Bir kadının ‘Uyanış’ı

19’uncu yüzyılda hem fiziksel hem de zihinsel anlamda erkeğin üstün görüldüğü bir edebiyat dünyası vardı. Bu dünyada başarılı bir kadın yazar olması düşünülemiyordu bile. Kadın işten yorgun argın eve gelen kocanın yemeğini yapmak, kıyafetlerini yıkamak, çocuklarına bakmak, iyi bir anne olmak dururken yazarlık yapmamalıydı... Eril dilin hâkim olduğu yeryüzünde birçok kadın edebiyatçı anonim ya da erkek isimleriyle eserlerini kaleme alma yolunu seçti. Toplumun önyargısını aşamayan, bir kadının elinde oklava değil de kalem olmasını yadırgayan yayıncıların da işine geldi bu durum. 19’uncu yüzyılın son senesinde bir kadın böyle bir ortamda feminizm bayrağını açtı. Kate Chopin ‘Uyanış’ı yayımladığında toplumun gerici ahlak anlayışını aşamadı ama... Louisiana’daki zenginlerin tatil beldesi Grand Isle’de arkadaşının oğlu Robert Lebrun’e âşık olan evli ve iki çocuk annesi Edna Pontellier’in kendini keşif yolculuğu, toplumda patlamaya hazır bir bomba gibi bekleyen ahlaki öfkeyi harekete geçirirken, ABD’de fırtınalar kopardı. Hatta kitap yazarın yaşadığı Louisiana’da yasaklandı. Bir kadının ‘Uyanış’ aşamalarını izlemek yerine, topa tutan eleştirmenler yüzünden Chopin’in edebi kariyeri de bitti.
Aslında yazın tarihinde kadın cinselliğini konu alan pek çok yapıt vardır. Bu romanlardan en ünlüsü ‘Madam Bovary’de Flaubert, Emma Bovary’yi kitabın her sayfasında yargılar. Oysa Chopin ‘Uyanış’ta kahramanını sorgulamaz bile. Edna Pontellier, o zamanki toplumun ahlak ilkelerine ters düşen davranışlarından ne utanç ne de pişmanlık duyar. Kendisini bir eşya gibi gören kocası Leonce’la mutsuz sayılmayacak bir evliliği olsa da Edna, Robert’in harekete geçirdiği tutkusuyla özgür bir birey olma yolunda emin adımlarla yürümeye başlar. Tüm yaz boyunca yüzme öğrenmeye çalışan Edna’nın, tek başına suyun üstünde kaldığı anlarda ‘Uyanış’ı başlar aslında. “Müthiş bir coşkuyla dolmuştu içi, sanki ruhuyla bedeninin işleyişini idare etmesini sağlayan özel bir güç verilmişti kendisine. Korkusuz gözü kara kesilmişti, gücünü fazla büyütüyordu gözünde. Uzaklara, daha önce hiçbir kadının açılmadığı kadar uzaklara açılmak istiyordu.”
Özgürlüğü tadan Edna, kendinden başka kimseye ait olmamaya karar verir. Sonraları, âşık olduğu Robert bile kendindeki bu değişimi hazmedemeyecek sıradan bir erkeğe dönüşür. Aşk da zaten ebedi değil, sadece geçici cinsel bir çekiciliktir. Edna evliliğinden sıyrılır, kendi parasıyla tek başına yaşayacağı bir ev tutar, resim yapmaya daha çok zaman ayırır, kadın avcısı Alcee Arobin’le ilişkiye girer. Edna’nın sınırsız özgürlük istemi çocukları yüzünden hiçbir zaman gerçekleşmeyecektir. Çocuklarına karşı sorumsuzca davranamayacağını bilir; ancak çocukların ruhunu, benliğini tutsak etmelerine de izin vermeyecektir. Edebi olarak sağlam bir yapı ve dengeye sahip olan ‘Uyanış’, zaman zaman şiirselliğe kaçan anlatımıyla bir kadının ruhuna ışık tutar. Kate Chopin’in kendi yazgısını belirlerken ağır faturalar ödeyen ‘Edna’sı 1856 yılında yayımlanan, belirsiz aşk arayışının ardından intiharla sonuçlanan ‘Madam Bovary’nin ‘Emma’sının güçsüzlüğüne bir başkaldırı niteliğinde.
‘Uyanış’, 1899’da yayımlandığında Chopin’in kariyerine son verse de feminist edebiyatın öncülerinden biri olarak duruşunu sonsuza kadar koruyacak.

UYANI�

Kate Chopin
Çeviren: Burcu Şahinli
İş Kültür, 2019
200 sayfa, 14 TL.