Covid aşısı adet düzenini etkiliyor mu? 7 SORU 7 YANIT

İngiltere İlaç ve Sağlık Ürünleri Düzenleme Ajansı (MHRA), Covid-19 aşısı olduktan sonra yaşanan beklenmedik zamanda kanama, daha ağır ya da geciken adet dönemlerine dair 37 binden fazla başvuru aldı. Bildirim yapanların çoğu, değişikliklerin geçici olduğunu ve bir sonraki döngüde adetlerinin normale döndüğünü belirtti.

Ben de çevremdeki pek çok kadından covid aşısı olduktan sonra regl düzenlerinin değiştiğini ve bu konuda panik yaptıklarını dinledim. İçlerinde menopoza girdim diye panik yapan da var. İşte o kişilerin yaşadıklarından birkaç örnek hikaye…

YA HAMİLEYİM YA DA MENOPOZA GİRİYORUM

"44 yaşındayım, hayatımın her döneminde regl düzenim hiç şaşmadı. 28 günde bir regl olurum. İkinci doz aşıdan sonra olmam gereken ilk adetim gecikti. Bu hiç olağan değildi, “ya hamileyim ya da menopoza giriyorum” dedim kendi kendime. İkisinin de olmasını şu dönemde olmasını istemiyorum ama aşırı panik yaptım ve iki arkadaşımı aradım buluşalım diye. Ciddi bir durum var diye ikisi endişeli gözlerle beni dinlerken sorunumu dile getirdim. İkisi de gülmeye başladılar. Meğer onlar da aynı problemi yaşamışlar ama anlam verememişler. Benim kadar panik olmadıkları için anlatmamışlar bile bize. Ben yine de bir doktora gitmek istediğimi söyledim ve üçümüz beraber hastanenin yolunu tuttuk. Ne menopoza girmiştim ne de hamileydim. Doktor bunun aşıların geçici bir yan etkisi olabileceğini, kafaya takacak bir şey olmadığını ama uzun süre devam ederse tekrar kontrole gelmemi söyledi."

KISIR YAPAR DEDİLER, AŞILARDAN HEMEN SONRA HAMİLE KALDIM

"BioNTech Türkiye'ye geldiğinde öncelikli grupta yer alıyordum. Yani ülkede ilk mRNA aşısı olanlardan biriyim diyebilirim. Aşıyı olmadan önce çok tereddütlüydüm ama her zamanki gibi bilime güvendim. Etrafta dolaşan bilgi kirliliğine kulak asmadım, okuyup araştırdım. Yakın çevremden "Kısırlık yapıyor, çocuğun olmaz sakın bu aşıyı olma" cümlesini çok fazla duydum. Bana anlamsız gelse de insan bir şeyi çok duyunca ister istemez "Acaba mı?" diyor. İki doz aşımı olduktan sonra regl dönemim ile ilgili hiçbir problem yaşamadım ancak 2. dozdan sonra düzensiz ve daha ağır bir adet dönemi geçirdim. Birkaç ay böyle düzensizlik devam etti ve çok moralim bozuldu. Düzeni bozuyorsa doğurganlığı da etkiliyor mu acaba diye tedirgin oldum ama sonraki ay eski düzenine geri döndü. Bir de üstüne hamile kaldım! Bana bu aşı "Kısırlık yapıyor, asla yatırma" diyenleri de tek tek arayıp "Tecrübeyle sabit, asayiş berkemal" demeyi de ihmal etmedim."

Sosyal medyada da geniş bir şekilde yer alan bu konu aşı karşıtlarını da "Covid-19 aşılarının regl düzenini değiştirip doğurganlığı etkilediğine dair" harekete geçirdi. İngiltere'de önde gelen menstruasyon uzmanlarından biri olan Dr. Victoria Male, Covid-19 aşısı sonrası kadınlarda regl düzeninde küçük değişimler yaşanabileceğini ancak bunun kısa sürede normale döndüğünü yani kadınların doğurganlığını etkilemediğini söyledi.

