Haber Giriş: 26.12.2004 - 00:00 | Son Güncelleme: 26.12.2004 - 00:01

Ennn kuzeydeki cami

Gazprom’un Pestsovo gaz yatağındayım. Yeni biten tesis işletime açılacak ve ben de bu ana şahitlik edeceğim. Başmühendis İvanoviç bana vanalardan birini göstererek, ‘Bunu aç, dört gün sonra gaz Türkiye’de’ diyor. Vanayı indiriyorum ve sirkülasyon başlıyor. Burası Sibirya’da, Kuzey Kutbu’nun hemen altındaki, Yamal-Nenets otonom bölgesi. Bulunduğumuz şehrin adı Uringoy. Bir yandan devasa tesisleri gezerken bir yandan bölgeyi tanıyoruz. Gezi benim için tam bir dayanıklılık sınavı. Termometre -40 gösteriyor. Bölgenin yerlileri, uçsuz bucaksız steplerde çuma denilen çadırlarda (üstte) yaşamaya alışmış Neneyler. Şartlar o kadar sert ki ortalama ömür 46 yıl. Ama bölge gaz sayesinde müthiş bir refah içinde. Derken uzakta minareyi andıran bir siluet görüyorum. Yanımdaki Gazprom yetkilisi söylüyor: İşte dünyanın en kuzeyindeki cami Bu pazartesi ocağınıza gelen gaz bendenGazprom’un Kuzey Sibirya’daki Pestsovo gaz yatağındayım. Yeni inşa edilen tesis işletime açılacak ve ben de bu ana şahitlik edeceğim. Yanımda Başmühendis Valeriy İvanoviç var. Bana vanalardan birini göstererek, ‘Bunu aç, dört gün sonra gaz Türkiye’de olacak’ diyor. Elimi uzatıyorum, vanayı indiriyorum ve sirkülasyon başlıyor. Yarın gaz ocağınızı yaktığınızda göreceğiniz ateş, size Sibirya’dan gönderdiğim gazın mavi ateşi olacak. Rus doğalgazı, Türkiye’de 16 yıldan beri kullanılıyor, ancak günümüze dek hiçbir gazeteci bu gazın kaynağında, buz tutmuş Sibirya’daki kuyusu başında bulunmamıştı. Rusya’dan Türkiye’ye gelen gazın büyük bölümü Kuzey Kutbu’nun hemen altındaki, Yamal-Nenets otonom bölgesi, Uringoy yataklarından çıkartılıyor.Uçağımız Moskova’dan havalandığında büyük bir maceraya atılıyorum hissi beni bir türlü terk etmiyordu. Gazprom şirketinden refakatçimiz Denis İgnatiyev önceden uyarmıştı: ‘Bu gezi bir dayanıklılık sınavı. Ay’a veya Mars’a gittiğinizi düşünün. Tek fark buzların sardığı steplerde nefes almanız için yeterli oksijen var. Geride kalan ortam aynı.’Denis, elbiselerimiz konusunda da uyarıda bulunmuştu: ‘Önceki gün Uringoy’da ısı -45 dereceydi. Şansımız var, aldığım son habere göre hava ısınmış. Şimdi sadece -25. Ama siz yine de en sıcak elbiselerinizi alarak gelin.’Uçağımız çarşamba saat 11.00 civarında alacakaranlığın hakimiyetindeki bembeyaz alana indi. Burada yerle gök aynı, mavimsi beyaz. İkisi birleşmiş, sanki tek parça gibi görünüyor.Bizi karşılayanlar, ‘Elimizi çabuk tutmalıyız. Üç saatimiz var. Sonra tekrar gece olacak’ diyor.Apar topar alanın bir başka ucundaki helikoptere gidiyoruz. Dantel dantel buz tutmuş otobüsün camını temizleyerek dışarısını seyrediyoruz. Helikopterin çevresinde koşuşan hayvanlar gözümüze ilişiyor. Yerli İgor esprili bir dille yanımızdaki kadın gazetecilere sesleniyor: ‘Kızlar bakın kürkler size karşılama düzenliyor.’Helikopter çevresindeki yaratıkların, postu çok değerli vizonlar olduğunu öğreniyoruz. 