Zehirli tırtıl alarmı! Şehir içinde sayıları arttı: Sizi hastanelik edebilir, evcil hayvanınızı öldürebilir

Çam ağaçlarının taze ibrelerinin (çam, ardıç, sedir vb. ağaçların yaprağı) üzerine yerleşerek yaşamlarını sürdüren çam kese tırtılları, ağaçları bir daha yeşermemek üzere yok etmesiyle biliniyor. Bu nedenle bu tırtıllar, Türkiye’deki ormanların sürekliliğini tehdit eden biyolojik faktörlerin başında geliyor.

Avrupa, Asya, Afrika ve Kuzey Amerika’da sıkça görülen çam kese tırtılı, Türkiye'de Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz’in sahil kesiminde, Orta Anadolu’nun da güneye bakan bölümlerinde ortaya çıkıyor.

Zararlı böceklerin etkisi, birdenbire ortaya çıkmadığından orman yangınları kadar dikkati çekmiyor. Fakat orman varlığına yönelik bu gizli tehdit, böceklerin zarar ve tahribatı salgın halini aldıktan sonra anlaşılıyor. Örneğin 2020’de Mersin, İzmir ve Antalya’da istila nedeniyle yüzlerce yetişkin kızılçam ağacı yanmış gibi görünerek endişeye neden olmuştu. Çam kese tırtılları, 2021’de orman yangınlarıyla kavrulan Ege ve Akdeniz’de çok gündeme gelmese de Karadeniz’de doğa tahribatına neden oldu.

Fakat son yıllarda tırtıllar, ormanlık alanlardan ziyade şehir içlerinde görülmeye başladı. Özellikle kızılçam ağaçlarının bulunduğu piknik alanları ve mesire yerlerinde, parklarda, site bahçelerinde, cami ve okul gibi yerlerin yeşil alanlarında sayıları gittikçe artıyor.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE PANDEMİ YAYILIMI ARTIRDI

Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum Akdeniz Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Çetin, tırtılların artan sayıları ve şehirlerde yaygınlaşmalarıyla ilgili, “İklim değişikliği gerçeği ve Covid-19 pandemisi nedeniyle aksayan zararlılarla mücadele hizmetleri gibi birçok husus, bu canlıların yayılım alanlarını genişletmesinde önemli rol oynadı” dedi ve şu bilgileri paylaştı:

"Yılda bir nesil veren kelebeğin çiftleşmiş dişileri yaz sonu veya sonbahar başlangıcında kızılçam ağaçlarının ibre yaprakları üzerine yumurtluyor. Larvalar kış sonuna kadar gelişimlerini çam ağaçları yapraklarıyla beslenerek tamamlıyor. Fakat bu yıl kış ve bahar aylarının geçtiğimiz yıllara göre biraz sert geçmesi böceğin gelişimini geciktirdi."

"Bahar aylarının bu güzel günlerinde Covid-19 pandemisinin etkisinden kurtulmak isteyen kişilerin ormanlık kızılçam ağaçlarının bulunduğu alanlara yönelmesi de tırtıllarla karşılaşma olasılığını artırdı."

Çam kese tırtılları, konvoy oluşturarak besin kaynaklarına birlikte ulaşırlar. Böylelikle hem kaybolmamış oluyorlar hem de hayatta kalma şanslarını artırıyorlar. Oluşturulan konvoydaki tırtıl sayısı bazen 300’ü bile geçebiliyor. Konvoyu ayrıca kelebeğe dönüşüm yolculuğunda da yapıyorlar.

Çam kese tırtılları, konvoy oluşturarak besin kaynaklarına birlikte ulaşırlar. Böylelikle hem kaybolmamış oluyorlar hem de hayatta kalma şanslarını artırıyorlar. Oluşturulan konvoydaki tırtıl sayısı bazen 300’ü bile geçebiliyor. Konvoyu ayrıca kelebeğe dönüşüm yolculuğunda da yapıyorlar.

‘ÇAM KESE TIRTILI HASTANELİK EDEBİLİR’

Çam kese tırtılı, birkaç haftadır sosyal medya paylaşımlarında da oldukça geniş bir yer buldu ve bulmaya devam ediyor. Durum böyle olunca da akla ‘Çam kese tırtılının insan sağlığına ne gibi zararları bulunuyor?’ sorusu geliyor.

Prof. Dr. Hüseyin Çetin, “Çam kese böceği tırtıllarının üzerinde bulunan kıllar insanlar ve hayvanlar için alerjendir. Bu kıllarla temas eden kişilerin gözlerinde ve cildinde kızarıklıklar meydana gelir ve kaşınma isteği de artar” dedi ve şu şekilde detaylandırdı:

- Bu canlılar kış aylarını çam ağaçları üzerindeki pamuksu yuvalarda geçiriyor. Toprağa inip insanların yaşam alanlarına girdiklerinde, farkında olmadan bunlara temas edebiliyoruz. Özellikle de çocukların ilgisini çekiyorlar. Temas halinde kıllar hemen etrafa yayılıyor. Alerjik bünyeye sahip olanlar ve astımı bulunanlar kötü sonuçlarla karşılaşılıyor. Özetle tırtıllar hastanelik edebilir.

- Bu nedenle piknik alanları ve mesire yerlerinde üzerinde beyaz ağlar şeklinde çam kese böceği yuvaları olan çam ağaçlarından uzak durulmalı. Çam ağaçlarından toprağa girmeye hazırlanan tırtıllarla temas edilmemeli.

- Alerjik bünyeye sahip kişilerin, bebek ve çocukların tırtıllardan uzak durması sağlanmalı. Asla çıplak elle dokunulmaması gereken tırtıllar alerjen kılları taşıyabilecek herhangi bir şeyle de ezilmemeli. Özellikle bayram tatilinde ormanlık alanlara ilginin artacağını düşünürsek çok dikkatli olmak gerekiyor.