King's College London'dan Dr Victoria Male, 10.000'den fazla kadını kapsayan iki yeni çalışmanın bulgularını gözden geçirdi. Aşının doğurganlık ya da hamilelik üzerinde herhangi bir etkisi olduğuna ilişkin ise kanıt bulunmadığını söyledi bu konuda yapılan çalışmaları "güven verici" olarak değerlendirdi.

AŞIDAN SONRA ADET DÖNGÜSÜNDE DEĞİŞİKLİK OLABİLİR

Dr. Male, British Medical Journal'a (BMJ) yazdığı makalede iki önemli noktaya değiniyor.

Adet döngüsü izleme uygulaması kullanan yaklaşık 4 bin kadın üzerinde yapılan ABD merkezli araştırmada 2403'ü Covid aşısı olmuştu diğer 1556'sı aşısızdı. Veriler, ilk koronavirüs aşısının genel olarak bir sonraki adet dönemin zamanlaması üzerinde hiçbir etkisi olmadığını gösterdi. 2. doz aşıdan sonra ise ortalama olarak yarım günlük bir gecikmeli adet dönemi ile ilişkilendirildi. Ancak bazı kişilerde biraz daha büyük değişimler yaşandı. 

En çok etkilenen kadınlar ise aynı adet döngüsünde her iki dozu olan 358 kişilik bir gruptu. Aynı döngüde iki doz aşı yaptıran kadınlar regl döngülerinde iki günlük bir gecikme yaşadıklarını belirttiler. 

Dr. Male yaşanan sorunların diğer aşılarla ve Covid'in kendisi de dahil olmak üzere geçirilen hastalıklarla, ayrıca doğum kontrol yöntemi kullanımı ve stres gibi diğer faktörlere de bağlı olabileceğine değiniyor.

Oregon Sağlık ve Bilim Üniversitesi'nden araştırmacılara göre, aşılanmamış 25 kadından biriyle karşılaştırıldığında aşılanmış her 10 kadından birinin döngü uzunluğu sekiz günden fazla değişti. Ancak iki döngüden sonra adet düzenleri normale döndü. 

Dr Male'nin bahsettiği ikinci çalışma ise 5.688 Norveçli kadınla yapıldı. Bu araştırma adet döneminin doğal olarak ne kadar değişebileceğini ortaya koymak için yapıldı. Yüzde otuz dokuzu ilk aşı dozundan sonra bir adet döneminde değişiklik gördüklerini ve yüzde 41'i ise ikinci dozdan sonra bir değişiklik olduğunu bildirdi. En yaygın olarak bildirilen değişiklik ise normalden daha ağır bir adet dönemdi. 

% 39 AŞIDAN ÖNCE DE DÖNGÜLERİNDE DEĞİŞİKLİK OLDUĞUNU BİLDİRDİ

Dr Male, kadınların yüzde 38'inin Covid aşısı yaptırmadan önce de normal döngülerinde bir değişiklik olduğunu bildirdiği, bu nedenle aşılanmadan kaynaklanan adet döngüsü bozulmasındaki artışın önemsiz göründüğünü söyledi.

Özetle Dr. Male, "Aşılamadan sonra adet döngüsünde değişiklikler meydana gelebilir ancak bunlar doğal döngüye bakılınca küçük değişimler ve hızla normale dönüyor" diyor ve kadınların endişelerinin daha çok "Covid-19 aşılarının kadın kısırlığına neden olduğuna dair yanlış bilgiden kaynaklandığını ekliyor.

Hem bu araştırmanın sonuçlarını hem de ülkemizdeki durumu değerlendirmek için Kadın Doğum Uzmanı  Dr. Kağan Kocatepe, Doç. Dr. Telce Ayşen Küçükceran ve Kadın Hastalıkları ve Tamamlayıcı Tıp Uzmanı Doç. Dr. Pınar Yalçın Bahat ile konuştuk. İşte aklımıza takılan o sorular ve cevapları…

Aşının doğurganlık ya da hamilelik üzerinde herhangi bir etkisi olduğuna ilişkin bir çalışma ya da kanıt var mı?

