Şu an tamamen siyasi kariyerini kurtarmak için nasıl bir taktik izlemesi gerektiğine konsantre olan Trump’ın, gündem bulandırmak için yine Brunson’a sarılma ihtimali hayli güçlü.
Türk-Amerikan ilişkilerini ipotek altında tutan Brunson krizi çözülmeden Trump yönetiminden son bir ayda gördüğümüzden farklı bir tavır beklemenin imkansız olduğunu Trump’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton üç gün önce Kudüs ziyareti sırasında Reuters’a verdiği mülakatla ortaya koydu. Bolton’ın o mülakatta verdiği mesajla Türk heyetinin yüzüne iki hafta önce Washington’daki görüşmede söylenen şey aynıydı; ‘Brunson’ı hemen şimdi koşulsuz şartsız bırakın, gerisini oturup konuşalım.’
Ankara’da yetkili ağızların son günlerde yaptığı açıklamalar, Türk hükümetinin karşılığında belli garantiler almadan bu adımı atmaya niyeti olmadığını teyit ediyor. Dolayısıyla da Trump’ın masasında duran yeni yaptırım seçenekleri arasından en beğendiği için ‘uygulayın’ talimatı vermesi an meselesi olabilir.
Öte yandan, Brunson krizini ancak iki lider arasında yüz yüze bir görüşmenin bitirebileceğini düşünenler haksız sayılmaz. Hatırlayın, Trump Türkiye’yi ve Türk halkını çok sevdiğini söylediği son açıklamasında bugüne kadar Cumhurbaşkanı Erdoğan ile çok iyi anlaştığına da vurgu yaptı. Demek ki Brunson denklemden çıkarsa iki ülke arasındaki kronik sorunlar ortadan kalkmayacak olsa da en azından iki liderin şahsi ilişkisi hızla toparlayabilir.
Tarih 17 Ağustos 2018.
ABD Başkanı Donald Trump bakanlarını toplamış kabine toplantısı yapacak. Gazeteciler de içerde. Trump hemen sağında oturan Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’ya dönerek ‘Bakanımızın duasıyla başlayacağız’ diyor. Pompeo ülkesindeki askeri okul öğrencilerinin yanında taşıdığı türde bir cep İncil’i getirmiş. Belli sayfaları etiketlediği görülüyor. Açıp okumaya başlıyor:
‘Tanrım, kolay yanlışlar yerine zor doğruları seçmemize ve ABD’nin onurunu lekelemeden korumamıza yardım et.’
Duanın içeriğinde rasyonaliteye ters düşen bir şey yok. Ancak İncil’i günlük siyasetin aracı haline getiren o görüntü Amerikan devletinin kurucu babalarından Thomas Jefferson’ın kemiklerini sızlatacak türden.
Bizler iki gün önceki o toplantıyı muhtemelen Trump’ın Türkiye’de FETÖ davasından tutuklu Amerikalı din adamı Pastör Brunson için kurduğu takdir cümleleri ve Ankara’ya dönük sitemiyle hatırlayacağız. Amerika ise o toplantıyı muhtemelen Pompeo’nun duasıyla açıldığı için hatırlayacak. Trump yönetiminin bu tür bir görüntüyle Amerikan anayasasındaki din ve devlet işlerini ayırma prensibini takmadığını eleştirenler ise muhtemelen eleştirdikleriyle kalacak. Zira Trump ve kurmaylarının bütün bu şovları 6 Kasım’daki ara seçimlerde Cumhuriyetçi Parti’ye hayat öpücüğü olsun diye tasarladıkları apaçık ortada.
Anavatanı Slovenya henüz Avrupa Birliği üyesi değil, Yugoslavya’nın dağılmasıyla bağımsızlığını yeni ilan etmiş ve demir perdenin izlerini silmeye çalışan bir ülkeydi.
Şansı yaver gitti. Hızla uluslararası ‘top model’ kategorisine zıplamakla kalmadı şehrin en hızlı çapkınlarından emlak kralı Donald Trump’ın son sevgilisi olarak New York sosyetesine de adımını attı. Bu arada Amerika’nın kendi alanında ‘olağanüstü yetenekli’ yabancılara verdiği ve ‘Einstein vizesi’ olarak anılan EB-1 vizesi üzerinden ‘yeşil kart’ kapmayı başarmıştı.
