Komünizm fikri, yeniden

Axel Honneth, ‘Sosyalizm Fikri–Bir Güncelleme Denemesi’nde, sosyalizm fikrinin günümüzdeki algısal durumuyla ilgili önemli ayrım yapar: “Din, bir ahlak gücü olarak geleceğe ait görülürken, sosyalizm bunun aksine geçmişe ait bir fikri varlık olarak algılanmaktadır.” Oysa çok değil, çeyrek yüzyıl önce sosyalizm fikri, geleceğe ait bir fikri varlıktı.
Bu girizgâhı aslında David Priestland’ın ‘Kızıl Bayrak’ adlı kitabına değinmek için yaptım. ‘Kızıl Bayrak’, bir komünizm tarihi çalışması, nitekim kitabın altbaşlığı da böyle. Priestland, bir yandan Marx, Engels’in, Lenin’in, Stalin’in, Troçki’nin, Mao’nun, Che’nin, Castro’nun, Tito’nun, Enver Hoca’nın ve Ho Chi Minh’nin komünizm fikrine dayalı tercih ve tavırlarını irdelerken diğer yandan da bu liderlerin ülkelerindeki komünizmin gelişimini analiz etmektedir. Priestland’ın çalışması bir tarihçinin kitabı, angaje durumundaki bir yazarın değil. Priestland, komünizmin gelişimini bir ereksellik biçiminde değil, tarihsel koşullar içindeki nedensellikleri bağlamında betimlemektedir.
‘Kızıl Bayrak’, kronolojik bir tarih çalışması değil. Priestland komünizmin tarihini, üç tarihsel moment üzerinden, ‘1789’, ‘1889’ ve ‘1989’ tarihleri bağlamında ele alıyor. Burada, kuruluşu ve çöküşü bakımından Sovyetler’in ayrı bir yeri var. Priestland’a göre, Ekim Devrimi ve Sovyetler’in ayırıcı özelliği, “burjuvazisiz bir yönetim” olanağını göstermiş olmasında, “ayakları üzerinde durabilen bir ‘proletarya’ yönetiminin” kurulmuş olmasında ortaya çıkar. Çöküşünün yarattığı etki de öngörülememiş olmasındadır.
‘Bir Komünizm Tarihi’ ifadesindeki komünizm, ‘bir geçmişi, bir tarihi olan bir yönetim biçiminin tarihi’ anlamına gelmekle birlikte, aynı zamanda, komünizmin, günümüzde artık geçmişte kalan, geçmişe ait bir yönetim biçimi olduğuna ilişkin yaygın algıyı da dile getirmektedir. Bu yorum, bize, komünizmin sanki artık geleceğe ilişkin bir şey değil geçmişe ilişkin olduğunu dile getirmektedir. Komünizm, kitlelerin değil, akademisyenlerin üzerinde çalışacağı bir tarih-malzemesi durumuna gelmişti. Liberalizm, ‘devrim gömleğini’ komünizmin elinden almış, kapitalizm ahlaken de iyi bir şey haline gelmişti. Artık “toplumsal çatışmaları çözüme kavuşturacak tek yol sınıf mücadelesi değil liberalizmdi.” Neo-liberalizm, sınıf savaşına gerek kalmadan zenginlik ve gelişme sözü veriyordu.
Priestland’a göre, iki olay, içinde bulunduğumuz durumun pek de böyle olmadığını, komünizm fikrini yeniden kamuoyu önüne çıkardığını göstermiştir: 1. “11 Eylül saldırıları, 1989 sonrasının siyasal sisteminin Ortadoğu’daki çatışmaları çözemediğini; 2. 2008’de Amerika’da yaşanan finansal kriz, 1989 sonrası ekonomik düzenin kalıcı bir refah yaratmadığını göstermiştir.
‘Kızıl Bayrak’, yeni bir komünizm alternatifi için başarısızlık nedenlerinin gözden geçirilmesine
dikkat çekiyor.

Haftanın Önerisi:
1. Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi, Hazırlayanlar: Imre Lakatos-Alan Musgrave, Çev. Nur Küçük, İthaki Yayınları. Thomas S. Kuhn’un ‘Bilimsel Devrimlerin Yapısı’ çalışması 20. yüzyıl bilim felsefesi tarihinde bir tartışmanın dönüm noktasını oluşturur. Thomas S. Kuhn, John Watkins, Stephen Toulmin, L. Pearce Williams, Karl Popper, Margaret Masterman, Imre Lakatos, Paul Feyerabend’ın yazılarının yer aldığı bu kitap, tartışmanın metinlerini oluşturuyor.
2. Monarşi, Dante, Çev. Begüm Yiğit, Pinhan Yayınları. Pinhan Yayınları bir süredir, unutulmuş veya merkezi görülmemiş temel felsefi yapıtları yayımlıyor. Theophrastos’un ‘İlkelere Dair’i, John Stuart Mill’in ‘Kadınların Özgürleşmesi’, Vilfredo Pareto’nun ‘Demokrasinin Dönüşümü’, Martin Luther-Jean Calvin’in ‘Seküler Otorite Sivil Yönetim’i bunlardan. Dünyanın en büyük şairlerinden birinin monarşi üzerine felsefi bir metin yazmış olması dikkat çekici.

Kızıl Bayrak
BİR KOMÜNİZM TARİHİ
David Priestland
Çev.: Ali Çakıroğlu, Egemen Yılgür
İletişim Yayınları, 2017
624 sayfa, 40.50 TL.