Yalan mı yoksa hayal gücü mü?

Gizem: Gülaycığım şaka ve yalan kelimeleriyle geldim bu hafta. Tanıdın mı?

Gülay: Tanımam mı, ilk yalanını asla unutamıyorum. Travma yarattı bende. 4 yaşındaydı tam.

Gizem: Gerçekten mi? Ne demişti?

Gülay: O kadar saf bir anneyim ki o yaşlarda... İşe git-gel, çocuk kreşte, acayip yoğunum, babası da
öyle... Bir de bizim evde hep şarkılar uydurulur. Uyku şarkısı filan var. Bir gün okuldan geldi, bana bir şarkı söylüyor, tatlı tatlı sözler... İki cümle zaten, “Anne senin için yazdım” diyor. Ay ben bir sevin, bir mutlu ol... Bir gün yaşıtı çocuğu olan bir arkadaşım geldi. Çocuk bildiği iki cümleyle hemen şarkıya başladı, arkadaşım da devamını getirmesin mi (gülüyor)! Hislerimi tahmin et...

Gizem: Hadi ya. Gülsen mi ağlasan mı?

Gülay: Hiç tepki vermeden nasıl içimde milyonlarca plan kurdum sana anlatamam. Hallettik ama çok komik tabii. Çocukların bizi parmaklarında oynatabileceklerini de o zaman çok iyi anladım. Sizde durumlar nasıl?

Gizem: Bizde muhteşem (gülüyor). Şakanın arkasına sığınmış durumdayız. Eskiden birlikte kek yapardık, akşam babası geldiğinde de “Kek yaptık” derdim. “Yoo baba, annem yaptı, ben yapmadım” diye çocuk dürüstlüğünde konuşurdu.

Gülay: Şimdi...

Gizem: Şimdi söylediği şeyin yalan olduğu ortaya çıkınca “Aa anne, şaka şaka” diye yalan üzerine yalan söylüyor. Gerçekten zor durumdayım (gülüyor).

Gülay: Sanırım bu yaşlarda keşfettikleri bir şey bu. Deniyorlar... Ben hemen ‘Yalancı Çoban’ masalını anlatmaya başlamıştım sonuçları hakkında düşünsün diye. Çünkü o masum yaşlarda gerçekten şakalı bir durum onlar için.

Gizem: Şakacı bir çocuk olmasına itirazım yok hatta hoşuma bile gidiyor ama dengeyi kurmakta bazen zorlanıyorum. Yalan söylemek yerine hatasının arkasında durmasını öğrensin diye çabalıyorum.

Gülay: Her yaş ayrı bir aşama, ayrı bir kilit açıyor Gizem. Senin şu anda anlattığın her şeyi kaydediyor Lorin. Seneye bu meseleyi de çözmüş olacak. Ama bambaşka bir meseleyle gelecek...

Gizem: Sanırım öyle oluyor. Zaman geçiyor, hiçbir şey daha zor ya da daha kolay olmuyor, sadece değişiyor. Konu hakkında psikiyatr Başak Ayık’ın beni aydınlatan yorumlarını okurlarımızla paylaşmak isterim.

‘Çocuk rol modellerinden gördüğü davranışı kopyalar’
Dr. Başak Ayık, Üsküdar Üniversitesi NP Tıp Merkezi çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanı, öğretim üyesi

◊ Çocukların 3-6 yaşına denk gelen ‘oyun çocuğu dönemi’ hayal güçlerinin oldukça geniş olduğu bir dönemdir. Bu özelliğinden dolayı oyun dönemi ‘animistik dönem’ olarak da bilinir. Bu dönemde çocuklar hayal güçlerinin etkisiyle gelişim dönemlerine tamamen uygun olarak uydurma birtakım hikâyeler anlatabilirler. Sorulan sorulara hiç beklenmedik ilginç ve hayali yanıtlar verebilirler. Bu uydurma hikâyeler ve konuşmalar yalan olarak değerlendirilmemeli.
◊ Özellikle oyun içerisinde veya diyaloğa girdiği kişilerle konuşurken, diyaloğun işleyişine paralel olarak karşıdaki kişiden gelen tepkilere göre bu hayali konuşmalar şekillenir. Karşıdakinden ilgi görmek ister, onu şaşırtmak, bazen korkutmak ister. Tüm bu sosyal etkileşim hoşuna gider. İzlediği çizgi filmlerden ve dinlediği masallardan esintiler bu hayali konuşmaların içinde yer bulur. Aslında bu oldukça sağlıklı ve beklenen bir davranıştır.
◊ Yalan söylemekse bu hayali konuşmalardan kesinlikle farklı, bambaşka bir konudur. Yalan söyleyen kişi doğruyu bildiği halde bir şeyleri gizlemek için ve hemen her zaman kendi yararına yönelik olarak doğru olmayan yanıtlar verir. Karşısındaki kişiyi yanıltır. Çocuklardaki yalan söyleme davranışı zaman zaman davranış bozukluğu olarak değerlendirilse de hiç azımsanamayacak bir oranda çocuk karşısındaki kişinin vereceği tepkilerden veya cezalandırılmaktan korktuğu için yalan söyler.
◊ Asla unutulmaması gereken önemli bir diğer noktaysa çocuklar daima kendilerine söylenenleri değil, ebeveynlerinden veya rol modellerinden gördükleri davranışları kopyalarlar. Bu nedenle çocuğunun yalan söylememesini bekleyen bir ebeveyn öncelikle kendi hayatında ufak da olsa yalan söyleyip söylemediğini, çocuğuna bu konuda nasıl örnek olduğunu gözden geçirmeli. Dürüst olmayı davranış olarak modelleyerek çocuğuna da yalan söylemekten uzak durmasını bu şekilde göstermelidir.