“Sanat İyileştirir”

Sanat, insanların yüzyıllar boyunca ruhsal ve fiziksel hastalıkları iyileştirme amacıyla yararlandıkları ve hâlâ kullanılmakta olan bir tedavi yöntemi. 

Tarihte; resim, hikâye, dans, drama ve müzik şifa ritüelleri olarak yaşamların içinde yer almış bulunuyor. Eski Yunan’a bakıldığında, tıp ve sanatın ayrılmaz bir bütün olarak kabul edildiği; iyileşmenin fiziksel olduğu kadar ruhsal da olduğuna ve bunun sanat ile sağlanabileceğine inanıldığı görülüyor. 

“Sanatla Terapi” kavramı her ne kadar yeni bir yaklaşım gibi görünse de müzik, resim, dans ve tiyatro gibi sanatların istenmeyen negatif duyguları iyileştirdiği ve de kişiye kendini daha iyi hissettirdiği üzerine çalışmalar çok önceden yapılmış bulunuyor. Örneğin; Zambiya’da geleneksel ayinlerin bir kısmı tedavi amaçlı. Bu ayinlerde davul gibi geleneksel müzik aletleri çalınıyor. Müziğin ritmi ve melodisiyle dansa eşlik eden hastanın duyduğu heyecan, kalp basıncını yani tansiyonu düzenleyerek sinir sisteminde fark yaratıyor ve hastalarda belirgin bir rahatlama sağlanıyor. 

Müzik ile tedavi en eski sanat terapi yöntemlerinden birisi. Yıllar boyunca kişilerin duygularına iyi gelirken, aynı zamanda; sosyal ilişkilerin, özgüvenin ve sağlığın gelişmesinde yardımcı bir araç olarak kullanılmış bulunuyor. Müzik ile tedavi yöntemi yaklaşık 2500 yıldır kullanılan bir yöntem. Bu yöntem; Afrika, Amerika, Asya ve Avrupa’dan eski Türkler ve Osmanlı Türkleri’ ndeki müzik ile şifa uygulamalarından günümüze kadar uzanıyor.  

Günümüzdeki görsel sanatlar terapisinin temelleri binlerce yıllık sembolik ifade biçimine ve yaratıcı eyleme dayanırken, bir kısmı da psikanalizden oluşuyor. Terapilerde genellikle kullanılan iletişim biçimi olan konuşmanın yanı sıra; sanat terapisi, dans, şiir ve drama gibi duygusal ifadenin farklı biçimleri de kullanılmaya başlanmış bulunuyor. Zira sorunları bilinçli bir şekilde sözel olarak ifade etmek bazen zor olabiliyor. Özellikle çocuklar için terapötik müdahaleler gerektiğinde, kullanılabilecek metot sayısı sınırlı. Sanat terapisi çocukların iyileştirilmesi için kullanılabilecek en uygun terapi metotlarından biri. 

“Sanat İyileştirir” terapötik sanat atölyeleri Türkiye’de ilk kez bir müze çatısı altında Sakıp Sabancı Müzesi’ nde başladı. Agnes Denes “Yaşayan Piramit Sergisi” kapsamında SSM Öğrenme Programları tarafından yetişkinlere yönelik geliştirilen “Sanat İyileştirir” atölyeleri umut ve iyimserlik becerilerini sanatla geliştirmeyi hedefleyen deneyimler sunuyor. 

Günümüzde global ölçekli müzeler; ziyaretçilerinin estetik beğenisini kazanmanın ötesinde, sosyal ve toplumsal dönüşüm odaklı amaçlara da hizmet etmeyi sürdürülebilir bir ilke olarak sahipleniyorlar. SSM Öğrenme Programları da bu ilke odağı ile, yetişkinler üzerinde hazırladığı “Sanat İyileştirir” atölyelerini programlarına dahil ediyor. Tate Modern, Moma, Metropolitan Sanat Müzesi, Avustralya Çağdaş Sanat Müzesi, Paris Palais de Tokyo, Kanada Montreal Güzel Sanatlar Müzesi gibi pek çok sanat kurumunda da düzenlenmeye başlanan Terapötik sanat atölyelerinde; sanat eserleri aracılığıyla kişinin kendini tanıması bugün ile gelecek arasında bağlantı kurması, eserlerin kişide uyandırdığı duygu, düşünce ve hatıraların anlamlandırılarak öz bilince ve öz farkındalığa ulaşması amaçlanıyor. 

