Covid-19 salgını döneminde hamilelik… Merak edilen tüm soruların yanıtları

Koronavirüsün ilk çıkış noktası olan Çin’in Wuhan bölgesinden günümüze kadar geçen 9 aylık süreçte, dünyanın her yerinde her yaştan insanın bir numaralı gündemi haline geldi. Şimdilik hakkında bildiklerimiz son derece kısıtlı ve koronavirüs gizemini koruyarak gündemdeki yerini korumaya devam ediyor. Dünyanın her yerinden gelen veriler toplanmaya başladıkça covid-19’a bağlı ölüm oranları ve oluşturduğu komplikasyonlarla ilgili daha fazla bilgi sahibi olmaya başladık.

Aslında koronovirüsun daha önceden bilinen bir virüs ailesi. Yani başka alt tipleri de var. Bunlar genelde hafif gribal enfeksiyona neden oluyor. Ancak covid-19 yani şu anki pandemiden sorumlu olan tip maalesef öyle değil. Özellikle yaşlı ve kronik hastalığı olan bireylerde ölümcül sonuçlara neden olabiliyor. Covid-19’un tedavisi ve önlenmesine yönelik aşı ve ilaç çalışmaları son hızla devam ederken, diğer bir hassas grup olan gebeler, gebe kalmayı düşünenler, bebekler için endişelenmeli miyiz?

Gebeler daha fazla risk taşıyor mu?

Şu ana kadar toplanan verilere göre covid-19’a bağlı komplikasyon ve ağır hastalık riski gebe olanlarda, aynı yaş grubunda gebe olmayan kadınlara göre daha yüksektir, ancak ölüm oranı anlamında belirgin bir fark görülmemektedir. Bu anlamda değerlendirirsek, herhangi bir kronik hastalığı olmayan sağlıklı hamileler, orta risk grubunda kabul edilebilir.

Gebe kadınlar içinde 35 yaş ve üstü olanlar, aşırı kilolu olanlar, şeker-tansiyon-kalp hastalığı gibi ek hastalığı olanlarda ağır hastalık riski daha yüksektir. Benzer şekilde gebeliğin son aylarında özellikle 28. haftadan sonra enfeksiyon gelişenlerde hastalık daha şiddetli olabilmektedir. Bu dönemde gebeler daha dikkatli olmalı ve kendilerini olabildiğince izole etmelidir.

Gebelerde diğer önemli faktör fetüs üzerinde olabilecek muhtemel olumsuz etkilerdir. Şimdiye kadar elde edilen verilere göre saptanan belirgin bir anormallik yoktur. Ancak vaka sayısı kısıtlıdır ve bu enfeksiyona bağlı görülen bazı olumsuz etkiler geç çıktığı için erken dönemde dikkat çekmemektedir. Örneğin erkeklerle ilgili covid sonrası yapılan semen analizlerinde sperm sayısında azalma, sperm üretiminde rol oynayan hücrelerde yıkım olduğu tespit edilmiştir. Bu erkeklerin ilerleyen dönemde kısırlık sorunuyla karşılaşabileceği anlamına gelmektedir. Benzer şekilde erken dönemde gözden kaçan, acil olmadığı için fark edilmeyen bazı olumsuz etkiler hamileler ve bebekleri için de söz konusu olabilir. Fetüs üzerinde enfeksiyona bağlı uzun dönem kalıcı etkiler olup olmayacağı konusu henüz net olmadığından gebelerin daha dikkatli olması gerekmektedir. Evet, panik yapmamalıyız ama her tür tedbiri de almalıyız.

Nasıl bulaşıyor?

Virüsün ana bulaşma yolunu artık herkes çok net biliyor. Genellikle virüsü taşıyan kişinin öksürme-hapşırma-konuşması esnasında havaya saçtığı damlacıkların ağız, burun ve göz yoluyla vücuda alınması, ya da enfekte ellerle bu bölgelere dokunulması bulaşmaya neden olur. Enfekte yüzeylere dokunma, tokalaşma, el öpme, öpüşme gibi Türk halkı olarak son derece sevdiğimiz davranışlar, kapalı alanlarda, kalabalık ortamlarda bulunma bulaşma riskini arttıran hareketlerdir. Bu alışkanlıklara pandemi geçene kadar ara verilmeli, herkes gibi gebeler, gebe kalmayı planlayanlar, bebek sahibi olanlar enfeksiyondan hem kendilerini hem de ailelerini korunma konusunda hassas olmalıdırlar.

