Yapay zekâ ile dijital psikoterapi
Yapay zekâ bu kez psikoterapiye el attı. Hatırlarsanız, pandemi döneminde dijital sağlık sektörü hızlı büyümüş, platformlar üzerinden online terapi de mümkün hale gelmişti. Zamandan ve mekândan fayda sağlayan online terapiler, terapi almaktan çekinen, bir psikoloğun ofisinde görünmek istemeyenler için de iyi bir seçenek olmuştu. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) ise online terapiyi bir üst seviyeye taşıdı ve çok konuşulacak bir karara imza attı. Depresyon tedavisinde antidepresan kullanımına ek olarak psikoterapi aplikasyonu kullanılmasına onay verdi. Hem de reçeteli. Peki, neden? Türkiye’de böyle bir metot mümkün mü? ‘Rejoyn’ uygulaması nedir? Ankara Üniversitesi, Psikiyatri Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Berker Duman anlattı.
DÜNYANIN İLK REÇETELİ DEPRESYON APLİKASYONU
- FDA’nın depresyonda antidepresan tedaviye ek olarak kullanılmak üzere onay verdiği Rejoyn dijital psikoterapi uygulaması nedir?
Bu, aslında 6 haftalık bir tedavi destek programı ve duyguların bilişsel (düşünme, hissetme, öğrenme, anımsama, karar verme, problem çözme, yargılama gibi) kontrolünü artırmayı hedefliyor. İçeriğinde, bilişsel ve duygusal egzersizler ile kısa, tedavi edici eğitimler var.
- İyi de insan telefona bakarak nasıl iyileşir? Hangi açılardan tedavi ediyor bu uygulama?
Bu uygulama depresyon rahatsızlığı olan kişilerin beyinlerinde bazı aksayan noktaları hedef alıyor. Depresyonda bilişsel süreçlerle, duygu tanıma ve işleme merkezleri arasında yeterli iletişim kurmak mümkün olmuyor. Duyguların düzenlenmesinde yetersizlikler söz konusu oluyor. Daha iyi anlaşılması için şu örneği vereyim: Diyelim hastanın ayağında kırık var. Tedavi sonrasında bu hastaya kaslarının güçlenmesi için nasıl fizik tedavi gerekiyorsa, bu uygulamada, kırık sonrası iyileşmede fizik tedavinin yaptığına benzer şekilde, beyin bölgeleri arasındaki iletişimi kuvvetlendiriyor.
3 ana bileşeni var.
1- Depresyon tedavisinde kullanılan bilişsel davranışçı terapi temelli eğitimler. Haftada 3 gün 3-4 dakikalık video, animasyon ve benzeri eğitim materyallerini içeriyor.
2- Duygu ifadesi içeren ile yüzlerin (mutlu- üzgün- kızgın vs.) kullanıldığı egzersizler. Haftada 3 gün yaklaşık 10-20 dakika sürüyor.
3- Kişiselleştirilmiş hatırlatmalar ve mesajlar. (İlacını al, spor yap, nefes çalış gibi. Tamamen kişiye özgü hatırlatma ve mesajlar bunlar.)
ECZANE AKTİVASYON KODU VERİYOR
- Peki, aplikasyonun işe yaradığına dair kanıt var mı?
Onaya esas teşkil eden ‘Mirai’ isimli araştırmaya göre antidepresan ilaç tedavisine eklenen Rejoyn uygulamasını kullanan hastaların 4 ve 6. haftalardaki depresyon skorlarında istatistik olarak anlamlı bir iyileşme saptandı. Bu iyileşme ‘sınırlı’ ve ‘mütevazi’ olsa da aplikasyonun işe yaradığına dair net kanıt sunuyor. Şunu da ekleyeyim. Hastalar uygulamaya- telefona bakmakla değil, ancak bu tedavi programının aktif olarak bir parçası olursa fayda sağlıyorlar.
- Reçeteli demiştiniz. Bir aplikasyonun reçete edildiğini sanırım ilk kez duyuyoruz.
Doğru. Bu uygulama bir klinisyenin hastasına majör depresif bozukluk tanısı koyması ve antidepresan tedavi başlamaya karar vermesi halinde, ilaç tedavisine ek şekilde reçete ediliyor. Hasta eczaneye gittiğinde sadece ilaç değil bir de aktivasyon kodu alıyor. Bu kodu kullanarak iOS veya android işletim sistemli akıllı telefonlardan uygulamayı indirebiliyor.
Berker Duman
PSİKİYATRİK TEDAVİLERE ULAŞIM SINIRLI
- FDA, böyle bir uygulamayı neden önerdi? Antidepresanlar tek başına yeterli değil mi?
Depresyon aslında tüm dünyada önemli bir halk sağlığı sorunu. Hem etkili tedavilere ulaşımda ciddi güçlükler var hem de her hasta istenilen oranda mevcut tedavilere yanıt vermeyebiliyor. Depresyon tedavisinde ise iki temel bileşen var; ilaç tedavileri ve psikoterapiler. Araştırmalar bu iki tedavinin birlikte daha etkili olduğunu gösteriyor. Ancak dünya genelinde psikiyatrik tedavilere ulaşım sınırlı, istenilen ölçüde psikoterapi desteği alınamıyor. Bu bağlamda, etkinliği ve güvenirliliği kanıtlanan ve dahası toplumun daha kolay ulaşabilir, daha yaygın sunulabilen tedavilere ihtiyacı olduğu için bu uygulama onaylandı. Psikiyatride akıllı telefonlar üzerinden yapılabilecek çok fazla şey var aslında. Kişinin hareket miktarı, ekran süresi, beslenme alışkanlıkları, sosyal etkileşimleri gibi çok sayıda veri akıllı telefonlar aracılığıyla toplanıyor. Bu da ‘kişiselleştirilmiş tedavileri’ daha olanaklı kılabilir.
- Klasik bir tedavi modeline yapay zekâ uygulaması eklenmesi bizi nereye götürür?
Bu teknolojiler, sadece depresyon değil nöropsikiyatri ve hatta tıbbın tamamında yakın gelecekte daha yaygın olarak kullanılacak. Ama unutulmamalı ki bu tip uygulamalar, depresyonun medikal tedavisi ya da kapsamlı bir psikoterapinin yerini almaz. Ayrıca, bu tip uygulamaların kullanımına ancak kapsamlı bir psikiyatrik değerlendirmeyi takiben karar verilmesi gerekiyor.
- Uygulamaya şu anda ulaşılabiliyor mu?
“Bu yılın ikinci yarısında önce ABD’de ve İngilizce olarak erişim sağlanabilecek. Türkiye’de ve dünyada çok sayıda uygulama
var ancak dikkat! Çoğu kapsamlı bilimsel araştırma ile sınanmadığı gibi sözde-bilimsel uygulamalar da içeriyor.”
ANTİDEPRESAN KULLANIMI ARTIŞTA
Ekonomik İş birliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) 2020 verilerine göre antideprasan kullanımı son 20 yılda dünya genelinde yüzde 120 arttı. Türkiye’de son 11 yıldaki artışsa yüzde 70. Türkiye Avrupa’da antideprasan ilaçlara en çok harcama yapan ülkeler listesinde ise 4. sırada. CHP milletvekili, eczacı Burhanettin Bulut’un 2 yıl önce paylaştığı verilere göre 2012’de 37.2 milyon kutu olan antidepresan kullanımı 2022’de 61.8 milyona çıktı.
