor. Otolog nakillerden farklı olarak Allojenik nakillerde “doku reddi” hastalığı. (Graft versus Host hastalığı) veya verilen kök hücrelerin reddedilme sorunu gelişebiliyor.

Çocuklarda kök hücre nakli yapılan hastalıkları, kanser ve kanser dışı hastalıklar olarak aşağıdaki şekilde sıralanıyor:

Kanser Hastalıkları

• Akut Miyeloblastik Lösemi
• Akut Lenfoblastik Lösemi
• Kronik Miyeloid Lösemi
• Hodgkin Lenfoma 
• Hodgkin Dışı Lenfoma
• Solid Tümörler (nöroblastoma, bazı kemik kanserleri/Ewing Sarkomu, yumuşak dokulardan köken alan kanserler/Rabdomyosarkom)

Kanser Dışı Hastalıklar

• Akdeniz Anemisi (Talasemi Majör)
• Orak Hücre Anemisi
• Aplastik Anemi, Fanconi Aplastik Anemisi gibi kemik iliği yetmezliği hastalıkları
• Primer İmmun Yetmezlikler (bağışıklık sistemi doğuştan iyi çalışmayan hastalıklar)
• Metabolik hastalıklar (Adrenolökodistrofi, Tip 1 Mukopolisakkaridoz  -Hurler Sendromu- ve Osteopetrozis gibi hastalıklar)
• Otoimmün Hastalıklar (Juvenil İnflamatuar Artrit, Sistemik Lupus, Eritematozus Sjögren Sendromu ve Crohn Hastalığı vb.) 

KÖK HÜCRE NAKLİ SÜRECİ

Alıcının nakle hazırlanması:

Nakle alınacak hastanın tam bir hastalık öyküsü alınıyor, fizik incelemesi ve organ işlevleri açısından tüm tetkikleri yapılıyor. Diğer yandan, hasta ağız ve diş sağlığı açısından değerlendiriliyor ve gerekli tedavileri nakil öncesinde yapılıyor. Ayrıca enfeksiyonlar açısından gözden geçiriliyor, aktif enfeksiyon varsa önce tedavi ediliyor. Daha sonra nakil sırasında tüm kan ürünleri ve ilaçların uygulanabileceği bir damar yolu sağlanmak üzere sıklıkla göğüs bölgesinden bir kateter takılıyor.

Vericinin nakle hazırlanması:

Verici; sağlık durumu, karşılaştığı virüsler ve geçirdiği hastalıklar açısından tetkik ediliyor. Nasıl kök hücre toplanacağı hakkında bilgilendirme yapılıyor. Uygun zamanda ya kemik iliğinden ya da periferik kandan kök hücreler toplanıyor. Kök hücre vermenin vericiye ciddi bir zararı olmuyor.

Not: Bu konuyla ilgili bilgi vermeye yarınki yazımda devam edeceğim.