Gladyatörlerin dünyasına gezi

Kültür Bakanı Ä°stemihan Talay geçen hafta Ä°zmir, Selçuk Müzesi'nde Efes Gladyatörleri Sergisi açtı. Sergi, Efes kazılarını sürdüren Avusturya Arkeoloji Enstitüsü ile Avusturya Bilimler Akademisi'nin ortak çalışmasının ürünü. Avusturya Arkeoloji Enstitüsü, 1991-1995 arasında Efes Stadyumu'nun yanında kutsal yol Damianus Stoası'nın üzerinde yaptığı kazılar sırasında gladyatör mezarları buldu. Sergilenenler iÅŸte bu mezarlardan çıkan buluntular. 120 gladyatör mezarından çıkarılan kemikleri bilim adamları inceledi. Sahiplerinin hangi tür silahla öldürüldükleri, ölümcül darbeyi nerelerinden aldıkları belirlendi. Ä°skeletlerin orijinalleri, silahların benzerleri yapıldı. Selçuk Müzesi'nde yeni açılan iki sergi salonundan birindeki Efes Gladyatörleri Sergisi, zamanının ölüm makinelerinin yaÅŸamına ışık tutuyor. Kan kırmızısı duvar Efesli gladyatörlerin dünyasına açılan kapının giriÅŸini temsil ediyor. Ä°stemeseler de kendilerini çeken kapıdan geçip kanla boyanmış dünyaya girenler gladyatörlerin kökeni, geliÅŸimi, eÄŸitimi, karanlık ve kasvetli soyunma odaları, geri dönüşün olmadığı arenalar hatta dövüş sonuçları hakkında ayrıntılı bilgiye sahip oluyorlar. Aydınlığa açılan arena kapısından seyredilebilen dövüş sahnelerinin yeraldığı similasyonlar arenadaki amansız dövüşü, çığlıkları, tezahüratlarıyla sergiyi gezenleri çaÄŸlar öncesine götürüyor. Yıl sonuna kadar Selçuk Müzesi'nde açık kalacak olan Efes Gladyatörleri Sergisi daha sonra Avusturya'ya gidecek.DÖNEMÄ°N KAHRAMANLARIGladyatörler, zamanlarının ölüm makineleriydi ama halk tarafından çok sevilirlerdi. Esir olmalarına raÄŸmen toplumda askerlerden sonra en prestijli insanlardı. Efesliler'in tıklım tıklım doldurduÄŸu arenada baÅŸ parmaklar ölümü iÅŸaret için aÅŸağı döndüğünde, ayakta olan ve elindeki ölümcül silahı yerdekine saplayan kiÅŸi bir anda herkesin sevgilisi oluveriyordu. Haklarındaki efsaneler kulaktan kulaÄŸa dolaşırdı. En ünlülerinden Crescens kadınları ağına düşüren bir kazanova, Celadius ise genç kızların sevgilisiydi.VAZGEÇİLMEZ EÄžLENCE Efesliler'in gladyatör dövüşlerini Etrüskler'den aldıkları rivayet edilir. M.Ö. 1. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar süren gladyatör dövüşleri baÅŸlarda cenaze törenlerinin bir etkinliÄŸi olarak tezahür etti. Zamanla dini karakterinden sıyrılıp bir halk eÄŸlencesine, politik ya da milli gösterilerin vazgeçilmez parçasına dönüştü. Bilinen ilk gladyatör dövüşünü Romalı General Lucullus M.Ö. 69'ta düzenlendi. Sonraları zengiliÄŸi ile ünlü aileler kendilerine gladyatör okulları kurdu. Efes'teki en ünlü gladyatör okulu Vedius Ailesi'nin Åžirince yolu üzerinde kurduÄŸu okuldu. Bu okullarda savaÅŸ esirleri, köleler ve mahkumlar gladyatör olarak eÄŸitilip, dövüştürülüyordu. Gladyatörler tahta silahlarla eÄŸitim alır, kas yapısının güçlenmesi için bol proteinli yiyeceklerle beslenirdi. Dövüş zamanı geldiÄŸinde ‘‘Yakılacağımıza, zincire vurulacağımıza, yenileceÄŸimize ve demirle öldürüleceÄŸimize yemin ederiz’’ diye andiçer arenaya salınırlardı. AYAKTA KALAN ÖZGÃœRGladyatörler kimi zaman karşılarında kendileri gibi bir köle kimi zaman ise azgın bir aslan ya da ayı bulurdu. Sonuç ise genellikle ölüm olurdu. Dövüş sonunda üç kez ayakta kalan gladyatör usta sınıfına geçer, beÅŸ kez ayakta kalan ise özgürlüğüne kavuÅŸma hakkını elde ederdi. Ancak gladyatörlerden pek azı özgürlüğü tercih edip okullardan ayrılırdı. Okullarda kalanlar ise ordunun en gözde subaylarını eÄŸitirlerdi.