Yapılacaklar listesi:

Öncelikle hijyen, sosyal mesafe, maske kurallarına uyulmalı, kalabalık alanlardan, kapalı ortamlardan uzak durulmalıdır.

Gebeler olabildiğince kendini izole etmeli, daha çok evde vakit geçirmelidir.

Sürekli evde kalmak gebelikte tromboemboli riskini arttırabileceğinden bol sıvı alınmalı, egzersiz yapılmalı, ortam uygunsa kurallara uyarak kısa yürüyüşlere çıkılmalıdır.

Çalışmak durumunda olan hamileler bulundukları yerde kendilerini izole etmeye çalışmalı, daha sakin, havadar çalışabilecekleri odalara geçmelidirler. Evden işlerini yürütebiliyorlarsa evde çalışma, part time çalışma, esnek çalışma saatleri sistemine geçebilirler. İş yerinde gerekli düzenleme ve ayarlamaların yapılması için üstleriyle iletişim halinde olmaları gerekir. 

Bu dönemde dengeli ve organik beslenmek önemlidir. Folik asit içeren vitaminlerin özellikle gebeliğin ilk aylarında kullanılması gerekir.

Pandemi nedeniyle evden çıkmayan kadınlar yeterince güneş ışığı alamayacağından D vitamini desteği almaları gerekebilir. Bu konuda doktorundan fikir almalıdır. Yeterince güneş ışığı görmeyen kadınlara D vitamini takviyesi yapılması bağışıklığı güçlendirir. Gebelikte D vitamini alınmasının solunum yolu enfeksiyonu riskini azalttığı bilinmektedir. D vitamini eksikliği olan kadınlarda korona enfeksiyonunun daha ağır seyrettiğiyle ilgili veriler vardır.

Gebeler rutin takiplerini aksatmamalıdır. Ancak riskli bir durum söz konusu değilse, takip aralığı doktora danışılarak açılabilir. Acil olmayan durumlarda muayene ve test gerekmiyorsa telefonla iletişim sağlanmalıdır.

Doktor görüşmelerine, doğum için hastane yatışlarına sadece eşle gidilmeli, mümkün mertebe çocuk ve diğer aile bireyleri getirilmemelidir. Muayene odasına ve doktor görüşmelerine yalnız girilmeli, bu konuda ısrarcı olunmamalıdır. Muayene esnasında alınan ultrason görüntüleri doktordan istenerek aile ve eşle paylaşılabilir.

Pandemi sürecinde grip aşısının önemi artmıştır. Gebelerde orta risk grubunda olduğundan grip aşısının yapılması önerilmektedir. Grip ve koronavirüsün bir arada olması hastalık seyrini kötüleştireceğinden grip aşısının yapılması bir anlamda koruyucu olacak, gribe bağlı hastane başvurularını azaltacak ve covid-19 ile tanı anlamında karışmasına da engel olacaktır.

Eğer tüm tedbirlere rağmen yüksek ateş, yeni başlayan öksürük, tat ve koku almada değişiklik olursa mutlaka doktorla ya da bir sağlık kuruluşuyla iletişime geçilmelidir.

Gebelikte covid-19 bulaşırsa…

Öncelikle aşırı panik yapmayın. Gebelikte koronavirüs sağlıklı erişkinlerden fazla risk taşımaz. Ancak kadınların bir bölümünde gebeliğe bağlı bağışıklık azaldığı için, bazı viral hastalıklar (grip gibi) daha ağır geçebilir. Bu nedenle gebeler hastalık açısından orta risk grubunda yer alır. Gebelerin çoğunda ek bir hastalık yoksa covid hafif veya orta şiddette seyreder.

Dünya genelinde gebelerle ilgili toplanan verilere göre hastaların çoğu evde veya hastanede serviste takip edilmektedir. Gebelerde yoğun bakım ihtiyacı %10 civarındadır.

Gebelerde covid-19 bağlantılı ölüm oranı %1 civarında tespit edilmiştir. Bu ortalama oranın çok altındadır ancak yine de çok üzücüdür, tek bir anne kaybına bile izin verilmemelidir.