Melania’nın ABD devletinin genelde Nobel ödüllü bilim adamlarına, insanlık için önemli buluşlara imza atmış akademisyenlere ya da uluslararası şirketlerin üst düzey yöneticilerine verdiği bu kıymetli göçmen vizesini nasıl aldığını, o zamanki erkek arkadaşı o tarihten tam 16 yıl sonra Amerikan Başkanı olmasaydı muhtemelen kimse tartışmayacaktı.
Melania’nın 2006’da ‘Trump’ soyadıyla Amerikan vatandaşı olduktan sonra anne ve babasına kocasının başkanlık kampanyası sırasında bitireceğini ilan ettiği ‘zincir göçmenlik’ sayesinde ABD’de yasal oturum statüsü aldığı ortaya çıktı. Muhtemelen yakın zamanda vatandaşlık başvuruları da olumlu sonuçlanacaktır.
Hem Amerikan yönetiminde, hem de düşünce kuruluşlarında Türkiye çalışan analistlerde yaygın görüş Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ikinci turda seçimi alacağı yönünde. Birinci tur ihtimalinin yabana atılmamasını düşünenler de var. Ancak bu ihtimal genelde ‘seçimler adil olacak mı’ sorusuyla birlikte ele alınıyor.
AK Parti’nin meclis çoğunluğunu kaybetmesi ihtimalinin güçlü olduğunu düşünseler de bunun yeni başkanlık sistemi içinde ne ölçüde anlamı olacağını kestiremiyorlar. Böyle bir senaryoda kuşkusuz Washington açısından öncelikli husus Erdoğan’ın başkanlığı devam ederken farklı bir hükümet modelinin Türkiye ile ABD arasında masada açık duran krizli dosyalara nasıl etki edeceğidir. Erdoğan faktörünün denklemde kaldığı herhangi bir fotoğrafta ikili ilişkiler açısından genel çerçevenin fazla değişmeyeceği görüşü hakim.
İlişkilerde son yıllarda hakim olan sıkıntılı statükonun devamı demek, Washington açısından Ankara’nın NATO ittifakı içindeki güvenirliliğinin sorgulanmaya devam etmesi demek. Erdoğan-Putin ilişkisinin derinliği, Rus yapımı S-400 füzelerinin Türkiye’ye gelip gelmeyeceği soruları Washington’da kafaları meşgul etmeye devam edecektir. Türkiye ile iplerin kopartılmasını savunan koronun da sahne kenarından ‘İncirlik Üssü’nü bölgede başka bir ülkeye taşıyalım’ gibi zehirli söylemleri pompalamaya daha da hız vermesi muhtemel.
Amerikalılara göre Türkiye’deki siyasi statükoyu - dolayısıyla da ikili ilişkileri - radikal olarak etkileme potansiyeli olan asıl faktör 24 Haziran seçimleri değil, ekonomi. Yani aslında Washington’ın gözü 24 Haziran seçimlerinden ziyade Türk ekonomisindeki gelişmeler üzerinde.
Hafta başında Washington’da gerçekleşen Çavuşoğlu-Pompeo zirvesinde Amerikan tarafı, PKK’nın Suriye kolu YPG’nin Ağustos 2016’da DEAŞ’tan temizleyerek girdiği Menbiç’ten çıkmasını öngören bir çerçeve anlaşma diyebileceğimiz ‘yol haritası’na onay verdi.
Bunun yazılı bir açıklamayla kamuoyuna duyurulmasını takip eden günlerde ABD’li yetkili ağızlar ısrarla ‘hızla uygulamak istiyoruz ama bir takvim veremeyiz’ dese de aslında bal gibi de bir takvim var. Hem de baştan beri Ankara’nın önerdiği bir kaç aylık zaman diliminden çok da uzak olmayan bir takvim. Yol haritası, 5 Eylül itibarıyla YPG’lilerin Menbiç’teki bütün yerel yapılardan çıkartılmış olmasını öngörüyor. İşin ilk iki aşaması ilk 10 günde yapılacak masa başı hazırlıktan, ikinci aşaması ise ilk aşama bittikten sonra başlayıp bir ay kadar sürecek sahadaki hazırlıktan ibaret.