ÖNCE DÖVÜŞ DERSİÖğretmenlik rütbesine yükselmiÅŸ usta bir gladyatör iki öğrencisine kavga etmeyi öğretiyor. Öğretmen sopayla hamlenin nasıl yapılacağını anlatıyor. Gladyatörler yaklaşık dört yıl süren eÄŸitimlerini tahtadan yapılmış silahlarla tamamlar, arenaya çıkmadan kısa bir süre önce gerçek silahlarla tanışırlardı. Antrenmanı anlatan bir baÅŸka kabartmada, gladyatörün karşısındaki kiÅŸiye yaklaÅŸma ÅŸekli gösteriliyor. Gladyatörlerin eÄŸitimleri aÅŸama aÅŸama gerçekleÅŸtirilirdi. Her silah, her duruÅŸ ÅŸekli için ayrı bir eÄŸitim verilirdi. Sürekli olarak proteinli gıdalarla beslenen gladyatörler kas yığını ve sonra da ölüm makinasına dönerdi.ÖLÃœME MAHKUM EDÄ°LEN GLADYATÖRLERÄ°lk gladyatörler herhangi bir suçtan dolayı ölüme mahkum edilen suçlulardı. Suçlu oldukları boyunlarına takılan bir halatla anlatılırdı. Arenadaki ilk dövüşten saÄŸ çıkan mahkum, gladyatör okuluna alınır eÄŸitilirdi. Salonun iç bölümünde bulunan bu kabartma ölüme mahkum edilmiÅŸ iki gladyatörü arenada dövüş sırasında gösteriyor (saÄŸda). Gladyatör dövüşlerinin karşıtları da vardı. Ä°stemeyenler anfi tiyatroda yapılan dövüşleri çeÅŸitli ÅŸekillerde protesto ederlerdi. Protestolarını toplu bir dövüşü anlatan bir kabartmayı tahrip ederek bile gösterdiler. MÄ°LASLI KALÄ°TOS13 mermer kabartmadan biri. Sergilenmek üzere Milas'tan getirildi. Kabartmanın çevresindeki sekiz halka Kalitos'un Milas arenasında sekiz dövüş yaptığını anlatıyor. Gladius ustasıymış, saÄŸ ayağını ileride tutarak dövüşürmüş, miÄŸferi ise sergiye sembol olmuÅŸ.13 DÖVÜŞ KAZANDIEfes'te toplam 13 dövüşü kazanan bir gladyatörü anlatan bir kabartma. Gladyatörün yanında bulunan palmiye yaprağı galibiyeti simgeliyor. Galibiyeti simgeleyen halkalar kabartmanın içerisinde yer kalmadığı için çerçeve dışına çizilmiÅŸ. Dövüşlerin yılda iki kez yapıldığını düşünürsek, bu gladyatörün çok uzun yıllar yaÅŸadığı sonucuna varabiliriz. Ancak kemikler üzerinde yapılan incelemeler en uzun yaÅŸayan gladyatörün bile 35'inde hayatını kaybettiÄŸini ortaya koyuyor.Ä°ÅžTE ÖLDÃœRÃœCÃœ DARBEEfes Antik Kenti'nde bulunan gladyatör mezarlığından çıkarılan kemikler, kemik bilimcileri tarafından incelendikten sonra hangi tür silahla öldürüldükleri belirlendi. Yapılan simülasyonlarla da kemiÄŸin yeri ve darbenin ÅŸekli gösterildi. Kafatasından aldığı öldürücü darbeyle hayatını kaybeden bir gladyatörün simülasyonu. Dört uçlu silah ile diz kapağından aldığı darbenin ardından yere yıkılan gladyatör rakibinin öldürücü darbelerine karşılık veremedi. Arenayı çevreleyen tirübünlerde bulunan halk baÅŸparmaklarını aÅŸağıya doÄŸru eÄŸdi. Yere yığılan gladyatörün affedilmediÄŸi anlamına gelen bu hareketin sonu ölüm. EÄŸer parmaklar yukarı kalkarsa yenilen gladyatör affedilir ve tedaviye alınırdı. HER AMACA BAÅžKA BÄ°R SÄ°LAHEfes'te bulunan kabartmalardan esinlenerek gerçeÄŸe uygun olarak yapılan silahlar dövüşlerin ne kadar öldürücü olduÄŸunu gösteriyor. Her amaca göre bir silah bulunuyor. Gladyatörün elindeki gladio rakibininin zırhını delecek güçte deÄŸilse, ucu kıvrık olan silahı kullanarak zırhın altından rakibini yaralamaya çalışırdı. Silahlar ziyaretçilerin dokunabilmesi için salonun ortasında sergileniyor.Â