Batılı yazarlar Türk kahramanları sevdi

Bir zamanlar Batılı ‘dost ve müttefikler’imizin film ve kitaplarında sadece ‘‘Korkunç Türk’’ kahramanlardık. Siyasi yönü ağır basan bu yafta, yüzyıllar boyunca ağır bir yük olarak asılı kaldı omuzlarımızda. 19. yüzyılda Osmanlı baÅŸkenti Ä°stanbul'a yolu düşen Pierre Loti, Claude Farrere gibi ÅŸarkperest (oryantalist) dostlarımız, Korkunç Türk imajını bir miktar kırmaya çalıştı ama pek de baÅŸarılı oldukları söylenemezdi doÄŸrusu. Ancak son yıllarda Batılı roman ve filmlerde, Türk kahramanlar giderek yaygınlaÅŸmaya baÅŸladı. Ãœstelik bunların önemli bir kısmı, alışılageldiÄŸi gibi olumsuz kahramanlar da deÄŸildi. Modern Batılı yazarlar, modern Türk kahramanlarla çıkıyorlardı artık sahneye. Ne oluyordu, hakikaten globalleÅŸiyor muyduk acaba? Biraz sonra okuyacağınız yazı, bu sorunun cevabını araÅŸtırıyor iÅŸte.Varolmanın Dayanılmaz HafifliÄŸi romanıyla bütün dünyada büyük bir ün kazanan Milan Kundera, Ölümsüzlük adlı kitabında Türklerden söz ettiÄŸinde pek fazla önemsemedik. Alt tarafı, Profesör Avenarius, Kundera'nın kendisi için bıraktığı kitabı cebine koyup Paris caddelerinde gördüğü protestocu kalabalığa doÄŸru yürümeye baÅŸlamıştı çünkü. Tahmin edebileceÄŸiniz gibi, kalabalık Türklerden müteÅŸekkildi ve Bulgaristan'da yaÅŸayan soydaÅŸlarına yapılan zulmü protesto ediyorlardı. Kundera'nın tesadüfen de olsa Türklerden söz etmesi, çok da ilgi çekici deÄŸildi elbette. Zaten yıllar önce de James Bond'un yaratıcısı Ä°ngiliz yazar Ian Fleming Moskova'dan Sevgilerle kitabında, Darko Kerim adlı bir tip yaratmış ve sanki kendisini BoÄŸaz'daki yalısında misafir eden iÅŸadamı Názım Kalkavan'a olan gönül borcunu ödemiÅŸti. Pera Palas Oteli'ndeki günleri hálá gizemini koruyan Agatha Christie'nin Åžark Ekspresinde Cinayet kitabında da vardı birkaç Türk karakter ama onlar hayli silikti zaten.Bunlar, 'münferit' ÅŸeylerdi. Yoksa, Batı'nın gözünde Türk, 'The Terrible Turk'tü öteden beri. Konuyla ilgili olarak Adam Sanat Dergisi'nde geniÅŸ bir dosya yayımlayan ÅŸair Roni Margulies'in de belirttiÄŸi gibi, Batı'daki Türk imajı, Fatih Sultan Mehmet'in Ä°stanbul'a giriÅŸiyle birlikte olumsuz bir nitelik kazanmaya baÅŸlamıştı. Gerçi daha önceden de, Roma'da annelerin çocuklarını 'Barbarlar geliyor' diye korkuttukları, söz konusu 'barbarlar'ın da Hun Türkleri olduÄŸu geçmiÅŸti kayıtlara ama DoÄŸu Roma'nın çöküşüyle farklı bir anlam kazanmıştı bu 'barbarlık' meselesi de. Batılı amcalar, her türden olumsuzluÄŸun arkasında Türkleri aramak gibi tuhaf bir kolaylığa baÅŸvurmaya baÅŸlamışlardı. Oryantalizmin büyüsüyle, 19. yüzyıl boyunca soluÄŸu Ä°stanbul'da alan Piyer Loti gibi 'ÅŸarkperestler' bir yana bırakılırsa, söz konusu imaj, aradan geçen yüzyıllar boyunca olgunlaÅŸtırılmış ve 'Geceyarısı Expresi'yle zirvesine tırmanmıştı. Türk, Batı ve Batılı için 'Korkunç Türk'ü. Herhangi bir yerde adından söz edilmek gerektiÄŸinde bu kavramla birlikte anılıyordu ve bu durum kimseyi pek fazla ÅŸaşırtmıyordu.NOTTING HILL’DEN AMELIE’YE ÃœNLÃœ FÄ°LMLERDE Ä°STANBUL Ne var ki, son yıllarda Batılılar tarafından yapılan filmlerde, yazılan romanlarda 'Korkunç Türk' imgesinde belirgin bir kırılma yaÅŸanmaya baÅŸlandı. Öncelikle, film ve romanlarda Türk kahramanlara daha fazla rastlanır oldu. Bunların arasında da olumsuz tipler