Salkım Hanım’ın gizli zabıtları kayıp

Varlık Vergisi kararının alındığı tek parti döneminde, CHP Meclis Grubu'nda hararetli münakaÅŸalar yaÅŸandığı biliniyordu. Salkım Hanım'ın Taneleri filmi gündeme gelince, ben de CHP Meclis Grubu tutanaklarının peÅŸine düştüm. Daha baÅŸtan CHP arÅŸivinin tarih boyunca iki kez talan edildiÄŸi gerçeÄŸiyle yüzyüze geldim. Talanlardan ilki, Demokrat Parti tarafından 1953'te yapılmıştı. Kaybolan tutanaklar, Türkiye tarihi açısından büyük önem taşıyordu, çünkü CHP'nin tek parti olduÄŸu döneme aitti. Bu arada, ÅŸunu da belirteyim ki, Demokrat Parti'nin arÅŸivini de 27 Mayısçılar yok etmiÅŸti! CHP arÅŸivi peÅŸinde oradan oraya koÅŸturdum, yıllar sonra Devlet ArÅŸivleri'ne gönderilmiÅŸ, henüz tasnifi tamamlanmamış belgeler arasında çabaladım durdum. Varlık Vergisi tartışmalarının olduÄŸu tutanakları bulamadım.CHP ile ilgili kayıp belgelerin peÅŸine düşmemi saÄŸlayan, Salkım Hanımın Taneleri filmiyle ilgili tartışmalar oldu. Varlık Vergisi yeniden gündeme gelince anlaşıldı ki, tarihte bir nokta hep karanlık kalmıştı. O da vergiyle ilgili olarak CHP Meclis Grubunda yapılan tartışmalardı.Varlık Vergisi'nin 11 Kasım 1942'de TBMM Genel Kurulu'ndan önce CHP Meclis Grubu'nda görüşülmesinin ‘‘birçok münakaÅŸaya yol açtığı’’, hatta bir grup milletvekilinin yasaya karşı çıktığı biliniyordu. Ama gizli olarak yapılan CHP Meclis grubu toplantısının tutanakları ortada yoktu. Gerek dönemin Ä°stanbul Defterdarı Faik Ökte'nin, gerekse gazeteci Rıdvan Akar'ın Varlık Vergisi ile ilgili kitaplarında CHP Grup görüşmelerinin tutanaklarının gizli kaldığı yazılıyordu. Ben de bu tutanakları aramaya koyuldum.Daha baÅŸlarken, CHP arÅŸivinin tarih boyunca iki kez talan edildiÄŸi gerçeÄŸiyle yüzyüze geldim. Ä°lk olarak Demokrat Parti iktidarı 1953'de CHP'nin malvarlığıyla birlikte arÅŸivine de el koymuÅŸtu. Ä°kinci talan da 12 Eylül 1980 döneminde yaÅŸanmış, partiler kapatılınca, diÄŸer partilerin arÅŸiviyle birlikte CHP'nin arÅŸivi de toplanıp SEKA'ya gönderilerek hamur yapılmıştı! O dönemde sadece TBMM'deki CHP Grup odalarında bulunan kimi belgeler kurtulabilmiÅŸti. O da TBMM yöneticilerinin kimi CHP'lilere, odalarındaki kiÅŸisel eÅŸyalarını alma izni vermeleri sayesinde...Asıl peÅŸine düşmem gereken, CHP arÅŸivinin 1953'te DP'nin el koyduÄŸu ve tek parti dönemini de içeren bölümüydü. CHP Genel BaÅŸkanı Deniz Baykal ile görüştüm. Maalesef CHP, kendi arÅŸivine sahip deÄŸildi; bu konudaki bütün çabaları sonuçsuz kalmıştı. BELGELER BODRUMA ATILMIÅžCHP'nin eski Genel