Akıl yürütme nedir? Türleri nelerdir? Felsefede akıl yürütme ve düşünme biçimleri

İslam felsefesinde akıl yürütme yöntemine istidlal denir. İstidlal yöntemi, fıkıh alanında da kullanılır.

 Akıl Yürütme Nedir?

 Yeni bilgiler elde etmek için eldeki bilgilerin sistemli bir şekilde kullanılmasına akıl yürütme denir. Bu yönteme, genellikle elde yeteri kadar bilgi olmadığında başvurulur. Bu yolla elde edilen sonuçlar hiçbir zaman gerçeği tam olarak yansıtmaz ancak belli başlı konularda doğru sonuca ulaşmamıza yardımcı olabilir.

 Akıl Yürütme Türleri Nelerdir?

 Mantıkta ve felsefede üç çeşit akıl yürütme yöntemi kullanılmaktadır. Bunlar sırasıyla, tümdengelim, tümevarım ve analojidir.

 1- Tümevarım

 "Tikel" olarak adlandırılan verilerden yola çıkarak "tümel" hakkında yeni bilgiler elde etmeye tümevarım ya da indüksiyon denir. Tümevarım yönteminde doğru sonuca ulaşmak için gözlem yapmak büyük önem taşır.

 Tümevarım örnekleri:

 1- Ali, Ekrem, Metin insandır.

 Ali, Ekrem, Metin düşünür.

 Bütün insanlar düşünür.

 2- Çay ve kahve tein içerir.

 Tein içeren içecekler mide sağlığını olumsuz etkiler.

 Çay ve kahve mide sağlığını olumsuz etkiler.

 3- İnternet ve telefon kitle iletişim araçlarıdır.

 Kitle iletişim araçları haberleşmemizi sağlar.

 İnternet ve telefon haberleşmemizi sağlar.

 2- Tümdengelim

 Genelden özele varma yöntemine tümdengelim. Felsefede dedüksiyon olarak nitelendirilen bu akıl yürütme yönteminde, daha öncesinde elde edilen bilgilerden, yeni bilgiler elde edilir.

 Tümdengelim Örnekleri

 1- Bütün insanlar ölümlüdür - Sonuç

 Ekrem insandır.

 Öyleyse Ekrem ölümlüdür. - Diğer Sonu.

 2- Bütün insanlar iki ayaklıdır.

 Nermin insandır.

 Öyleyse Nermin 2 ayaklıdır.

 3- Bütün nesneler üç boyutludur.

 Masa nesnedir.

 Öyleyse masa üç boyutludur.

 4- Bütün İskandinavya ülkeleri kuzeydedir.

 İsveç, bir İskandinavya ülkesidir.

 Öyleyse İsveç kuzeydedir. 

 3- Analoji

 Analoji, özellikleri birbirine benzeyen iki şeyden birini, diğeri hakkında bilgi edinmek için kullanmaktır.

 Örnek:

 Seri katillerin %90'ı üç yıl içerisinde yakalanır.'

 William R. Cowney, bir seri katildir.

 William R. Cowney'in üç yıl içerisinde yakalanma ihtimali %90'dır.

  Felsefede Akıl Yürütme ve Düşünme Biçimleri

 Felsefe tarihinde, çeşitli disiplinlerde ve öğretilerde farklı düşünce biçimleri kullanılmıştır. Bunların başında eleştirel düşünce biçimi gelir. Özellikle septisizmde (kuşkuculuk), kritisizmde ve rasyonalizmde bu yöntem kullanılmıştır.

 Eleştirel düşünce biçiminde tüm olgular ve kavramlar derin bir eleştiri süzgecinden geçirilir. Bilgilerin, kaynağı, etkileri ve doğru olup olmadığı araştırılır. Ancak bundan sonra kesin yargıya varılır. Kuşkuculuk felsefesinde ise kesin yargıya varmak söz konusu değildir.

 Yaratıcı düşünce ise Hegel'in diyalektiğine dayanır. Tez - antitez ve sentez ile yeni bilgilere ulaşılır. Bu düşünce biçiminde karşıt görüşlerin önemi büyüktür. İki zıt görüşün birleşmesiyle yeni fikirler elde edilir. Yaratıcı düşünme biçimi sadece felsefede değil edebiyatta da sıklıkla kullanılır. Bilinç akışı tekniği, bu düşünce biçiminin bir ürünüdür.

 Metabilişsel düşünce biçiminde kişi kendisinden yola çıkarak çevresi ve dünya hakkında sonuca ulaşır. Bu düşünme yönteminde iç gözlem yapılır. Elde edilen bilgiler çevre ile mukayese edilir.

 Felsefedeki düşünce yöntemlerinden bir diğeri ''yansıtıcı düşünce'' adıyla bilinir. Psikoloji ve sosyolojide de kullanılan bu yöntemde, kişi edindiği bilgileri başkalarıyla paylaşır. Paylaşılan bilgiler birbiriyle karşılaştırılır. Akıl yürütme yöntemiyle en doğru olanın hangi bilgi olduğu tespit edilir.