30 yıl içinde vizonlar da bir parça evcilleşmiş. Korkularını yenerek insan sofrası kırıntılarını toplamak için yakına gelmeye başlamış.Milattan kalma MI-8 helikopteri görünce herkesin ödü koptu. Bu araca binerek yol yordamı olmayan steplerin 300 km derinliklerindeki birkaç yerleşim bölgesini gezeceğiz. Artık dönüşü yok deyip köhne hava taşıtına bindik. Helikopter her an parçalanacakmış gibi sesler çıkartarak havalandı. Gövdesindeki deliklerden içeri sızan buz gibi hava, enerji birikimimizi kısa sürede yok etti. Yarım saat sonra dişler çivi kesmeye, ayaklarımız sıcak botlara rağmen karıncalanmaya başladı. Allah’tan bu kabus sadece 20 dakika daha sürdü.Yeni yıl yaklaştığı için bizim gezimizi fırsat bilen Gazprom, yerli okuldaki çocuklara Noel şenliği düzenleyecekti. Biz ise sıcak bir yere ulaşmanın mutluluğunu yaşıyorduk.TURİST BİZİZ AMA ONLAR BİZİ ÇEKİYORNadim kasabası uygarlığın çivi çaktığı ilk yerleşim bölgesi. Prefabrik Fin evleri yanısıra 120 öğrencinin okuduğu okul bile var. Yılda bir-iki sefer yabancı gören çocuklar bizi, biz onları inceliyoruz. Derken ilginç bir hadise yaşanıyor. Biz fotoğraf makinelerini çıkartıp onları görüntülemeye çalışırken, öğrencilerin her biri minik Sony kamera çıkararak bizi çekmeye başlıyor. Manzara karşısında gülmekten kendimi alıkoyamıyorum.Giyimine bakılırsa fakir görünümlü yerli halk aslında Rusya ölçülerine göre çok zengin. Bölgede çıkartılan gaz gelirinden bir bölümü anlaşmalarla yerel yönetimlere aktarılıyor. Parayı da harcayacak yer pek olmadığı için son model cihazlar burası için yenilik değil.Okulu gördükten sonra yerli Neney halkı için inşa edilen prefabrik evlerden birini ziyaret ediyoruz. İki gün önce buraya 45 yaşındaki Simeon Ne Dede yerleşmiş. Benden sadece üç yıl daha yaşlı adama neden mi dede diyorum? Çünkü yerli Neney halkının ortalama ömrü 46 yıl. Yani Avrupa’daki ortaçağın başlarındaki düzey. Öyle olunca 45 yaşındaki bir Neneyli, ömrünün son yıllarında sayıldığından dede diye çağırılıyor.Kalorifer sistemiyle donatılmış iki odalı evin içi fırın gibi. Ne, eşiyle birlikte bizi kapıda karşılıyor. Birkaç gün önce yerleşime açılmış evin içinde geyik postu kokusu hissediliyor. Yeni evinizden memnun musunuz, diyorum. Zor anlaşılır Rusça’sıyla ‘Ooo... Hanım çok memnun. Gazprom sağ olsun bu yaşta bizi uygarlığa kavuşturdu’ diye cevap veriyor önce. Sonra ağız değiştirerek, ‘Bu evde beni uyku tutmuyor. Ben kırlarda yaşamaya alışkınım. Yerin üzerinde uyumaya alışkınım. Karyolaya yatınca alttan gelen sıcaklık rahatsız ediyor. İlk gün kapıya yakın geyik postumu sererek rahat uyudum’ diyor.UYGARLIĞA ALIŞAMAYAN YERLİ NENEY HALKIBuzların ortasında büyük bir kültür çelişkisi yaşanıyor. Uçsuz bucaksız steplerde ‘çuma’ adını verdikleri çadırlarda yaşamaya alışmış yerli halk, Moskova’nın getirmeye çalıştığı uygarlığa adapte olamıyor. Bazı aileler, bedava verilen evleri bir süre sonra terk ederek çadırlara geri dönmeyi tercih ediyor.Uygarlığın Neney halkına getirdiği en büyük kötülük ise alkol. 