BaÅŸkanı Altan Öymen de parti arÅŸivini ve özellikle Meclis tutanaklarını 1980 öncesinde de aradıklarını söyledi. Öymen'in CHP Grup BaÅŸkanvekili olduÄŸu sırada bu konuyla tarihçi ve yazar Kemal Zeki Gençosman görevlendirilmiÅŸ, TBMM ve Kültür Bakanlığı depolarında yapılan araÅŸtırmalar sonuçsuz kalmıştı.CHP ve tek parti dönemiyle ilgili çalışmalar yapan birçok araÅŸtırmacı da CHP arÅŸivinin peÅŸine düşmüş, ancak tatminkar sonuçlar alamamışlardı. Bu konuyu araÅŸtıranlardan biri olan Prof. Dr. Mete Tunçay, Toplumsal Tarih dergisinin Åžubat 1999 sayısındaki ‘‘CHP'nin tek parti dönemi’’ baÅŸlıklı yazısında özetlemiÅŸti:‘‘Benim iÅŸittiklerime dayalı tahminim, DP iktidarının baÅŸlarında CHP mallarına el konurken, partiye ait arÅŸiv malzemesinin de ÅŸimdi müze olan 1. TBMM binasının bodrumuna çuvallar içinde konulmuÅŸ bulunduÄŸu, bunların 12 Eylül temizliÄŸinde gözden kaçmış ve daha sonra Cumhuriyet ArÅŸivi'ne devredilmiÅŸ olduÄŸudur. Dolayısıyla, oradaki malzeme sadece bir parti için deÄŸil, TC'nin geçmiÅŸi için çok önem taşıyan 1950 öncesine aittir. ’’AraÅŸtırmacı Rıfat Bali, CHP arÅŸivinin bir bölümünün Devlet ArÅŸivleri'ne aktarıldığını doÄŸruladı. ArÅŸivin sadece tasnifi tamamlanan bölümü araÅŸtırmacılara açılmıştı. Bali, Varlık Vergisi görüşmeleriyle ilgili CHP Meclis Grup tutanaklarını aramış ama bulamamıştı.DEVLET ARŞİVLERÄ°NDEKÄ° KOLÄ°LER Bütün veriler tek yönü, Devlet ArÅŸivleri Genel Müdürlüğü'nü gösteriyordu. Devlet ArÅŸivleri'nin Yenimahalle'deki binasına gidip, Cumhuriyet Dairesi BaÅŸkanı Oktay ÅžimÅŸek ile görüştüm. Eski Meclis binası (ÅŸimdiki adıyla Ankara KurtuluÅŸ Savaşı ve Cumhuriyet Müzesi) depolarında bulunan CHP'ye ait yüzlerce koli belge, 1992'de kendilerine gönderilmiÅŸti. Uzmanlar, CHP Genel Merkezi'nin 14 bürosuna ait belgelerden ilk beÅŸinin tasnifini tamamlayarak, geçen yıl araÅŸtırmacılara açmıştı. Tasnifi tamamlandıkça öbür bürolara ait belgeler de peyderpey kullanıma açılacaktı.Tek yolum vardı. Kullanıma açılan CHP arÅŸivine iliÅŸkin kataloÄŸu tek tek taradım, bazı belgelerin orijinalini çıkartarak inceledim. Tasnif edilmiÅŸ binlerce belge arasında CHP Meclis Grubu çalışmalarına iliÅŸkin tek bir yazı, telgraf, mektup bile bulamadım.Sadece tek parti döneminin son yıllarında CHP Grubu içinde kurulan ‘‘Müstakil Grup’’ belgelerine iliÅŸkin bir iz bulabildim. O da Müstakil Grub'un 1946'da laÄŸvedilmesinden sonra bu gruba ait belgelerin CHP Genel SekreterliÄŸi'ne devredildiÄŸine iliÅŸkindi. Ancak belgelerin kendisi arÅŸivde yoktu. Daire BaÅŸkanı'na