Venedik'te inşaat bağımlılğına rehabilitasyon

“İnşaat, mekânsal ihtiyaçları karşılamak yerine ekonomik döngülerin sürekliliği için yapıldığında bir bağımlılığa dönüşür.”
Bu yıl Venedik Mimarlık Bienali Türkiye Pavyonu’nda sergilenen ‘Hayalet Hikâyeleri: Mimarlığın Çuval Teorisi’ için küratör mimarlar Sevince Bayrak ve Oral Göktaş’ın hazırladıkları 15 maddelik manifestonun maddelerinden biri bu.
Peki, bu bağımlılıktan kurtulmak mümkün mü ve eğer mümkünse nasıl bir tedavi yöntemi uygulanmalı?
Venedik Bienali’nin ana mekânlarından Arsenale’deki Sale d’Armi binasında bulunan Türkiye Pavyonu bu sorulara cevap verecek şekilde kurgulanmış. Yani bir tür mimari rehabilitasyon merkezine dönüştürülmüş küratör ikilisi tarafından.
Çeşitli nedenlerle atıl kalmış, kullanılamaz hale gelmiş binaları yıkmak ya da kaderine terk etmek yerine, onların hikâyelerini dinlemeyi ve anlamayı öneren ‘Hayalet Hikâyeleri: Mimarlığın Çuval Teorisi’ odağına mevcut olanı dönüştürmeyi alıyor.

HAVUZ PROBLEMİNDEN ÇUVAL TEORİSİNE

Proje ilhamını Elizabeth Fisher’ın ‘Evrimin Çuval Teorisi’ ile bu kuramı edebiyata uyarlayan Ursula K. Le Guin’in ‘Kurgunun Çuval Teorisi’ metinlerinden alıyor.
Fisher, insanlara ait ilk kültürel aracın, sanılanın aksine, sivri ve keskin av araçları yerine içinde sebzelerin taşındığı bir çuval olabileceğini iddia ediyor. Le Guin, Fisher’ın bu düşüncesini kurmacaya uyarlayarak, kahraman olmayan sıradan karakterlerin, hayatı bütün iniş çıkışlarıyla yaşadığı sürükleyici hikâyeler anlatmayı başarıyor.
‘Hayalet Hikâyeleri: Mimarlığın Çuval Teorisi’, Le Guin’in kurgusunun mimarlıktaki izlerini sürüyor ve kahraman yapıların başarı öyküleri yerine terk edilmiş yapıların hikâyelerini dinlemeyi öneriyor.
Projeye somut anlamda ilham veren ise Florya’da bir dönem belediye başkanlarının konut olarak kullandıkları tesislerdeki havuz oluyor.

Konutların İstanbul Planlama Ajansı’na tahsis edilmesinden sonra yüzme havuzunu bir konferans salonuna dönüştüren Sevince Bayrak ve Oral Göktaş, buradan yola çıkarak atıl kalan yapıları belgelemeye yönelik açık bir çağrı yaparak kolektif bir arşiv oluşturmuşlar.
Ankara’daki Ankapark, Bolu’daki Burj El Babas sitesi, Balıkesir Havalimanı, Didim Ziraat Bankası Dinlenme Tesisleri, Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası, Samsun Anadolu Lisesi, Kahramanmaraş İl Özel İdare Binası bunlardan sadece birkaçı.
Kamu ya da özel teşebbüs tarafından yapılmış ama zamanla çeşitli nedenlerle terk edilmiş, kimi yıkılmış, kimi ise hayalet olarak yaşayan binalar.
Peki, neden ilk aklımıza gelen onları yıkmak oluyor?
Manifestonun maddelerinden biriyle cevap veriyor buna küratörler: “Eskiye, çirkine, modası geçmiş ve terk edilmiş olana tahammülümüz olmadığı için yıkıyoruz. Kentlere ve gezegene zarar veren bu alışkanlığımızı ya kaynaklar tükendiği için mecburen ya da kaideler üzerinde poz veren binaları görmekten sıkılıp hikâyeyi dinlemeyi tercih ettiğimizde, bile isteye geride bırakacağız.”