Gebe kadınlar içinde 35 yaş ve üstü olanlar, aşırı kilolu olanlar, şeker-tansiyon-kalp hastalığı gibi ek hastalığı olanlarda ağır hastalık riski daha yüksektir. Bunlar daha dikkatli olmalıdır.

Peki, ya fetüsle ilgili riskler?

Fetüsle ilgili risklere gelirsek, sonuçta çok yeni bir virüs olduğu için bu konuda bilgiler yetersizdir, ancak anneden plasenta yoluyla veya doğum kanalından geçebileceği bilinmektedir. Bu şekilde bulaşma ihtimali düşüktür ama vardır.

Gebelikte covid genelde düşük riskine neden olmamaktadır.

Şu anki bilgilerimize göre gebelikte covid enfeksiyonu bebeğin gelişimini olumsuz etkilememektedir. Ancak özellikle hastalığı ağır geçiren gebelerde erken doğuma neden olabilmektedir.

Bulaşan bebeklerde genelde doğumdan kısa bir süre sonra virüs tespit edilmektedir. Bu bebeklerin nerdeyse tamamı sağlıklı ve iyi durumdadır.

Virüse bağlı gelişen uzun dönemde ortaya çıkabilecek komplikasyonlar henüz net bilinmemektedir.

Evde çocuğu olan gebeler ne yapacak?

Okul çağında çocuğu olan gebeler sağlık bakanlığı ve milli eğitim bakanlığınca yapılan uyarılara harfiyen uymalı, çocuklarına da bu konuda eğitim vermelidir. Çocuğun okula bırakılması, okuldan alınması mümkünse aileden başka biri tarafından yapılmalı, anne adayı bunu yapacaksa tüm kurallara uyarak, kapalı alana girmeden, öğretmen, bakıcı ve diğer velilerle sosyal mesafeyi koruyarak bunu halletmelidir.

Pandemi döneminde gebeler çalışabilir mi?

Pandemi döneminde çalışmak herkes gibi gebeler için de kaygı verici olabilir. Yeni çıkarılan yasalarla pandemi döneminde gebelere 24. haftadan itibaren izin kullanma hakkı (doğum öncesi toplam 16 hafta izin) verilmiştir. 24. haftaya kadar çalışması gerekenler işverenle görüşerek mümkünse evden çalışma veya yarı zamanlı çalışma şeklini düşünebilirler. Evden çalışması mümkün olmayan durumlarda gebeler için sosyal mesafe, el hijyeni ve maske kuralına uyarak, kapalı ortamda daha az vakit geçirecek ve sosyal teması en aza indirecek şekilde iş ortamında düzenlemeler yapılabilir. Bulunulan ortamın havalandırmasına dikkat edilmelidir. Gebeler mümkün olduğunca izole edilmeli, çalışma açısından daha az kalabalık ve riskin en az olduğu birimlerde görevlendirme yapılmalıdır.

Koronavirüs hamileleri nasıl etkiliyor?

Yüksek ateş, yeni başlayan öksürük, koku ve tat duyusunda değişiklik veya kayıp varsa durumu doktorunuza bildirmeli ve önerilen sağlık merkezine giderek test yaptırmalısınız. Bu semptomlarla beraber eklem ağrıları, boğaz ağrısı, göğüs ağrısı, ishal, bulantı, kusma gibi bulguların da olabileceğini unutmayın. Bu tip semptomlar bazen gebelerde idrar yolu enfeksiyonu gibi farklı nedenlerden kaynaklanabilir. Ancak test yapıldıktan sonra gerçek sebep belli olur.

Öte yandan sağlıklı genç gebelerde koronavirüse bağlı hiçbir semptom olmayabilir ya da hafif semptomlar olabilir.

Yaşı 35 üstünde olan, aşırı kiloya sahip, gebeliği son aylarında olan, beraberinde diyabet, yüksek tansiyon, kalp- akciğer hastalığı bulunan hamilelerde hastalık kritik seyredebilir.

Koronavirüs olan gebeler nerede, nasıl takip edilir?

Gebeler test sonuçları, temas öyküsü, gebelik haftası, risk durumu ve semptomları göz önünde bulundurularak evde ya da hastanede takibe alınır. Evde takip edilen hastaların, beraber yaşadığı aile bireylerinden kendini izole etmesi ya da mümkünse ayrı bir eve geçmesi gerekir. Bu durum mutlaka gebenin takibini yapan doktora ve doğum planlanan hastaneye de bildirilmelidir.

