Elektrikli sivrisinek kovucular neden işe yaramıyor? 'Zararsız binlerce böceği öldürüyoruz'
Güncelleme Tarihi:
Sıcak havalarda sivrisineklerden kurtulmak için türlü yollar deneriz. Bunlardan biri de elektrikli sinek kovucular. Bu aletler sayesinde sivrisinek probleminden kurtulmak istiyoruz ama yapılan araştırmalar elektrikli kovucuların hem sivrisinekler üzerinde sandığımız kadar etkili olmadığını hem de zararsız binlerce böceği öldürdüğünü söylüyor. Peki neden elektrikli kovucular sivrisinekler üzerinde etkili değil? Açık havada sivrisineklerle mücadele için balkon ve bahçelerimizde nasıl önlemler alabiliriz? Prof. Dr. Hüseyin Çetin ile konuştuk.
Sivrisineklerden kurtulalım derken çare olarak satın aldığımız elektrikli böcek kovucular hem derdimize çare olmuyor hem de sivrisinekler yerine kelebek gibi binlerce zararsız böceğin ölümüne neden oluyoruz. Sivrisineklerden kurtulmanın çevre dostu yolu olarak tanıtılan bu ürünler için uzmanlar sivrisinekler tarafından ısırılma olasılığını daha da artırdığını ve sanıldığı kadar işe yaramadığını söylüyor.
Biz de ışık tuzakları olarak bilinen bu cihazların neden sivrisinekler üzerinde etkili olmadığını, bunu yerine açık havada sivrisineklerle mücadele için balkon ve bahçelerimizde nasıl önlemler alabileceğinizi hem Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Çetin ile konuştuk hem de bu konuda yapılan araştırmalara göz attık.
Öncelikle neden elektrikli kovucular sivrisinekler üzerinde etkili değil?
Washington Post’a konuşan Knoxville'deki Tennessee Üniversitesi'nde böcekbilimci James Fordyce, "Konu sivrisinekler olduğunda, bu böcek öldürücüler işe yaramıyor. Bu cihazların her gece elektrikle öldürdüğü binlerce böceğin neredeyse tamamı zararsızdır" dedi.
Bir araştırmaya göre Amerika Birleşik Devletleri'nde satılan bu aletlerin çok küçük bir kısmı bile yılda 70 milyardan fazla böceği öldürüyor ancak sivrisinekler veya diğer kan emen böcekler üzerinde fark edilebilir bir etkisi yok. Bu nedenle böcek popülasyonlarının bu şekilde anlamsız katliamı, böcek türlerin azalmasını hızlandırıyor.
Prof. Dr. Hüseyin Çetin de, birçok böcek türünün gece saatlerinde ışığa doğru yönelmeyi tercih ettiklerini, bu nedenle de ışık tuzaklarının ışık yönelimi gösteren birçok böcek türü için cezbedici olduğunu söyledi.
Sivrisineklerle temas ettiğinde onları yakarak cızırtılı bir patlama sesi çıkaran böcek yakalayıcılar, tipik olarak ultraviyole ışık yayan bir ampul veya bazen karbondioksit veya kimyasal yem kullanarak sivrisinekleri çektiğini iddia ediyor ancak yapılan araştırmalar, neredeyse hiçbir sivrisinek ya da diğer kan emici böceklerin bir bu tuzağa düşmediğini söylüyor.
Bilim insanlarına göre sivrisinekler, diğer kan emici böceklerle birlikte ultraviyole ışığa değil, hayvanların soluduğu karbondioksite odaklanacak şekilde evrimleştikleri için bu aletler tarafından kandırılamıyor. Sivrisinekler bir elektrikli kovucular tarafından içeri çekilse bile, dikkatlerini hemen en sevdikleri yiyeceklere yönlendiriyor. Sıcakkanlı memeliler, özellikle de insanlar.
Colorado Eyalet Üniversitesi’ndeki uzmanlar da hiçbir kontrollü bilimsel çalışmanın bu cihazların açık havada sivrisinek ısırma oranlarını azalttığını göstermediğini belirtiyor. Fordyce, bu aletleri üreten firmaların iddiaların sadece bilimsel kanıtları göz ardı ederek alıcıları yanıltmakla kalmadığını, aynı zamanda ABD'de sivrisinek kaynaklı hastalıklardan korunmak için bu cihazları kullanan kişilerde yanlış bir güvenlik hissi yaratabileceğini söyledi.