1966 yılında büyük karadan ilk yerleşimciler gelmeye başladığında yerel halkı votkayla tanıştırmış. İçki Neneylerin hoşuna gitmiş. Ama ölçüsünü bir türlü tutturamıyorlar. Yanımızdaki Rus anlatıyor ‘Neney’ler içkiyi su gibi ve düşene kadar içiyor. Bizden farklı bünyeleri de alkolü çabuk işleyemiyor. Bu yüzden alkol bu yörede batıdaki uyuşturucu kadar tehlikeli ve öldürücü madde sınıfına giriyor.’Yanımızdaki biri alkolle ilgili fıkralaşmış gerçek bir hikaye de anlatıyor. Birkaç yıl önce iki Neney dört kızağı peş peşe bağlayarak kasabaya erzak için gelmiş. Aldıklarının arasında çuvala doldurdukları 30 votka şişesi de varmış. Geri dönüş yolunda öndeki Neney geyikleri sürerken, arkadaki bir şişeyi açıp tadına bakayım demiş. Bakış o bakış. Kısa sürede kafayı bulan adam çuvalla birlikte kızaktan yuvarlanıp düşmüş. Arkadaşının yokluğunu sonradan fark eden diğeri, kar fırtınası çıktığı için arkadaşını bulamamış. Ertesi gün ve sonraki iki hafta aramalar sürmüş. Bir netice alınamayınca herhalde donarak öldü denmiş. Aradan bir hafta daha geçmiş. Günün birinde kaybolan Neney köyüne yarı sarhoş halde çıkıp gelivermiş. İlk söylediği söz ise votka bitti olmuş.BATAKLIK ÜZERİNE İNŞA EDİLEN GAZ TESİSİBizim gezimizin sebebi, Gazprom’un bölgedeki şirketi Urengoygazprom’un yeni tesis açılışı. İki yıl süren çalışmadan sonra ‘Pestsovo’ gaz yatağı, şirketin 16. işletmesi olacak.Steplerdeki Neney halkının yaşamını gördükten sonra aynı helikopterle yeni tesislere geliyoruz ve Türkiye’ye gidecek gazın vanasını işte orada açıyorum.Bataklık üzerinde yere beton direkler çakılarak inşa edilmiş gaz arıtma tesisi sayısız boru zincirinden oluşuyor. Kuyudan çıkan doğal gaz boru hattı üzerinden Türkiye’ye gelmeden önce belirli işlemden geçirilmesi gerekiyormuş. Teknisyenin kullandığı ilginç ifadeyle, gazın kurutulması gerekiyormuş. Gazdaki su borularda donarak tıkanmalara yol açmaması için mekanik ve kimyasal yöntemlerle nemden arındırılıyor. 100 atmosfer basınçlı ortamda gerçekleşen arıtma insanı dehşete düşürüyor. Sadece bir saat içinde bulunduğumuz üniteden geçen gaz miktarı tüm İstanbul’a bir hafta yetecek miktarda.KUTUPLARDA TÜRK MALI BİR OTOBÜSTE GİDİYORUZGaz tesislerini gezdikten sonra 200 km mesafedeki il merkezi Novi Uringoy’a otobüsle döndük.Fabrika kapısında bizi yepyeni bir Mercedes otobüs bekliyordu. İçine girdiğimizde soğuk komasından tekrar hayata dönmüş gibiydik. İçerisi sıcacıktı. Bir ara gözüm ön camın alt köşesindeki etikete takıldı. Mercedes-Benz Türk A.