Kağan Kocatepe: Aşı sonrası kadınlarda adet düzensizliği ortaya çıkabilir. Adet düzeni de tabii ki doğurganlıkla ilişkilendirildiği için, insanların doğal olarak aklında doğurganlıkta bir sorun yaratabilme ihtimali geliyor. Ancak pandemide olduğumuz son 2 yıldır dünya üzerinde gebe kalamama oranlarında herhangi bir şekilde bir artış gözlenmiş değil. Bu gözleme ben de sahibim. Yani örneğin tüp bebek merkezlerinde bir olağanüstü yoğunlaşma yok. Bununla ilgili yapılan çalışmalar çok kısıtlı sayıda olsa da, mevcut yapılan araştırmalar aşıların doğurganlık üzerine herhangi bir olumsuz etkisi olmadığı yönünde.

Telce Ayşen Küçükceran: Öncelikle şunu mutlaka belirtmem gerekir ki bugüne kadar Covid-19 dahil herhangi bir aşının kadın veya erkekte kısırlığa yol açtığına dair kanıt mevcut değil. Bu konuyla ilgili yayılan dezenformasyon, bilim insanlarını bunun kanıtı incelemeye yöneltti. Mayıs ve Haziran 2021’de İsrail’de yapılan iki çalışmada tüp bebek yapılan hastaların aşı öncesi ve sonrası yumurta kapasitesi, yumurta gelişimi, döllenme, embriyo kaliteleri ve gebelik oranları inceledi ve arada herhangi bir fark olmadığı saptandı. Ayrıca istenmeyen gebelik oranı aşılanan ve aşılanmayan kadınlar karşılaştırıldığında benzer orandaydı.

Covid-19 aşılarının neden regl gecikmesine neden olduğu biliniyor mu? Neden bazı kadınlarda hiçbir sorun yaşanmazken bazılarında bu etkiler görünüyor? Psikolojik olabilir mi?

Telce Ayşen Küçükceran: Aşıya karşı oluşan bağışıklık yanıtının adet gecikmesi veya geçici düzensizlik yarattığı düşünülüyor. Aşıya karşı bağışıklık yanıtı kişiden kişiye değişiyor, bunu aşı sonrası oluşan farklı antikor seviyelerinden biliyoruz. Adet döngüsü çok hassas bir hormonal döngüdür. Pandemi sürecindeki stres, hayat tarzı değişikliği ve hastalığın kendisinin de adet düzenini etkileyebileceği düşünülüyor. 

Kağan Kocatepe: Bizim ülkemizde Sinovac ve Biontech aşısı yapılıyor, yurt dışında Moderna, Astra-Zeneca gibi aşılar da var. Benim gözlemlediğim kadarıyla, Sinovac sonrasında herhangi bir adet düzensizliği olmuyor ama Biontech aşı uygulamasının hemen sonrasındaki ilk adet kanamasının uzun sürmesi veya aşıdan hemen sonra lekelenme veya beklenen adetin gecikmesi gibi şikayetler az da olsa görülüyor. Bunun mekanizmasını anlamak için henüz daha erken olduğunu düşünüyorum ama bunun kalıcı bir etki yaratma olasılığı yokmuş gibi görünüyor, zira bir-iki adet döngüsü sonunda her şey tekrar yoluna giriyor.

Pınar Yalçın Bahat: Aşılar ile ilgili hem ülkemiz kadınları üzerinde yapılan çalışmalar hem de uluslararası pek çok çalışma aşı olmanın verdiği stresin ciddi anlamda adet düzensizliğine sebep olduğunu gösteriyor. Benzer bulguların tetanoz gibi diğer aşılar sonrası da gözlendiği gösterilmiş. Psikolojik olarak adet döneminde etkilenme olması ile birlikte uzun vadede etkileri ile ilgili gelecekte yapılacak olan çalışmalar ışık tutacaktır.