Ülkemizde kovid pozitif olan gebelerin takip, tedavi ve doğumlarının yaptırıldığı hastaneler pandemi hastaneleri olarak diğerlerinden ayrılmıştır. Tüm enfekte hastalar bu hastanelere yönlendirilmekte ve doğumlar burada gerçekleştirmektedir.

Böyle sorunlarla karşılaşmamak için gebeler özellikle doğuma yakın dönemde sıkı bir şekilde kendilerini izole etmeli, riskli davranışlardan uzak durmalıdır.

Koronavirüs pandemisinde gebe kalmak mantıklı mı?

Pandemi esnasında gebe kalmak kişisel bir tercihtir. Bu dönemde gebe kalmak isteyenler covid bulaştığı takdirde gelişebilecek gebelik komplikasyonlarını, gebelik takibi için hastane ve doktor muayenelerine gitmek gerekeceğini, sağlık personeliyle sık görüşmeye bağlı riskin artabileceği, özellikle komplike gebeliklerde bunun mecburi olabileceğini bilmelidir. Ancak yaşı ileri olan, yumurtalık rezervi düşük hastalarda gebeliği ertelemek uygun olmayacağı için tüm riskler göz önünde bulundurularak karar verilmelidir.

Pandemide ruhsal sağlık nasıl korunur?

Tüm toplumda olduğu gibi gebelerde de pandemi döneminde stres, kaygı, anksiyete olması beklenen bir durumdur. Pandemi herkesin günlük yaşantısını ve planlarını alt üst etmiştir. Viral hastalık ve ölüm haberleri, aileden uzun süre ayrı kalmak, aile desteğinden uzak kalmak, sosyal ortamdan uzaklaşmak, çalışma koşullarının değişmesi, bütçe sorunları, bunlara ek olarak gebelikle ilgili ek kaygılar bu durumdan sorumludur.

Pandemi baby shower partilerini, doğuma hazırlık sınıflarını, toplu doğum kutlamalarını, oda süslemelerini, doğum fotoğraf planlamalarını, alışveriş listelerini, toplu eğlenceleri, kısaca tüm doğum planlarını bozmuştur. Tüm bu olumsuzluklar gebelerde negatif düşüncelere, ümitsizliğe, uyku düzensizliklerine, iştah değişikliklerine, yorgunluk, isteksizlik gibi semptomlara neden olabilir. Şikayetlerin şiddetlenmesi durumunda psikolojik destek almak gerekebilir.

Böyle zamanlarda, bunun geçici bir durum olduğunu bilmek, bu durumun oluşturduğu bazı avantajlardan faydalanmak (boş vakit gibi), ertelenen işleri tamamlamak, bir şeylerle meşgul olmak, hobilerle uğraşmak, tatil yapmak, yeni şeyler, yeni yemekler denemek, film izlemek ama bu arada tedbiri elden bırakmamak en rahatlatıcı şeylerdir. Stresi azaltmak için doğa yürüyüşleri, meditasyon-yoga (bunlarla ilgili aplikasyonlar mevcut) yapılabilir. Sosyalleşme için aile toplantıları ve arkadaş görüşmeleri internet üzerinden canlı bağlantıyla gerçekleştirilerek özlem giderilebilir.

Hangi doğum çeşidi tercih edilmeli?

Pandemi döneminde doğum yapmak, doğum stresine ek olarak, hastanelerin koşulları ve durumu nedeniyle daha kaygı verici olabilir. Ancak doğum servisleri pandemi koşullarına uygun olacak şekilde hazırlanmıştır. Sağlık personeli bu konuda gerekli eğitimi almıştır, tüm tedbirler uygulanmaktadır, endişeye gerek yoktur.

Covid’li gebeler için doğumhanede özel bölmeler, odalar ayrılmıştır. Onlarla ilgilenen sağlık personeli de tamamen farklıdır. Bu nedenle endişeye mahal yoktur. Unutmayın ki biz kadın doğum uzmanlarının amacı annenin ve bebeğin en güvenli ve en sağlıklı şekilde dünyaya gelmesini sağlamaktır. Coronavirüs bunu değiştirmez.