Ş. yazısı okunuyordu. Şaşkına döndüm desem yeridir. Türkiye’den 7 bin km uzakta, üstelik Rusya’nın Arktik bölgesinde Türk imalatı Mercedes kullanılıyordu.Şoförü sorgulamaya başladığımda çok daha ilginç detaylar öğrendim. Otobüsü Gazprom, Rusya’da değil Türkiye’ye gelerek satın almış ve İstanbul’dan karayoluyla getirmiş.DÜNYANIN EN KUZEYİNDEKİ CAMİ Kuzey Sibirya Arktik bölgesindeki Novi Uringoy şehrinde bir keşifte daha bulundum. -40 derecede şehir turuna çıktık. 70 bin nüfuslu şehrin bir mahallesinde inanmayacaksınız ama cami gördüm. Dünyanın en kuzeyinde cami olduğunu da Gazprom yetkilisinden öğrendim. 1966 yılında doğalgaz rezervi bulunduğunda bölgeye genelde Ukraynalı ve Çeçen işçiler gelmiş. Uringoy Camii şehir genişledikçe Çeçenler sayesinde inşa edilmiş. Sıfırdan bataklık üzerine 30 yılda inşa edilen Novi Uringoy soğuklara rağmen modern şehir görünümünde. Tiyatro, spor salonu ve çok sayıda okul ve çocuk yuvası var. İnsanlar burada bir ay vardiya usulü çalıştıktan sonra bir ay sıcak bölgelere dinlenmeye gidiyor. Başka türlü insan vücudunun bu iklime dayanması mümkün değil.BÜYÜKLERE REHABİLİTASYON ÇOCUKLARA KREŞLERDE YAPAY IŞIK Gazprom’un bölgedeki 17 bin çalışanı için bir rehabilitasyon merkezi kurulmuş. Yetkililere göre insan burada ancak 9 yıl kalabilir. Sonra sağlık sorunları başlıyor. Hava, kuru ve soğuk olduğu için ilk önce ciğerler iflas ediyor. İkinci tehlike sinir hastalıkları. Uzun ve karanlık kış ayları insanlarda bunalımlara neden oluyor. Bu yüzden yılda iki defa tüm çalışanlara değişik rehabilitasyon programları uygulanıyor. Çocuklar ise evde duramayacağı için günün büyük bölümünü kuvvetli yapay ışık altında kreşlerde geçiriyor.KIŞIN -50o SOĞUK, YAZIN ET YİYEN SİNEKLERİki Türkiye yüzölçümünde, sadece 500 bin insanın yaşadığı Yamal-Nenets bölgesindeki Neney halkının iki temel uğraşısı var. Birisi balıkçılık, diğeri avcılık. İki nehir, on binlerce dere ve milyonlarca gölcükten oluşan geniş arazi, deniz seviyesinden sadece 70 metre yüksekte uçsuz bucaksız bir bataklık. Yılın 9 ayında kar ve buzun altında kalan bu bataklığa yaz iki aylığına geliyor. İşte bu iki ay içinde Neney halkı kışlık balığını tutuyor. En lezzetlisi Maksun adı verilen iri beyaz balık. Kısa yaz mevsiminde 2 metre yerin altı buz kaldığı için çukurlar kazılarak tutulan balıklar buralarda muhafaza ediliyor. Sonra ihtiyaca göre çıkartılarak kullanılıyor. Temmuz sonu buranın en sıcak mevsimi. Isı +35 dereceye kadar yükselebiliyor. Karanlık kıştan farklı olarak batmayan güneşin altında gece gündüz şenlik yaşanıyor. Kış aylarında -50 dereceye varan soğuk sorunu, yaz aylarında yerini başka bir soruna bırakıyor: Sinekler. Sivrisinek sürüleri yanısıra uçan Piranya dedikleri dişli bir sinek türü, açığa bırakılan bir kilo eti 10 dakika içerisinde kemiklerine kadar yiyip bitirebiliyor. Anlayacağınız yazın belası daha büyük.