Sadece adet döneminde gecikme değil aşı sonrası daha yoğun kanama ve ağrılı regl dönemlerinden yakınanlar da var. Bunun nedeni nedir?

Pınar Yalçın Bahat: Pek çok kadında ana semptom özellikle lekelenme ve ara kanamalar olmakla birlikte bunun yanında ağrı yaşamaya başlayan ve kanama rutini ve miktarı değişen kadınlar da var. Bunun altındaki ana mekanizma tam olarak aydınlatılmamış olmakla birlikte özellikle çeşitli immünolojik mekanizmaların yer aldığı düşünülmekte. Benzer şekilde ağrılı otoimmun hastalığı olan kişilerde de sadece aşı değil hastalık sonrası da hissettikleri ağrı düzeyinin azalma ya da artma eğiliminde değişim gösterdiği biliniyor. Özellikle hastalık ve veya aşı sonrası ilk üç ayda bu semptomlar yoğun olarak görülürken pek çok kadında kalıcı olmadığı ve düzeldiği gözlenmekte.

Başka aşılar da adet döngüsüne etki ediyor mu? Örneğin grip aşısı ile ilgili böyle şikayetler de oluyor muydu?

Kağan Kocatepe: Bağışıklık sistemini harekete geçiren veya etkileyen her türlü tedavi, bunlar arasında grip aşısı da dahil aşılar, kortizon tedavisi, hormon tedavisi, kemoterapi vb. etkenlerin hepsi adet kanaması değişikliklerine neden olabilir çünkü adet mekanizmasının ilk basamağı zaten beyinde başlıyor. Bağışıklık sistemi de beyinden yönetildiği için bu mekanizmayla hipotalamo- hipofizer sistem değişiklikleri sonucunda aşının veya saydığımız tedavilerin sonrasında adet kanaması değişiklikleri meydana gelebilir.

Telce Ayşen Küçükceran: Bu konuda HPV aşısı ile ilgili yapılan bir Japonya çalışması var. Araştırma sonuçlarına göre HPV aşısı ulusal aşı programına girdikten sonra asi sonra geçici adet düzensizlikleri gözlenmiş.

Pınar Yalçın Bahat: Covid aşılarının pek çok bulgusu grip ve tetanoz aşısı gibi diğer aşılarda da nadir de olsa gözlenebiliyor. Bunlar ile ilgili benzer sonuçların olduğunu gösteren yayınlar var.

Aşı sonrası bir iki ay gecikme yaşandığında doktora muayene olmak gerekir mi yoksa biraz takip edip duruma göre mi hareket edilmeli?

Pınar Yalçın Bahat: Her kadın adet döngüsünün bir yılında bir kez adet düzensizliği yaşayabilir ancak bu düzensizlik tekrar ediyor ve 2 aydan daha uzun süreli hala geliyorsa sebebi ne olursa olsun mutlaka hekim kontrolünden geçilmelidir.

Kağan Kocatepe: Aşı sonrası adet sorunları olduğu zaman, bir veya iki adet döngüsü boyunca bunların olabileceğini kabul etmekte fayda var. Ama tabii ki adet gecikmesi söz konusu olduğunda özellikle hamilelik düşünen bir kadının bunun aşıya bağlı bir gecikme olduğunu düşünmek yerine gebeliğe bağlı bir gecikme olacağını dikkate alması önemlidir.

Size aşı sonrası adet düzensizliği nedeniyle hasta geliyor mu?