Sivrisineklerin ve yakarcaların (tatarcık-yakağan) bir bölgedeki varlığını araştırmak veya bu canlıların bulaştırabileceği virüsleri ve parazitleri incelemek için bilim insanları ışık tuzaklarını 1930’lu yılların başından beri kullanıyor. 1969’da Venezüella ensefaliti salgını sırasında bölgede kullanılan ışık tuzaklarını fark eden yerel polisler daha önce görmedikleri bu cisimleri dünya dışı varlıklara benzetmiş, uzaylıların istilasına uğradıklarını düşünmüşlerdi. İlk kez gördükleri ışık tuzağı metalden yapılmış tepe kısmı, lambası ve kabloları ile bu yanılsamaya neden olabilecek sıra dışı bir cihazdı.
Kaynak: Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Çetin
Ucuza ev bulduysanız bu işte bir 'bit yeniği' olabilir
Elektrikli ışık tuzaklarının sinekleri yakalamada başarısını etkileyen faktörler nelerdir?
Prof. Dr. Hüseyin Çetin, tuzaklar doğru yere asıldıklarında sivrisinek ve yakağan gibi canlıları yakalayabileceğini ancak tuzağın yerden yüksekliği, rüzgar gören bir yerde olup olmaması, konumu, ortamın aydınlanma durumu, ışığın rengi, dalga boyu ve ışık kirliliği gibi birçok faktörün tuzakların yakalayabileceği sinek sayısını etkileyebileceğinin altını çizdi.
Çetin, sivrisinek ve yakarcaların, kanları ile beslenecekleri insan ve hayvanların seçimini vücut sıcaklıkları, oluşturdukları karbondioksit, laktik asit gibi maddelerin miktarı etkilerken, ışık tuzağının ortamdaki tüm sinekleri kendine çekeceği ve yok edeceğini söylemenin doğru olmayacağını ifade etti.
Işık tuzaklarına yakalanan böcekler ( Fotoğraf: Prof. Dr. Hüseyin Çetin)
Elektrikli böcek öldürücüler hangi zararsız türleri yok ediyor?
1997'de Florida Üniversitesi'nin tıbbi entomoloji laboratuvarı, tek bir gecede elektrikli böcek kovuculara girip ölen böcekleri saydı. 10 bin böcek ölmüştü ama bunlardan sadece sekizi sivrisinekti. Benzer çalışmalar da bu bulguları destekliyor.Aynı dönemde, Delaware Üniversitesi'ndeki araştırmacılar bir yaz boyunca bu aletten kullanarak 13 bin 789 böcek yakaladı. Sadece 31 tanesi sivrisinek ve tatarcık gibi ısıran böceklerdi. Yani çoğunlukla faydalı böcekleri öldürmüştü. Ölen böceklerin yaklaşık yarısı, 6 bin 670’i nehir ve akarsularda yaşayan ve balık yemi olan zararsız sucul türlerdi. Diğerlerinin çoğu, doğal olarak sivrisinekleri avlayan parazit eşekarısı ve böceklerdi.
Işık tuzaklarına yakalanan böcekler ( Fotoğraf: Prof. Dr. Hüseyin Çetin)
Prof. Dr. Çetin, bu tuzakların kuruldukları yerlerde sadece sivrisinekleri ve yakarcaları değil, gece kelebeklerini, faydalı bazı avcı böcekleri, kın kanatlıları ve bazen bu canlılar sebebiyle beslenme isteği olan kertenkele ve ağaç dallarında tüneyen kuşlara bile çekici etki yaratabilir.
Sivrisineklerden kurtulmak için bu ışıklı böcek kovucuların yerine neyin işe yaradığı konusunda ise uzmanlar hem fikir. Böcek dünyasının geri kalanını öldürmeden kendimizi savunmanın pek çok yolu var.
Peki, açık havada sivrisineklerden korunmak için ne yapabiliriz? Özellikle bahçeli ve balkonlu evlerde alınacak önlemlerle sivrisineklerden kurtulmak mümkün mü?
BAHÇENİZİ TEMİZLEYİN:
Sivrisinekler üremek için durgun suya ihtiyaç duyar. Bir koruma sivil toplum kuruluşu olan Xerces'ten Angela Laws, "Yapabileceğiniz en önemli şey durgun suyu boşaltmaktır. Sorun devam ederse, üreme alanlarından kurtulmak için komşularla koordineli olarak toplum çapında çaba gösterilmeli. Örneğin mahallenin ilaçlaması etkili olabilir ancak yeni sivrisinekler uçarak geleceği için bu geçici bir çözümdür." dedi.
Çetin, evlerimizin etrafında durgun su birikintileri oluşmasını engellemenin önemine dikkat çekerek içinde su biriken kova, bidon ve saksı altı gibi malzemeleri düzenli boşatmak gerektiğinin altını çizdi.