Olgunlaşan tırtıllar bulundukları yörenin iklim özelliklerine göre Mayıs ayının sonlarına doğru toprağa girerek yaklaşık iki santimetre uzunluğunda oval birer koza örer. Bu kozaların içerisinde pupa evresini geçirirler. Toprak altında 4-5 ay kaldıktan sonra temmuz sonu ile ekim ayı arasında topraktan kelebek olarak çıkarlar.

Olgunlaşan tırtıllar bulundukları yörenin iklim özelliklerine göre Mayıs ayının sonlarına doğru toprağa girerek yaklaşık iki santimetre uzunluğunda oval birer koza örer. Bu kozaların içerisinde pupa evresini geçirirler. Toprak altında 4-5 ay kaldıktan sonra temmuz sonu ile ekim ayı arasında topraktan kelebek olarak çıkarlar.

 HAYVAN SAHİPLERİ DİKKAT: ASIL BÜYÜK TEHLİKE BURADA

Temas halinde insana zararı olan çam kese tırtılının diğer canlılara da zararı olabilir mi? Örneğin evcil hayvan sahipleri kedi ve köpeklerini yeşil alanlarda gezdirdiklerinde çam kese tırtılı ile karşılaşma ihtimalleri çok yüksek…

Nitekim Prof. Dr. Hüseyin Çetin de “Asıl büyük tehlike burada” diyerek önemli uyarılarda bulundu. Prof. Dr. Çetin, “Tırtıllarla temas eden köpek ve kedilerde ağızda kızarıklıklar görülür. Hatta dilde şişkinlik ve ağrı meydana gelir. Bu durum geç kalınırsa ölümle bile sonuçlanabilir” dedi ve ekledi:

“Ağızda meydana gelen şişlikler hayvanların solunumlarını zorlaştırır. Tırtıllarla temas eden hayvanlarda huzursuzluk ve salya artışı görülür. Özellikle köpeklerde meydana gelen lezyonlar geç müdahale edilirse dil kaybına bile neden olur. Tırtılların görüldüğü park gibi alanlarda hayvanlara yürüyüş yaptırmamak en doğrusu. Eğer hayvan üzerinde tırtıl tespit edilirse çıplak elle dokunmadan cımbız veya maşa ile uzaklaştırılmalı. Ama yine de hayvanı veterinere götürmek gerekir. Çünkü etkisi birkaç saat sonra da ortaya çıkabilir.”

Çam kese tırtılının neden olduğu tahribat, orman yangınlarından daha ciddi sonuçlar ortaya çıkarıyor. Nisan ve mayıs aylarında ortaya çıkan tırtıllar ağaçların gelişimini durdurup, yapraklarını sarartıp kurutuyor. Örneğin geçen yıl çam kese tırtılları İzmir'deki 55 bin hektar alanda kızılçam ormanına zarar verdi.

Çam kese tırtılının neden olduğu tahribat, orman yangınlarından daha ciddi sonuçlar ortaya çıkarıyor. Nisan ve mayıs aylarında ortaya çıkan tırtıllar ağaçların gelişimini durdurup, yapraklarını sarartıp kurutuyor. Örneğin geçen yıl çam kese tırtılları İzmir'deki 55 bin hektar alanda kızılçam ormanına zarar verdi.

ORMANLIK ALANLARA VERDİKLERİ ZARAR NASIL ÖNLENİYOR?

Çam kese tırtıllarının ormanlık alanlara verdikleri zararın arttığı dönemlerde alınan bazı önlemler de var. Örneğin ‘mekanik savaş’ olarak adlandırılan mücadelede keseler ağaç üzerinden kesilip toplanıyor ve yakılıyor. Ya da yumurta koçanları toplanarak yok ediliyor. ‘Kimyasal savaş’ olarak adlandırılan durumda ise tırtıllar ilaçlama yapılarak yok ediliyor.

Çam kese böceklerinin en büyük düşmanları; ibibikler, tahtalı güvercinleri, ispinoz kuşları ve bülbüller olarak biliniyor. Bu kuşlar yavrularını yağ ve protein açısından zengin olan çam kese böceği tırtıllarından besliyor. Fakat bu kuşların popülasyonu günümüzde önemli ölçüde azaldı.

Çam kese böceklerinin en büyük düşmanları; ibibikler, tahtalı güvercinleri, ispinoz kuşları ve bülbüller olarak biliniyor. Bu kuşlar yavrularını yağ ve protein açısından zengin olan çam kese böceği tırtıllarından besliyor. Fakat bu kuşların popülasyonu günümüzde önemli ölçüde azaldı.

Ancak Prof. Dr. Hüseyin Çetin bu metotlar arasında en doğru olanın Orman Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen 'biyolojik mücadele' olduğunun altını çizdi ve şu şekilde detaylandırdı:

- Ülkemizin farklı bölgelerinde Orman Genel Müdürlüğü’ne ait laboratuvarlarda predatör-avcı böcek olarak bilinen ve çam kese tırtılıyla beslenen ve üç dört yıl yaşayabilen ‘Calosoma sycophanta’ isimli faydalı böcek türü üretilerek biyolojik mücadele amacıyla kullanılıyor. Böcekleri çam kese tırtılının zarar verdiği alanlara bırakıyorlar. 

- Yine biyolojik mücadele kapsamında çam kese böceklerini öldüren ‘Bacillus thuringiensis’ bakterisi toksinleri kullanılıyor. Bacillus thuringiensis, genellikle biyolojik pestisit olarak kullanılan ve toprakta yaşayan bir bakteri. 

Fotoğraflar: iStock