Sağlıklı ve sorunsuz gebeliklerde her zaman olduğu gibi normal doğum tercih edilmeli, gereken hallerde sezaryen uygulanmalıdır. Doğum esnasında anneyi desteklemek amacıyla yanında eğer covid-19 şüphesi yoksa eşi veya bir yakını bulunabilir. Yanınızda bulunan kişi sizi olumlu yönde motive edecek, sizin ve doğumdan sonra bebeğin bakımını üstlenebilecek, kurallara uyma konusunda titiz bir kişi olmalıdır.

Sezaryen esnasında ameliyathaneye hasta yakının alınması söz konusu değildir. Ancak ameliyat sonrası hasta yanında tek kişi bulunabilir. Doğum sonrası ziyaretçi yasağı mevcuttur. Bu yasak hasta taburcu olduktan sonra da geçerlidir. Görüşmeler ve tebrikler telefonla, görüntülü görüşmeler vasıtasıyla yapılmalıdır, sosyal temastan kaçınılmalıdır.

Covid pozitif hastalarda doğum takibi esnasında ve sonrasında içeriye bir hasta yakının veya eşin alınması mümkün değildir. Bu konuda ısrarcı olunmamalıdır. Bu hastalar ve bebekleriyle sağlık personeli birebir ilgilenir. İlk uygun zamanda hasta yakınlarıyla görüşme sağlanır. Covid’li gebelerde sezaryen oranı normal doğuma göre daha yüksektir.  

Doğuma katılacak hasta yakınları nelere dikkat etmelidir?

Normalde tüm hastanelerde coronavirüs nedeniyle ziyaretçi yasağı uygulanmaktadır. Ancak doğum yapacak olan gebeler tek kişilik odalarda takip ediliyorsa yanlarında 1 kişi olacak şekilde bu yasaktan istisna tutulmuşlardır.

Doğuma eşlik edecek kişilerin hastane ve pandemi kurallarına harfiyen uymaları gerekmektedir. Son 2 hafta içerisinde korona semptomlarına benzer bulguları olanlar ve şüpheli semptomları olanlar kesinlikle hastaneye gelmemelidir. Bu hem doğum yapacak kişinin hem de diğer anne ve bebeklerin enfekte olmaması için çok önemlidir.  Hastanede yatan pek çok hasta ve personel olduğunu akıldan çıkarmamak gerekir. Hastaya refakat edecek kişilerin yatıştan önceki iki haftalık süreçte kendilerini olabildiğince izole etmeleri bu anlamda uygun olur.

Doğuma eşlik edecek kişinin diğer hastalarla veya hasta yakınlarıyla yakın temasta bulunması, sohbet etmesi enfeksiyonun hastalar arasında yayılması açısından son derece riskli davranışlardır.

Doğum olayı hem gebeler hem de yakınları için stresli bir durumdur ancak pandemi koşullarında kurallara uyarak ve anlayışlı davranarak zaten riskli ve zor şartlarda görevini yapmaya çalışan sağlık personeline yardımcı olmanız çok değerlidir.

Koronavirüs testi ile ilgili bilinmesi gerekenler

Covid-19 testi şu anki koşullarda hastaneye yatan tüm herkese uygulanmamaktadır. Sadece semptomu olanlar ve büyük cerrahi geçirecek olanlar kontrol edilmektedir. Hangi hastalara test uygulanacağı konusunda hastaneler arasında bazı farklılıklar vardır. Şu an için semptomu ve yakın temas öyküsü olmayan normal doğum hastalarına test yapılmamaktadır. Gebeliğin son dönemlerinde sosyal izolasyona dikkat etmek, kendini izole etmek, hastanede bulaşma riskini azaltma anlamına çok önemlidir.

Gebelere uygulanan korona testleri gebe olmayanlarla aynıdır. Genelde burun ve ağızdan alınan testler (PCR) yapılmaktadır. Bazen balgam çıkaran hastalarda balgam örneği de almak gerekebilir. Bu testlerde sonuç 24-48 saat içerisinde çıkar. Ancak yoğunluk fazlaysa bu süre 1 haftaya kadar uzayabilir. Bu zaman zarfında şüpheli olguların kendilerini izole etmesi gerekir.

Test sonucunun pozitif çıkması hastalık var anlamına gelir. Şüpheli bulguları olan hastada test negatifse, tekrarı gerekir. Bazen test erken yapıldığında yanlış negatif çıkabilir. Böyle durumlarda 1 hafta içinde test tekrarı yapılır. Bu hastalar için test tekrarı yapılana kadar sanki hastalık varmış gibi kabul edilip, o şekilde tedbirlerin alınması gerekir.

