Artan rüşvet eğiliminin nedenleri

Ernst & Young‘ın 2012 Küresel Yolsuzluk Anketi sonuçları, önceki gün Kurumun Bölüm Lideri Dilek Çilingir tarafından açıklandı. Yapılan ankete göre, iş kaybetmemek veya yeni iş almak için nakit rüşvet verebileceğini belirten yöneticilerin oranı 2010’da dünyada yüzde 9 iken, 2012’de yüzde 15’e yükseldi. Türkiye’de ise aynı oran iki yıl önce yüzde 4 iken, yeni anket sonuçlarına göre yüzde 16’ya çıktı. Yani Türkiye’de 2 yıl önce bu eğilim dünya ortalamasının yarısı bile değilken şimdi ortalamanın bile üzerine çıkmış durumda. Bu da tüm dünyada artsa da, Türkiye’deki rüşvet artışının katlanarak büyüdüğünü ortaya koyuyor.
Ciro artış hedefini yakalama baskısıyla ilke ve yasalara uygunluğun göz ardı edilebildiğini belirten yönetici sayısında hem küresel sonuçlarda, hem Türkiye sonuçlarında artış gözlemlendiği kaydedilen raporda, rekabet şartlarının iş etiğine aykırı davranış ve uygulamalar ile bozulduğuna dikkat çekildi. Ankete katılanların üçte birinden çoğunun, ülkelerinde yolsuzluğun yaygın olduğuna inandığı, bu oranın hızlı büyüyen ülkelerdeki yöneticiler arasında çok daha yüksek olduğu, örneğin bu oranın Brezilya’da yüzde 84, Endonezya’da yüzde 72, Türkiye’de yüzde 52 olduğu belirtildi. Mali tablolarda usulsüzlüğün birçok ülkede önemli bir risk unsuru olarak varlığını koruduğu, Uzakdoğu’daki yöneticilerin yüzde 15’inin mali performans hakkında yanlış bilgi vermenin savunulabileceği görüşünde oldukları da, ortaya çıkan sonuçlar arasında.

Bunun en önemli sebeplerinden biri elbette yaşanan küresel kriz. Rekabet ortamının bozulmasında her zaman krizlerin çok önemli etkisi oluyor. Bir TV kanalında röportajını izlediğim Dilek Çilingir, krizi asıl sebep olarak saydıktan sonra “Belki de yöneticiler bu kez biraz daha açık yanıt da vermiş da olabilirler” diyordu.
Eğer anket yöntemleri değişmediyse, böyle bir şey olacağını sanmıyorum. Bence büyüyen, otoriter karakteri ağır basan gelişmekte olan ülkelerin etik ilkelerin bozulmasında çok önemli bir rolü var. Çin, Rusya gibi ülkelerin dünya ticaretindeki etkilerinin artması, geleneksel kapitalist etik kurallarını da bozuyor. Yani iş alırken her yolu mübah gören, bunun için devlet desteğini arkasına alan büyük Doğu şirketleriyle yarışa giren Batı’lı şirketlerin de ahlakı bozuluyor olabilir. Elbette Batı şirketlerinin etik ve ahlaki kuralları, gerçekten rekabet ortamı olup olmadığı tartışılabilir ama demek istediğim; yerleşik etik kurallar bozuluyor.

TÜRKİYE’DE BAĞIMSIZ KURUM GERÇEĞİ

Türkiye’deki rüşvet eğiliminin bu kadar hızlı artmasının yani zaten adil olmayan rekabet ortamının iyice bozulmasının nedenlerine gelinc... Belki de Batı yerine kastettiğimiz devlet destekli Doğu şirketlerinin son yıllarda daha fazla iş almaları bir neden olabilir. İktidardaki otoriter eğilimin artması da körüklemiştir bizdeki rüşveti, kim bilir?

Bence en önemli nedenlerden biri de zaten sağlıklı çalışmayan bağımsız denetim ve gözetim kurumlarının içlerinin iyice boşalması, siyasileştirilmesi...

Ernst & Young’ın raporunda Türk yöneticilerin rüşvet ve yolsuzluk risklerine karşı düzenleyici kurumlardan daha sıkı gözetim bekledikleri de açıkça belirtiliyor.
Sadece Kamu İhale Kurumu’nda olanları bir düşünseniz, yeter. Rüşvetin yolsuzluğun odağı olduğu için kamu alımlarında adil rekabeti sağlamak için oluşturulan kurumun yetkileri budandı. Yargıya yansıyan son örneklerde gördüğümüz gibi; siyasi kaygılarla getirilen isimlerin karıştığı yolsuzlukların önlenemediği, aksine daha da arttığı ortaya çıktı.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) dışındaki bağımsız kurumların siyasileştiği, dolayısıyla bu kurumlara son yıllarda güvenin azaldığı çok açık.

Unutmayalım ki; rüşvet ve yolsuzluğun artması hukuki ve etik sorun olmanın yanında, demokratik ve çağdaş bir ülke olmamızı engelliyor. Aynı zamanda, sermaye eksiğimiz nedeniyle, büyüme için gereken kalıcı yabancı sermayenin gelişini de olumsuz etkiliyor.