İstanbul Yazıları

İstanbul'da sokak kültürü

İstanbul sokakları incelendiğinde, genel ‘‘sokak mekánı’’ kavramının pek çok özelliğini aynı anda ve zengin bir çeşitlilik içinde gözlemlemek mümkündür. Bu özelliklerden yola çıkarak İstanbul sokaklarını ‘‘kültürün dışa yansıma mekánları’’ olarak algılamak yanlış olmayacaktır.

Sokaklar toplumsal yaşamın dışa yansıdığı kent mekánlarıdır...

‘‘Akdenizli’’ olmanın bir özelliği olarak dışa dönük yaşam biçimi kendini, Anadolu'nun pek çok yerleşmesinde olduğu gibi, İstanbul'da da gösterir. Hava koşulları Akdeniz ikliminden daha soğuk olmasına rağmen, bu dışadönüklük ve yaşam İstanbul sokaklarına taşar. İstanbul'da sokaklar, çocuklar için bir ‘‘oyun alanı’’, ev halkı için bir ‘‘sohbet ve buluşma mekánı’’, seyyar satıcılar için para kazanılan bir ‘‘iş mekánı’’, motorlu taşıtlar için bir ‘‘yol’’dur. Sokağını süpürmek, sokakta halı yıkamak, sokakta kapı önünde kahve içmek, bayramları sokakta kutlamak hep kültürün sokağa taşan öğeleridir. Bu sokak etkinlikleri İstanbul'un pek çok semtinde gözlenebilir. Son yıllarda sokakların (ağaçların, sokağa bakan dükkán cephelerinin vb.) aydınlatılması da Batı'dan aldığımız ve kültürümüzün içine hızla yerleşen yeni bir alışkanlıktır.

Sokaklar sosyal ve ekonomik yaşamın birebir yansımasıdır... İstanbul sokaklarında her daim, çarşılar, pazarlar ve ‘‘alışveriş’’ vardır.

Sokak aralarında kurulan çarşılarda, taze balıkların kokusu, portakal, elma ve baharat kokusuyla karışır ve sokağın renkleri içinde gelip geçenlere ayrı bir tad verir. Dar sokaklarda dükkánlardan dışarıya taşan satış tezgáhları, balıkçılar, baharatçılar, turşucular, fırınlar, pastaneler, tarihi kiliseler ve camiler, alışveriş yapanlara yüzyıllar öncesinden gelen kültür birikimini sunarlar.

Osmanlı döneminde İstanbul'da artan nüfusa bağlı olarak genişleyen işyeri ve han alanları, özellikle Beyazıt-Eminönü arasında ‘‘çarşı sokakları’’ oluşturmuştur. Bugün Uzunçarşı denilen ve dükkánlar ve işyerleriyle çevrili cadde bu tür aktif ticaret yapılan sokakların en iyi örneklerindendir.

Kalabalık nüfusuyla bir tüketim şehri olma özelliğini günümüzde de sürdüren İstanbul'da, yoğun iş alanları içinde yer alan çarşı sokakları dışında, yerleşim ve konut bölgelerinde yine ticari amaçlı kullanılan ve haftanın belli günlerinde kurulan semt pazarlarını barından ‘‘pazar sokakları’’ da mevcuttur. Bu sokaklar aslen konutlarla, apartmanlarla çevrili, yaya ve taşıt akışını sağlayan sokaklar olsalar da, haftanın bir günü bu işlevlerine ticari ‘‘semt pazarı’’ işlevi eklenir. Bugünlerde pazarın kurulduğu sokaklardan gelen renk ve ses cümbüşü, haftanın altı gününün sessizliğini ve sakinliğini bastırmaya yetmektedir. (...)

(İstanbul Dergisi. Ocak 1999)