PERDEDEKİ HAYALETLER

İşte o noktaya gelmemek için ne yapmalı sorusuna da çözüm öneriyor sergi ve iki ana bölümden oluşuyor: ‘Bulut’ ve ‘Tezgâh’.
‘Bulut’, Aralık 2022’de yapılan açık çağrıyla toplanan kullanılmayan gökdelenler, oteller, okullar, hastaneler, restoranlar ve sosyal tesislerden oluşan ‘Hayalet Hikâyeleri’ seçkisini içeriyor.
Atıl binaların görüntülerinin tavandan sarkan perdelere yansıtılmış görüntüleri onların hayalete dönüştürülmelerinin altını çiziyor bir kez daha.
‘Tezgâh’ ise küratörlerin hazırladığı ‘Mimarlığın Çuval Teorisi için Bir Manifesto’nun 15 maddesine referans veren 15 masadan oluşuyor: ‘Hikâye’, ‘Teori’, ‘Bağımlılık’, ‘Hayaletler’, ‘Entropi’, ‘Son Kullanma Tarihi’, ‘Neden Yıkıyoruz?’, ‘Olay Yeri İnceleme’, ‘Concrescere’, ‘Tamir Dükkânı’, ‘Venedik Tüzüğü - Dönüştürülmüş’, ‘Mevcuttan Öğrenmek’, ‘Test Sürüşü’, ‘Dönüştürenler’ ve ‘Havuz’.
Mimarlık dünyasındaki köklü değişimler, yapay zekâ, robotlar gibi yeni teknolojilerin yardımıyla, nasıl dönüştürebileceğimize dair araştırmalar sergileniyor.
Yapay zekâ yardımıyla yaratılan basit dönüşüm hikâyeleri bile aslında meselenin nasıl kolayca halledilebileceğinin örneklerini oluşturuyor.

Somut bir gündemden yola çıkıp umut dolu önerileri ve etkileyici sergi kurgusuyla bienalin öne çıkan pavyonlarından birine imza atmış Sevince Bayrak ve Oral Göktaş.
1964 yılında Venedik’te bir araya gelen bir grup koruma uzmanının tarihi yapıların korunması ve restorasyonu için hazırladıkları 16 maddelik ‘Venedik Tüzüğü’ ile bu yılki bienalin küratörü Lesley Lokko tarafından ‘Geleceğin Laboratuvarı’ olarak belirlenen başlığına en kapsayıcı karşılığı veriyorlar.
Açık çağrı ile toplanan hayalet hikâyelerinden örnekleri, sergi tasarımını ve Sevince Bayrak’ın manifesto maddelerinden yola çıkarak yazdığı metinleri içeren bir de kitap yayımlandı.
Projenin grafik tasarımından da sorumlu olan Esen Karol’un tasarladığı kitap, kalıcı bir eser olmasının yanında sergiyi göremeyenlere de görmüş kadar fikir verecek nitelikte.

/////
GELECEĞİN LABORATUVARI
Venedik Bienali 18. Uluslararası Mimarlık Sergisi, 18 Mayıs Çarşamba günü öngösterim, 20 Mayıs’ta ise resmi olarak başladı. Mimar, akademisyen ve yazar Lesley Lokko’nun küratörlüğünde, ‘Geleceğin Laboratuvarı / The Laboratory of the Future’ başlığıyla düzenlenen bienalde Arsenale ve Giardini bölgelerinde kurulan ana sergilerin yanı sıra Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 63 ülkenin pavyon sergileri yer alıyor.
İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı’nın koordinasyonunda düzenlenen Türkiye Pavyonu, TC Dışişleri Bakanlığı himayesinde, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı katkılarıyla, Schüco Türkiye ve VitrA eş sponsorluğunda gerçekleştiriliyor. Venedik Bienali 18. Uluslararası Mimarlık Sergisi, 26 Kasım’a kadar açık kalacak.