Somut değişiklikleri kabaca Temmuz ayının ikinci yarısından itibaren görmeye başlamamız gerekiyor. Üç aylık sürecin en kritik ayı ise şüphesiz Ağustos olacak. ‘Yerel yapılarda zaten çoğunluk Araplarda’ diye ağızlarına sakız etmiş olsalar da Amerikalılar elbette meselenin nicelik değil nitelik olduğunu biliyor. Menbiç Askeri Konseyi’nin de Menbiç Sivil Konseyi’nin de bugüne kadar beyni YPG’lilerdi. Yol haritası bu iki yapının da yeniden düzenlenmesini öngörüyor.
ABD tarafının ‘çoğunluk zaten Arap’ vurgusunun asıl nedeni çok iyi çalıştığına inandıkları iki konseyin de tamamen yıkılıp yeniden yapılmasına karşı olmaları. YPG’liler gitse de konseyler içindeki deneyimli diğer kadroların kalması için pazarlık edecekler. Ve bunlar hiç de kolay pazarlıklar olmayacak çünkü Suriye Demokratik Güçleri (SDG) çatısı altında yıllardır YPG/PYD ideolojisiyle savaşan Arapların sayısı az değil.
Başkan Yardımcısı Pence geçen sene Cumhuriyetçilerin yıllık kurultayında kendini şöyle tanımlamıştı; ‘Sırasıyla...Hıristiyan, muhafazakar ve Cumhuriyetçiyim’. Pence aslında Trump’ın temsil ettiği pek çok şeyin anti-tezi. Katolik olarak yetiştirilen Pence üniversite yıllarında Protestanlığın en tutucu kolu olan evanjelizme dönerek anacığını kahretmiş. Hayata tamamen evanjelizm merceğinden bakan Pence, siyaseti de doğal olarak buradan tanımlıyor. Zira evanjelizm laiklik prensibinin yakınından dahi geçmeyen bir inanç sistemi.
Evanjelistleri diğer Hıristiyanlardan ayıran en önemli özellik kuşkusuz Yahudiliğe olan bağları. ‘Seçilmiş halk’ olduğuna inandıkları Yahudilerin kutsal topraklara ulaşması sayesinde Hazreti İsa’nın dünyaya geri döneceği saplantısıyla yaşıyorlar. Böylelikle İncil’e göre insanlığın son savaşı olacak ‘Armageddon’u evanjelistler kazanacak!
Amerikan diplomasisin yeni bir numarası Mike Pompeo da bir evanjelist ama mezhebi farklı. Pompeo’nun mensup olduğu Kansas’taki Presbiteryen kilise Amerika genelinde 150 bin kadar mensubu olan küçük bir mezhebe bağlı; ‘Presbiteryen Evenjelistler’e. Pompeo’nun mezhebinin ana akım evanjelistlerden ayrılmasının temel nedeni eşcinsellerin din adamı olarak atanmasına ve aynı cinsiyetten kişilerin kendi kiliselerinde evlenmesine izin vermesi. Buna rağmen Pompeo, ABD Senatosu’ndaki onay oturumunda eşcinsel evliliklere karşı olduğunu kayıt altına geçirmişti. Pompeo, CIA direktörlüğü sırasında Langley’deki papaz sayısını arttırarak teşkilat içinde dini hizmetleri kuvvetlendirdi.
Başkan Trump’ın ABD’nin İsrail’deki büyükelçiliğini Kudüs’e taşıma kararının arkasındaki gücün evanjelistler olduğunu dünya alem biliyor. Türkiye’yi en az Kudüs kararı kadar ilgilendiren bir diğer krizli konunun müsebbibi de yine onlar. Evenjelistlerin son dönemde Türkiye gündemi tamamen İzmir’de FETÖ davasından tutuklu Amerikalı evanjelist Pastör (rahip) Andrew Brunson dosyasına endeksli.