vardı ama öyle kör gözüm parmağına türden ÅŸeyler deÄŸildi artık. Bu kırılmanın baÅŸlangıcı için kesin bir tarih vermek imkánsız ama okumak veya çalışmak amacıyla dünyanın dört bir yanına dağılan Türklerin hayli etkisi olduÄŸunu söylemek kehánet olmasa gerek. Ayrıca, AB sürecinde atılan olumlu adımlar, giderek yaygınlaÅŸan turizm, 17 AÄŸustos 1999 depremi dolayısıyla Türkiye'ye yönelen sempati bu kırılmanın kaydadeÄŸer satırbaÅŸları sayılabilir.'Notting Hill' filminde Hugh Grant, bütün sevimliliÄŸini kuÅŸanıp Julia Roberts'a Türkiye ile ilgili bir gezi kitabı satmak isterken söz geliÅŸi, artık yerleÅŸmiÅŸ bir olgudan söz eder gibiydi. O dünya güzeli 'Amelie' filminde Audrey Tatou, uzun kirpiklerini kırpıştırarak Sultanahmet Camii üzerinde uçuÅŸan güvercinlerle birlikte sevgilisini hayal ederken ısıtıvermiÅŸti içimizi iÅŸte. Hele 'Dirty Pretty Things' isimli yeni filminde Åženay adında mülteci bir Türk kızını canlandırması, bu sıcaklığı daha bir yükseltmiÅŸti. SEVÄ°MLÄ° KEDÄ° EDWARD'IN BALIKPAZARI YILLARIDoÄŸrusu bu ya, romanlarda da pek farklı deÄŸil artık durum. Ä°ngiliz, Alman, Fransız, Amerikan veya Ä°talyan yazarların kaleme aldığı kitaplarda, sık sık Türkiye'den söz edilmesi vaka-yı ádiye olarak karşılanıyor artık. Türkçe isimler taşıyan roman kahramanları, tamamı Türkiye'de geçen romanlar da bir süre sonra aynı ÅŸekilde olaÄŸan karşılanacak muhtemelen. Öyle ki, OÄŸlak Maceraperest Kitaplar, iki önemli Ä°ngiliz yazarının, Julian Rathbone'un ve Barbara Nadel'in 'Türkiye'de geçen' polisiyelerini külliyat olarak yayımlıyor ve bu pek fazla ÅŸaşırtmıyor kimseyi. Umberto Eco'nun, o nefis romanı 'Baudolino'da, ünlü tarihçi kimliÄŸinin yanısıra, romanın temel kahramanlarından da biri olan Niketas'a, ‘‘Türkler asla böyle bir ÅŸey yapmazdı. Onlarla iliÅŸkilerimiz çok iyi. Kendimizi asıl Hıristiyanlardan korumamız gerekiyormuş’’ dedirtmesi de öyle. Ãœstadın bu sözleri, Apo dolayısıyla Türklerin Ä°talyan mallarını boykota yeltendiÄŸi yıllarda yazdığını hatırlatmadan da geçemeyeceÄŸiz...Ayrıca, Amin Maalouf'un Afrikalı Leo kadar, Semerkant'ı da son derece olumlu izlenimler taşıyor. Hele, Lübnan asıllı yazarın Ölümcül Kimlikler'de yaptığı deÄŸerlendirmeler, Osmanlı tarihi veya Türkiye coÄŸrafyası için yepyeni ufuklar müjdeliyor her anlamda. Peki ya Fransız asıllı Kanadalı yazar Chrystine Brouillet'in 'Dokuz Canlı Edward' kitabında anlattığı sevimli kedinin Balıkpazarı baÅŸta olmak üzere Galatasaray sokaklarını ve sahibi Mehmet'i büyük bir hasretle anmasına ne demeli? Brouillet gibi Fransız olan ve 23 yaşından sonra ABD'de yerleÅŸip Yale Ãœniversitesi'nde edebiyat dersleri veren Catherine Cusset ise Begüm BeyoÄŸlu isimli bir karakter yaratıyor, Kadınca Bir Hayat romanında. Gerçi Begüm BeyoÄŸlu, romancımızın ifadesiyle, 'Ankara'nın bir gecekondusunda yetiÅŸmiÅŸ ve kavga etmeyi öğrenmiÅŸti' ama artık o kadar da olacaktı herhalde.