Yaşayan en önemli ekofeminist sanatçılardan biri olan Agnes Denes’in, bu dünyadaki varlığımızın bir metaforu olarak doğayla ilişkimizi canlandıran, “Yaşayan Piramit” adlı eseri ve 1969 yılında yazdığı Manifestosu Eylül ayında SSM bahçesinde sergilenmeye başlandı. 

Sanatçının Eseri ve Manifestosu herkesi “henüz el değmemiş ve kırılgan olan geleceğe” itinayla davranmaya çağırıyor. Bu çağrı ve felsefeden yola çıkılarak Sanat Psikoterapi Uygulayıcısı Selen Pehlivanoğlu İlkdoğan tarafından “Sanat İyileştirir” başlığıyla yetişkinler için hazırlanan atölye serisinde; katılımcılardan eseri incelerken kendilerinde uyanan bedensel duyumlara, düşüncelere ve duygulara odaklanmaları bekleniyor. Katılımcılar, ayrıca, sanat atölyesinde esere cevap niteliğinde kendi ürettikleri eserler üzerinden öz farkındalık keşfine çıkarılıyorlar. Böylece bugün ve gelecek arasında bir bağlantı kurmaları sağlanıyor. “Sanat İyileştirir” yetişkin atölye çalışmalarının ilk dönemi 29 Ocak 2023 tarihine kadar devam edecek. 

Agnes Denes “Piramitler Serisinin Kısa Tarihi” ni (1970) şu sözlerle anlatıyor: “Bazı piramitler görünürde ağırlıksızlık içinde süzülürler, diğerleri ise vicdanın ağırlığından yapılmıştır. Ancak hepsinin aktardığı şey insanlık dramı, her zorluğa karşı devam eden umutlarımız ve hayallerimizdir. Varlığın paradokslarını temsil ederler ve adeta büyük mandalalar* gibi kaderimizi tanımlarlar.” Ekolojik Mandalalarında katılımcılar, müze bahçesinden toplayacakları çeşitli bitkiyle kil üzerinde ruhsallığın yansıması olan mandalalarını yaratacaklar. Bu yaratım sürecinde ekolojik malzeme ile haşır neşir olacak, doğada kendilerinden bir parça bulacaklar. 

Maslow, İhtiyaçlar Piramidi’ nin zirvesini kendini gerçekleştirme olarak tanımlamıştı.

7 Ocak 2023 Cumartesi ve 19 Ocak 2023 Perşembe günü 12:00-14:00 arasında gerçekleştirilecek olan “Duygusal İhtiyaçlar Piramidi” atölyesinde, ihtiyaçlar piramidine farklı bir perspektiften yaklaşılarak duygusal ihtiyaçlar piramidi yaratılacak. Kendini gerçekleştirme yolunda hayal edilen yere ulaşmak için kişilere eşlik eden duygular keşfedilecek. 

Bakın ne demiş George Bernard Shaw: “Yüzünüzü görmek için aynayı, ruhunuzu görmek için sanatı kullanırsınız.” 

Engellerimizi hissettirmeyecek engelsiz günler dileğiyle… 

*Mandala, enerji saklayan kap olarak ifade ediliyor. Manyetik alan oluşturarak güç simgesi olan mandala, kişinin hiçliği ve evrenin sonsuzluğunu anlatıyor. Psikoloji uzmanları tarafından ise, mandala sanatı, alt bilincin öz ifadesi şeklinde tanımlanıyor. Mandala çalışmaları kişinin bedenen ve ruhen dinlenmesini, bunu yaparken zihnini belli bir nokta üzerinde yoğunlaştırma konusunda doğal becerilerini geliştirmesini sağlıyor.

 Not: Bu yazının hazırlanmasında, sanatla terapi konusundaki bilgilerimi güncellemek için Prof. Dr. Mustafa Özdoğan’ ın bir makalesinden yararlandım.