Şimdi bu genel resim içinde üç gün öncesine, ABD’nin 2017 dini özgürlükler raporunun açıklandığı 29 Mayıs tarihli basın toplantısına dönelim. Dışişleri Bakanı Pompeo, ABD’nin 20 yıldır dünyadaki 200 ülkede dini özgürlüklerin durumunu incelediği raporun sonuncusuna güçlü biçimde sahip çıkmakla kalmadı. Ülkesinin ilk kez kendi ev sahipliğinde bakanlar düzeyinde bir ‘dini özgürlükler zirvesi’ düzenleyeceğini açıkladı. Washington’da 25-26 Temmuz tarihlerinde yapılacak zirveye kimlerin davet edileceğini henüz bilmiyoruz. Ancak bu toplantının direksiyonunda evanjelist kafanın olduğunu biliyoruz.
Pompeo, 2017 dini özgürlükler raporunu açıklarken ‘evrensel bir insan hakkı’ olarak tanımladığı dini özgürlüklerin kendi yönetimlerinin önceliği olduğunu açıkça dile getirmekte bir beis görmedi. Oysa Pompeo’nun atıfta bulunduğu ‘evrensel insan hakları’ Trump yönetiminin sınıfta kaldığı, yönetimdeki Pompeo gibi evanjelistlerin de iki yüzlülüğe boğulduğu başlıca alan.
Utanmadan sıkılmadan kendi ülkesindeki göçmenlere ‘hayvan’ diyen, altı ülkenin vatandaşlarına sadece Müslüman oldukları için vize yasağı uygulayan Başkan Trump’ın yanında da insan haklarından, dini özgürlüklerden dem vuruyorlar mı insan merak ediyor!
Dini özgürlükler raporu açıklanırken Pompeo’dan sonra söz alan ABD’nin Dini Özgürlüklerden Sorumlu Büyükelçisi Sam Brownback de evanjelizmin tozunu yutmuş bir isim. 48 yaşında evanjelizmden Katolikliğe dönen Brownback, Pompeo gibi Kansaslı. Pastör Brunson’ın 16 Nisan’da İzmir’deki ilk duruşmasını Türkiye’ye giderek bizzat takip eden Brownback, raporla ilgili bilgi verirken dünyada dini özgürlüklerin kısıtlanması açısından en kaygı verici vakaların yaşandığı ülkeleri sıralarken Myanmar, Eritre, Pakistan gibi ülkelerin arasına Türkiye’yi de sıkıştırıverdi.
Savcılık makamıyla anlaşarak sanık koltuğundan tanık koltuğuna transfer olan İran asıllı işadamı Reza Zarrab’ın normal şartlarda neredeyse bir asıra denk gelen cezadan ne kadar hafif sıyrıldığını henüz bilmiyoruz. Ancak mahkemenin yargıcı Richard Berman ceza duruşmasında eski Halkbank Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Hakan Atilla için 32 ay mahkumiyet kararı verdi. Bugüne kadar içerde geçirdiği 14 ay ve iyi hal indirimi hesaba katılınca Atilla kabaca 15 kadar hapis yatacak.
Berman kararını açıklarken Hakan Atilla’nın bir bürokrat olarak amirlerinin talimatlarını çoğu kez itirazlarını dile getirerek ve gönülsüz uygulamış olduğunu teslim etti. Savcılığın ‘Atilla yaptırım delme şemasının baş mimarlarından biriydi’ tezini de tamamen çürüttü. Atilla’nın bu işlerden kişisel çıkar elde etmemiş olması ve örnek bir vatandaş profili çizmesi ceza süresinin düşük çıkmasında etkili oldu.
Berman, her türlü alavere dalavereyi çevirmekte pek maharetli olan ve bu nedenle de kendisiyle neredeyse gurur duyan, sistemin asıl beyni Reza Zarrab dururken Atilla gibi dürüst bir bürokratın uzun yıllar hapis yatmasının Amerikan adaletini ahlaki sorgulamaların hedefi haline getirebileceğini fark etmiş olmalı. Ancak jürinin kendisini 6 iddianın 5’inden suçlu bulduğu bir mahkeme sürecinde yargıç Berman’ın Hakan Atilla’yı hiç ceza vermeden özgürlüğüne kavuşturmasını zaten kimse beklemiyordu. Yapılan resmi açıklamalar ne yönde olursa olsun aslında Ankara da beklemiyordu. Hatta duyumlarım Atilla kararının Türk tarafında temkinli bir rahatlama yarattığı yönünde.