VANTİLATÖR ÇALIŞTIRIN
Sivrisinekler, sabit bir esintiye karşı uçamazlar. Masa seviyesinin altını hedefleyen basit bir vantilatör, birçok sivrisineği sizden uzak tutabilir.
Prof. Dr. Hüseyin Çetin, açık alanda sivrisinek ve yakarcalardan kurtulmanın en kolay yollarından birinin çevrede vantilatör çalıştırmak olduğunu, oluşan hava akımının kan emmek isteyen böceklerin size yaklaşmasını engelleyeceğini söyledi.
TUZAKLAR KURUN:
Hastalık Kontrol Merkezi (CDC) tarafından geliştirilen teknolojiye dayanan basit tasarım olan ‘Kıyamet Kovası’ bu tuzakların başında geliyor. Bunun için su, kuru yapraklar veya samanla doldurulmuş bir kova kullanılıyor.
Çetin, sivrisineklerin bahçelerimizdeki içinde su biriken kova benzeri kapları yumurta bırakmak ve larvalarının gelişmesi için tercih ettiklerini, eğer bahçenizde küçük koyu renkli bir kovanın içine su koyup sivrisineklerin buraya yumurtlamalarını sağlarsanız sivrisineklerle mücadele edebileceğinizi ifade etti ve ekledi: “Kovanın içindeki suyu birkaç gün aralıklarla döküp yenilemek ve suyun içine larva öldürücü ilaçlar püskürtmek larvaların ölmesine sebep olur. İçinde böcek ilacı olan bu su dolu kovalar sinekler için kıyamet kovası olarak adlandırılır."
UZUN KOLLU GİYSİLER VE PANTOLONLAR GİYİN:
Kulağa basit gelse de uzun kollu giysiler ve pantolonlar çoğu sinek ısırığını önleyebilir. Çetin, ayrıca sivrisineklerden korunmak için açık alanda cibinlik içinde oturulabileceğini öyledi.
SİNEK KOVUCU KULLANIN:
Bu sivrisineklerden korunmak için standart bir yöntemdir. Yaklaşık bir asırdır bilim insanları güvenli, etkili ve uzun ömürlü böcek koruyucuları bulmak için çalıştılar ve bu konuda oldukça başarılı oldular, artık pek çok seçeneği mevcut.
Çetin, sinek kovucu özellikte olan krem ve spreylerin cildimizin üzerine sürülmesinin en az birkaç saat koruma sağladığını, bunun da sivrisineklerden kaçınmak için etkili bir yöntem olduğunu söyledi.
Deriye uygulanan kovucuların neredeyse tamamı güvenlik ve etkinlik açısından Çevre Koruma Ajansı'na kayıtlıdır. Bu ürünleri alırken EPA tesciline, markasına, koruma sürelerine ve diğer kriterlerine dikkat edin. EPA, birincil pestisit düzenleyici ajansıdır. Böcek ilacı içeren tüm ürünler, yasal olarak satılabilmesi veya dağıtılabilmesi için önce EPA'ya kayıtlı olmalıdır.
Ayrıca, limon okaliptüs yağı, Para-mentan-diol (PMD) ve bazı biberlerde bulunan bir bileşik olan pikaridin de sinekleri uzaklaştıran popüler seçenekler arasındadır. Ancak hiçbiri DEET kadar etkili değildir. DEET, pek çok kovucu formülünde bulunan aktif bir içeriktir.
DEET, belli belirsiz özellikte bir kokuya sahip, neredeyse renksiz bir sıvıdır. Tek bir uygulama ile sivrisinekleri ve keneleri günün büyük bir bölümünde uzaklaştırabilir.1946 yılında, ABD Tarım Bakanlığı (USDA), DEET'i ABD Ordusunda kullanmak üzere geliştirildi, 1957 yılında kamunun kullanımına sunuldu.
Kaliforniya Üniversitesi'nden Brezilyalı biyokimyacı ve böcek bilimci Walter Leal, 70 yılı aşkın bir süre önce keşfedilen DEET'in bir pestisit değil, vahşi doğada böceklerin kaçındığı kimyasalları taklit eden sentetik bir bileşik olduğunu söyledi.
Amerikan Pediatri Akademisi ebeveynlerin DEET'in 2 yaşından küçük çocuklarda "tedbirli" kullanmasını önerirken, çalışmalar DEET'in belirtildiği şekilde kullanıldığında çok az risk taşıdığı veya hiç risk taşımadığı sonucuna varmıştır.