Pınar Yalçın Bahat: Özellikle aşılama sonrası ilk dönem değerli sağlık çalışanlarımızdan adet düzenliği ile gelen çok hastamız oldu. Gelen hastaların pek çoğu adet tarihinin değiştiğini erken ya da beklenenden geç olduğunu belirtirken bir kısmı ise özellikle lekelenme tarzı ara kanamaları olduğu ifade etti. Benzer şikayetleri covid hastalığı geçiren hastalarda çok daha yoğun olarak gözlemledik. Bir kısım hastamızda ise daha önce hiç adet sancısı yaşamamış olmasına rağmen aşı ve özellikle hastalık sonrası 3 ila 6 ay arasında değişen sürelerde adet sancısı olduğunu ancak bunun zaman içinde düzeldiğini gözlemledik. 

Düzensiz periyotlar, kadınların hamile kalma olasılıklarının en yüksek olduğu yumurtlamayı doğru bir şekilde takip etmeyi zorlaştığı için hamile kalmaya çalışırken de sorunlara yol açabilir mi? Bunun önüne geçmek için neler yapılabilir?

Kağan Kocatepe: Öncelikle aşının gebe kalamamaya yol açma ihtimali olduğu endişesinden uzak durarak işe başlamakta fayda var. Çünkü şunu biliyoruz ki endişe de hipotalamo-hipofizer sistemi etkileyerek yumurtlama mekanizmasının sekteye uğramasına ve böylece adet düzensizliğine ve hatta gecikmesine neden olabilir. Aşının hayat kurtarıcı bir şey olduğunu artık görüyoruz, aşıdan sonra Corona ölüm oranları bariz olarak azaldı.

Bence aşı sonrası ilk 3 ayda yumurtlama dönemini tespit etmek için ‘Yumurtlama monitörü’ adı verilen idrar testlerinden faydalanılabilir. Hatta burada anne aday adayı yumurtlamasının olduğunu gözleriyle de görünce rahatlamış olacaktır. Yumurtlama olmazsa elbette doktoruna gitmeli ama bunun aşıya bağlı olmaktan daha çok aşının yarattığı kaygıya bağlı olabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır.

Pınar Yalçın Bahat: Adet düzensizliği başlı başına doğurganlık teşkil etmesi nedeni ile gebeliği zorlaştırır. Düzensizlik yumurtlama takibini ve embriyonun yerleşeceği rahim iç dokusunda sorun olabileceğini de göstereceği için dikkat olunmalıdır. Özellikle aşı olunan dönemde korunmak ve acil bir durum yoksa veya infertilite tedavisi alınmıyorsa gebelik planının 2-3 ay kadar ertelemek daha doğru bir tercih olabilir.

Ancak unutulmamalıdır ki hem gebelik hem de gebelik devamı için en önemli faktörlerden biri de stres olduğu için özellikle aşı sonrası dönemde olumsuzlukları düşünerek stres odaklı olmamalı daha pozitif düşünerek kortizol seviyemizi ideal seviyede tutmaya özen göstermeliyiz.

Telce Ayşen Küçükceran: Aşının yaptığı bu yan etki nadir ve geçicidir. Gebe kalmaya çalışan her kadın aşılanmalıdır çünkü gerçekleşme ihtimali düşük ve doğurganlığı etkilemeyen olası bir yan etki için aşılanmamak çok ciddi bir riski almak demek.  Aşılar hayatımıza girdiğinden beri anne aday adaylarında “acaba aşı hamile kalamamaya neden olur mu?”, anne adaylarında da “acaba aşının bebeğe bir zararı olur mu?” endişesi var.

Yapılan çalışmalar kısıtlı ve sadece 2 yıllık bir zaman diliminde biriktirilen gözlemleri içerse de, aşılar genital sistem ve doğurganlık üzerine uzun vadeli ve kalıcı ciddi sorunlara yol açacak gibi gözükmüyor. Tabii ki aşı karşıtı olanların çeşitli olumsuz yorumları var ama bunlar genelde bilimsel çalışmalara dayanmadan yapılmış yorumlar olduğu için bunlara dikkatle yaklaşmak gerekir.