Atilla’ya nispeten düşük bir ceza çıkmış olması, ABD Hazine Bakanlığı Yabancı Varlıkların Kontrolü Ofisi’nin (OFAC) Halkbank’a yaptırım delmekten ceza vermesini engelleyecek bir durum değil. Atilla hiç ceza almasaydı dahi OFAC sadece Zarrab’ın itirafları üzerinden bile Halkbank’a ceza sürecinin altyapısını hazırlayabilirdi. Zira Zarrab sanık iken, bakanlara rüşvet vererek Halkbank üzerinden İran yaptırımlarını deldiğini bizzat kabul etti.
* Dünyanın en kıymetli üniversitelerinden birinde ilk kez Türkiye kürsüsü kuruluyor. Bu fikir nasıl doğdu?
- Bu projeyi Sevil Sabancı başlattı. Columbia Üniversitesi’nden İpek Cem Taha’yla görüşmüşler. Bana ve Dilek Sabancı’ya getirdiler, birkaç kez toplandık. Aile, hem Sakıp Sabancı’ya çok yakışacağına hem de üniversitemiz için önemli olacağına inanarak karar verdi ve destekledi. Bu merkezi çok önemsiyoruz çünkü bu gerçekten Sakıp Bey’in vasiyetine uygun bir şey. Sosyal bilimlerin mühendisliklerle eşit koşması gerektiğini düşünen biriydi. Bu sebeple de vasiyetinde de Türkiye’nin ilk sosyal bilimler ödülünü koydu.
Sakıp Bey’in kızlarına minnettarım
* Nihayetinde bu da bir ortaklık. Neden Columbia Üniversitesi?
- Bu bizim kültürümüzde var; en iyilerle ortaklık. Sakıp Bey hep “Kiminle ortak oluyorsun, kiminle eş oluyorsun kızım” diye sorardı. “Bir ortaklık yapacaksan konusunun en iyileriyle yapacaksın” derdi. Çünkü Türkiye’nin dünyadaki en iyilerle yukarı çekileceğine inanırdı. Nitekim bütün ortaklarımız sektörünün dünya liderleridir. Columbia Üniversitesi gibi ‘Ivy League’ bir üniversitede Türkiye Çalışmaları Merkezi... Sakıp Bey’in kriterlerini karşılayan her boyutu var.
* Merkezin açılışını, dünyadaki bütün siyaset ve sosyal bilimcilerin yanıt aradığı bir paradigmanın tartışıldığı bir panelle yaptınız: “Karma rejim nedir, liberal olmayan demokrasi nedir?” Hocalar bunları tartıştı.
- Sakıp Bey her şeyi Türkiye için isterdi ama “Türkiye’yle sınırlı olmasın, dünya perspektifi olsun” derdi. Bu açılışta beni memnun eden budur. Sadece tek bir konuşmacıyla, bir dersle açılabilirdi ama onun çok ötesinde bir açılış oldu. Sadece Sabancı ve Columbia da değil, Harvard da vardı, Virginia Üniversitesi de... Columbia’nın rektörü Prof. Bollinger (Lee) da bunun çok farklı bir başlangıç olduğunu söyledi bana. Bu farklı başlangıç da Sakıp Bey’in adına çok yakıştı. İlişkiler ve bağlantılar önemli ama etki yaratmak daha da önemli. Ben Columbia’daki Sakıp Sabancı Merkezi’nin çalışmalarıyla fark yaratacağına inanıyorum. Kürsü de inşallah bir sene içinde açılacak. Zaten şimdiden iki Türk, üç yabancı akademisyene burs verdi. Yani merkez çalışmaya başladı bile! Bir önemli özelliği daha var buranın: Bu tür merkezler ve kürsüler açılırken bir aile bağışta bulunuyor o kadar. Ancak bizde bir fark var; aile bağışta bulundu ama Columbia’nın muhatabı Sabancı Üniversitesi oldu. Onlar için de yeni bu. Dilek ve Sevil Sabancı... Sakıp Bey’in kızlarına minnettarım. Babalarının kızları. Onların bağışıyla başlayan bir olay bu. Ancak bağışı Sabancı Üniversitesi kanalıyla yaptılar, böylece Amerika açısından bir ilke imza attık.
*
