Osmanlı cadıları

İstanbul doğumlu Özge Özal, ilkokul ve lise öğrenimini Özel Şişli Terakki Vakfı Okulları’nda tamamlamış. İstanbul Bilgi Üniversitesi Tarih Bölümü’nde lisans eğitimi alan Özal, bu süre zarfında Sorbonne Üniversitesi’nde Fransızca eğitimi görmüş ve İskoçya’daki Edinburgh Üniversitesi’nde Erasmus programına katılmış. Sonrasında İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde Kültürel İncelemeler bölümünde yüksek lisans yapmış ve “Avrupa ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Cadılık Kavramı ve Cadı Kimliği Temsilleri” başlıklı bir tez hazırlamış. Kapadokya Üniversitesi Turist Rehberliği Bölümü’nden de mezun olan Özal, Mısır, Fas, İran gibi ülkelerde rehberlik yapmış.

Geçmişe olan ilgisi üzerinden giderek bol bol hikâye toplayan Özge Özal’ın, Destek Yayınları’ndan çıkan “Avrupa’da ve Osmanlı’da Cadılık” kitabı da böyle bir araştırmanın ürünü. Ülkemizde neredeyse hiç dokunulmamış bir konuya el atan Özal, bastırılmış, yok sayılmış kadınının bir başkaldırı olarak büründüğü cadı kimliğinin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki karşılığını detaylı bir şekilde incelediği kitabında, cadının “üzerine yapışan”, doğaüstü güçler, büyü, kadınlık gibi kavramların bu topraklardaki anlamlarının izlerini sürüyor.

Dört bölüme ayrılan kitabın ilk bölümünde cadılığın Avrupa kültüründe ortaya çıkışına yer veriliyor. Şeytan kavramına da yer verilen bu bölümde cadılık ayrıca Paganizm ve Hıristiyanlık çerçevesinde masaya yatırılıyor. Cadılığı nasıl bir arketip olarak göründüğü ikinci bölümde kadının cadılaşma süreci adım adım takip edilirken bunun karşısına bilge kadın olaarak şifacılar ve ebeler konuluyor ve bir karşılaştırma yapılıyor. Üçüncü bölümde Osmanlı İmparatorluğu’ndaki büyü ve doğaüstü güçler başlığı altında büyü ve Şamanizm, şeytan ve cinler ile doğaüstü varlıklar ve bunların karışıkları incelenirken son bölümde Osmanlı İmparatorluğu’ndaki cadılığa ve cadılıkla ilgili vakalar üzerinde göz gezdiriliyor. Bu bölüm hem kitabın içeriğinin tam olarak doldurması hem de kitabın konusunu genel bir biçimde toparlaması yönüyle ilgi çekiyor. Zira Özge Özal burada Evliye Çelebi’nin Seyahatnamesi’ndeki cadılık hikâyelerinden yararlanarak, konuya dönemi bizzat yaşamış bir kişinin gözünden bakıyor. Bunun yanında 19. yüzyıldaki kaynaklarda da bir cadı taraması yapan yazar cadıların cinsiyetiyle ilgili önemli bilgilere ışık tutuyor.

Özge Özal, “Avrupa’da ve Osmanlı’da Cadılık” kitabında, Osmanlı’daki cadılık kavramını “kültürümüzün kodlarında yatan, bu toprağın en önemli inançları da demektir,” diye tanımlıyor. Bu tanım önemli. Çünkü girişte yazdığım gibi bugün hâlâ yok sayılmaya devam eden kadınlığın ataerkil sisteme başkaldırışında cadı kimliğinin önemli bir rolü var. Özellikle Orta Çağ’ın akla ziyan düşüncelerinin nelere yol açtığını hepimiz biliyoruz. Ve Özge Özal’ın kitabından öğrendiğimiz kadarıyla, bu sadece Avrupa Orta Çağ’ında değil, Osmanlı Orta Çağı’nda da geçerli bir durummuş. Bu yüzden de bugün var olan kadın sorununu incelerken cadılığın bu topraklardaki rolünü göz önünde bulundurmakta fayda vardır belki diyerek yazıyı noktalayalım.