Covid-19 tanısı için uygulanan diğer bir test kanda bakılan hızlı test adı verilen antikor testidir. Antikor testi enfeksiyonun önceden geçirilip geçirilmediğini, vücutta covid’e karşı antikor olup olmadığını gösterir. Ancak antikor cevabı kişiden kişiye değiştiği için bu testin hassasiyeti düşüktür. Test son 2-3 aylık periyod içinde geçirilen enfeksiyonu gösterir ve enfeksiyondan sonra birkaç ay içinde değerler negatifleştiği için güvenirlilik oranı düşüktür. Yani şu an için çok tercih edilen bir test değildir.

Doğum sonrası takip nasıl olacak?

Sağlıklı, doğumu sorunsuz gerçekleşmiş olan anne ve bebekte doğum sonrası endişelenecek bir durum yoktur. Çocuklarda ve yeni doğan bebeklerde korona genelde hafif ya da semptomsuz seyretmektedir. Ancak anne ve bebeğin her ihtimale karşı tüm önlemler alınarak enfeksiyondan korunması gereklidir.

Bulaşma riskini azaltmak için gereksiz, uzun süreli hastane yatışları olmamalıdır. Eve çıkıldığında da aynı kurallar geçerlidir. Ziyaretçi kabul edilmemeli, tebrikler ve kutlamalar telefon ve görüntülü görüşmelerle sağlanmalıdır. Eve kabul edilen ziyaretçiler mutlak maske, hijyen ve sosyal mesafe kurallarına uygun davranmalı, ziyaret süresi kısa tutulmalıdır.

Bebeğin beslenmesi ve kilo alımı evde takip edilmeli, beslenme sorunu, emmeme, ateş, halsizlik, huzursuzluk gibi semptomlar gelişirse mutlaka çocuk doktoruna haber verilmelidir.

Annenin doğumdan 1 hafta-10 gün sonra ilk kontrolün yapılması gerekir. Bununla ilgili koşullar uygunsa hastaneye ya da daha sakin olan muayenehanelere gidilebilir. Acil olmayan ve muayene gerekmeyen durumlarda telefon aracılığı ile görüşme yapılabilir.

Doğumdan sonra bebeklere koronavirus testi yapılıyor mu?

Eğer anne covid pozitif ise, doğumdan sonra yenidoğan uzmanı bebeği muayene ederek, test yapılmasına gerek olup olmadığına karar verir. Annenin ve bebeğin durumuna göre ten tene temas yapılıp yapılmayacağına, annesiyle beraber kalıp kalmayacağına, emzirmenin olup olmayacağına karar verilir. Her ikisinin de durumu iyiyse, bulaşma riskini azaltan tüm tedbirler alınarak anne-bebek temasına ve emzirmeye izin verilebilir.

Covid pozitif anneler emzirebilir mi?

Anne sütünden koronavirüs bulaştığına dair bir kanıt yoktur. Bu nedenle anne sütünün faydalarından bebeği mahrum bırakmamak için anne ve bebeğin durumu iyiyse yani her ikisinde de yoğum bakım gerektiren bir durum yoksa belli kurallara uyularak emzirmeye izin verilebilir. Ancak emzirme yakın temas gerektirdiği için bazı önlemler alınması lazımdır. İsteyen anneler bir süre bebeklerinin mamayla beslenmesini tercih edebilir.

Bebeklerini emzirmek isteyen covid pozitif anneler şunlara dikkat etmelidir:

-Bebeğe dokunmadan ve emzirmeye başlamadan önce eller mutlaka usulüne uygun yıkanmalıdır.

-Bebeği emzirirken maske takılmalı, öksürme, hapşırma, yüksek sesle konuşmaktan kaçınılmalıdır.

-Bebekle yakın temastan çekinenler pompa yardımıyla kendi sütünü sağarak bir yakını aracılığıyla bebeğini besleyebilir.

-Böyle durumlarda pompa, süt sağma makinası, biberon her seferinde uygun şekilde steril edilerek kullanılmalıdır.

-Bebek odada iken maske çıkarılmamalıdır, mümkünse oda havalandırılmalı, emzirme sonrası bebek ayrı bir odaya alınmalıdır.