Krizlerin önceden tahmini

Salih NEFTÇİ

Gelişmiş ekonomiler ile gelişmekte olan ekonomileri birbirinden ayıran unsurlardan birisi, önceden tahmin olayıdır.

Gelişmiş ekonomiler, olumsuz bir gelişme henüz yaşanmadan tedbir almaya çalışır. Bunun için de araştırma enstitüleri kurar. Gerekli kurumları geliştirir.

Analiz yapmaya, bu analizleri uygarca tartışmaya prim verir.

(Gelişmiş ekonomilerde analiz ve tahmin yapmaya çalışanlara bazı devlet kurumları tarafından küfür edildiği ender görülen bir olaydır.)

ASYA VE AFRİKA

Örneğin, Asya ve Afrika'nın bazı ülkelerinde sık sık tabii felaketler yaşanır. Sel basar, tayfun gelir ve zelzele olur.

Aynen Amerika, Japonya veya Avrupa'da da olduğu gibi, şehirler haritadan silinir, insanların yaşamı bir anda değişir.

Ama...

Olay Asya veya Afrika'da yaşanmışsa dünya televizyonlarında daha da acı sahneler görürüz.

Tanrı korusun, oraya buraya serpilmiş dizi dizi cesetler...

Ağlayıp sızlanan insanlar...

Çaresiz oraya buraya koşuşan çocuklar.

Açlık.

Hastalık.

Amerika, Japonya ve Avrupa'daki tabii felaketlerde de hayat kaybı olur. Ama dört, ama beş.

Ne açlık yaşanır, ne hastalık.

Çünkü tayfun gelmeden Amerikalı tedbirini almış, şehirleri boşaltmıştır. Japonya'da binalar, önceden hesaplanıp, zelzeleye göre yapılmıştır. Hollandalı, sel konusunda en ince hesapları çok önceden bitirmiştir.

Evet, oralarda da hayat kaybı olur. Ancak Asya ve Afrika'nın bazı ülkelerinde görülen iç yakan sahneler yerine, dünya televizyonları düzenli bir dizi tedbirin alındığını gösterecektir.

Genellikle içimizden ‘‘Vay canına!’’ diye geçiririz.

FİNANSAL KRİZLER

Finansal krizlerin zamanlamasını tahmin etmek imkânsızdır.

Evet, imkânsız.

Finansal krizlerde nelerin yaşanacağını önceden bilebiliriz, ama bunların zamanlamasını bilemeyiz. Çünkü işin içinde ‘‘para’’ vardır. Kim finansal krizin zamanlamasını önceden tahmin ederse, zengin olur.

Bu bilindiği için de finansal kriz bir anda, bir çeşit yaz yağmuru gibi vurur. Geçer.

REEL EKONOMİ KRİZİ

Reel ekonomide yaşanan krizler ise televizyonlarda izlediğimiz tayfunlara benzer.

CNN'e bakın.

Tayfun önceden saptanıyor. Hatta kendisine bir isim veriliyor. Nina, Betsy veya Mary deniyor... Tayfunun kıyılara doğru yaklaşması an be an izleniyor. Hangi şehri, ne zaman vuracağı neredeyse dakikası dakikasına hesaplanıyor.

Etraf günlük güneşlikken... Bir damla yağmur, en küçük bir rüzgâr yokken, şehirlere gidiliyor.

‘‘Evlerinizi boşaltın’’ deniyor.

Reel krizler de böyledir.

SONUÇ

Finansal krizlerin aksine, reel ekonomi krizlerinde gelişmeyi an be an izleyebilirsiniz. Yaşanacaklar 9 ay, hatta bir yıl önceden iyi kötü kestirilebilir.

‘‘Dikkat edin, hazırlıklı olun.’’

‘‘Güneşli havaya bel bağlamayın...’’

diye çok önceden söylenebilir. Söylenmelidir de...

Çünkü reel krizler geldiğinde yapılabilecekler sınırlı kalır.