Ä°YÄ° KÄ° DOÄžDUN TÃœRKAlman yazar Jakob Arjouni'nin, Ä°yi ki DoÄŸdun Türk, romanında yarattığı özel dedektif Kemal Kayankaya tipi ise sadece Almanya'da deÄŸil, Türkiye'de de hayli bilinen bir karakter artık. Almanya'ya giden bir işçi ailesinin çocuÄŸu olan ama Alman bir ailenin yanına evlatlık verildiÄŸi için Almanların bütün hususiyetlerini de bünyesinde taşıyan Kayankaya'nın maceraları, ünlü kadın yönetmen Doris Dörrie tarafından sinemaya da aktarılmıştı üstelik. Ä°talyan yazar Cristina Comencini'nin, Ä°talya'da Bir Türk Sevdim, adlı romanında yer alan Mehmet karakteri de Ä°talyanları kendisine hayran bırakacak bir siyasal bilince ve fizyonomiye sahip. Aynı zamanda film yönetmeni olan ve Susanna Tamaro'nun, YüreÄŸinin Götürdüğü Yere Git adlı kitabını sinemaya uyarlayan Comencini'nin, kendi kitabını da filme çekeceÄŸi ve Mehmet karakterine hayranlık duyanların sayısını artıracağı belirtiliyor. Yirmi yıldır Türkiye'de yaÅŸayan Gisele'in Türkiye'de Türkçe, Fransa'da Fransızca yayımlanan, Ä°stanbul'dan Pencereler isimli romanını, sözünü etmeye çalıştığımız türün son örneÄŸi olarak deÄŸerlendirmek de mümkün. Tamamıyla Ä°stanbul'da geçen ve kahramanlarının neredeyse tamamı Türk olan Ä°stanbul'dan Pencereler, Türklere yönelik yeni bakış açısından somut ipuçları da taşıyor.Büyük ihtimalle, bizim bilmediÄŸimiz köşelerinde Batı'daki büyük kitapçıların, bu habere dahil edilebilecek daha pek çok kitap yer alıyordur. GloballeÅŸme veya küreselleÅŸmenin kültürel cephesinin vaat ettiÄŸi de böyle bir ÅŸey deÄŸil miydi zaten?RAŞİT ÇAVAÅž (OÄŸlak Maceraperest Kitapları Yayın Yönetmeni)Hata yapıyorlar ama o kadar da önemli deÄŸilJulian Rathbone, 60'lı yıllarda Türkiye'de öğretmenlik yapmış bir yazar. Dolayısıyla ülkemizi hayli iyi tanıyor. Ä°nsanlarımızı da iyi tanıdığı belli. Ãœlkenin hemen bütün turistik bölgelerini gezdiÄŸi, GüneydoÄŸu Anadolu'da, ikinci romanda yer alan Kürtler arasında ya da Antakya, Kayseri, Göreme'de bulunduÄŸu kesin. Türk siyasi hayatını -en azından gözlemlediÄŸi yıllarda- çok iyi kavramış. ÖrneÄŸin ilk romanda, dizinin iyi karakteri olan polis Nur Alp iÅŸe karışmasa, neredeyse dönemin baÅŸbakanı (Ä°smet Ä°nönü olmalı) bir suikasta kurban gidecektir. Suikast için seçilen yer ise çok ilginç: Ankara'daki eski Kızılay binasının damındaki ünlü ve üç boyutlu 'Kızılay' ambleminin içi. BeÅŸinci romanındaki Ä°zmir Kordonboyu'nu, ara sokakları ya da yakın sayfiye yerlerini ise ancak deÄŸme Ä°zmirli bir romancı yazabilirdi.BÄ°R Ä°STANBUL ROMANCISIBarbara Nadel'e gelince. O aslında bir Ä°stanbul romancısı. BeÅŸ romanının hepsi de (üçü yayımlandı henüz Türkçe'de) Ä°stanbul sınırları içinde geçiyor. Bir Türk polis hafiyesi var: Çetin Ä°kmen. Yazar, Türkiye'ye geliyor, dolaşıyor, insanlarla konuÅŸuyor. Bazen lüks otellerde bazen Sirkeci otellerinde kalıyor. Ä°lk romanı Balat'taki Yahudi mahallesinde geçen fazlasıyla vahÅŸi bir öldürülmenin arkasındaki olayları çözüyor. Ä°kincisinde, gene uyuÅŸturucu ve tecavüz iliÅŸkileri yazıyor. Olay, yazarın insanlarını ve mekánı çok iyi bildiÄŸi Ayasofya civarı ile zengin muhitlerinde geçiyor. Ãœlkemiz eÄŸlence hayatını çok iyi gözlemlediÄŸinin bir baÅŸka kanıtı da 'Arabesk' adlı son romanı. Ä°brahim Tatlıses izlenimi veren türkücünün BeyoÄŸlu'nda karıştığı bir cinayet olayını çözüyor kahramanı.Türk yazarı olmadıkları için hata yapıyorlar mı? Kaçınılmaz olarak evet. Ama, bu tür küçük hatalar gözardı edilebilir ÅŸeyler ve hikáyenin akışını bozmuyor. ÖrneÄŸin, bazen ad ve soyadlar Kıbrıslı vatandaÅŸlarımızınkine benziyor. Ya da hiç Ermeni kökenli polis memuru olmadığı halde, Yahudi ve Ermeni kökenli vatandaÅŸlarımızın polislikte ya da adli tıpta yükselebildiklerine dair hoÅŸluklar da yapıyorlar.Â