göre, tasnifi tamamlanmamış belgeler arasında da CHP Meclis grubuna iliÅŸkin tek bir belgeye rastlamamışlardı!Büyük olasılıkla CHP arÅŸivi çuvallar içinde oradan oraya taşınırken bir kısmı çalınmış, bir kısmı unutulmuÅŸ ya da imha edilmiÅŸti. Varlık Vergisi tartışmalarını içeren CHP Meclis Grup tutanakları da böyle bir akıbete uÄŸramış olabilirdi. Aramaya özel arÅŸivlerde, sahaflarda ve kamu kuruluÅŸlarının depolarında devam etmem gerekiyordu. Aramaya elbette devam edeceÄŸim. Ama anlaşılıyor ki, bulma ihtimalim maalesef çok zayıf. ATATÃœRK, YAHUDÄ°LERÄ° AÅžAÄžILAYAN KARTPOSTALLARI TOPLATMIÅžDevlet ArÅŸivleri Genel Müdürlüğü'ndeki CHP belgeleri sayesinde, Cumhuriyet tarihi farklı bir açıdan okunabiliyor. 1942'de ‘‘Varlık Vergisi’’ yoluyla azınlıklar üzerinde baskı kuran Cumhuriyet yönetiminin Atatürk döneminde farklı davrandığı anlaşılıyor. Bu konuda önemli bir örnek, Bakanlar Kurulu'nun 19 Haziran 1936 tarihli kararı: ‘‘Hususi menfaatler temini maksadıyla tertib ve tab ettirilerek Türkiye'ye sokulan veya Türkiye'de basılan Yahudileri tezyif edici resimleri havi kartpostalların satıştan men edilerek toplattırılması ve Türkiye'ye sokulmasının yasak edilmesi...’’ Yahudileri aÅŸağılayan kartpostalların yasaklanmasıyla ilgili bu kararda, CumhurbaÅŸkanı Atatürk ve BaÅŸbakan Ä°nönü'nün yanısıra 11 bakanın imzası bulunuyor. CHP arÅŸivinin 48 yıllık rotasıİlk ve ikinci Meclis binaları günümüzde KurtuluÅŸ Savaşı ve Cumhuriyet Müzeleri. CHP arÅŸivi uzun yıllar 2. Meclis binasının depolarında saklandığı için arÅŸivin tarih içinde izlediÄŸi yolu da en iyi bilen kiÅŸi, Müze Müdürü ErtuÄŸrul Danık. Danık ÅŸu bilgileri veriyor:1953'de 6195 sayılı yasayla CHP arÅŸivine el konuluyor.ArÅŸiv Ulus gazetesi matbaasında bekletiliyor. 2 Ocak 1959'da TBMM Müzesi'ne devrediliyor.Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, belgeleri tasnif etmek üzere 26 Ekim 1963'de bir heyet oluÅŸturuyor. Kitaplar kütüphanelere, kıyafet resimleri EtnoÄŸrafya Müzesine, plaklar Devlet Konservatuvarına, gravür ve fotoÄŸraf camları Müzeler Genel Müdürlüğü'ne gönderiliyor. Belgeler BaÅŸbakanlık, Milli EÄŸitim Bakanlığı ve TBMM BaÅŸkanlığı'na gönderiliyor.1979'da TBMM BaÅŸkanı Cahit KarakaÅŸ, CHP'ye ait evrağı tekrar TBMM Müzesi'ne gönderiyor. 1988'de Asuman Dikmen baÅŸkanlığında bir komisyon oluÅŸturuluyor.1991'de CHP arÅŸivinin ‘‘Devlet ArÅŸivi’’ niteliÄŸi taşıdığı kanısına varılıyor. ArÅŸiv, 24 Aralık 1992'de Devlet ArÅŸivleri'ne devrediliyor.Herkes birbirinin arÅŸivini yok etmiÅŸDevlet ArÅŸivleri Genel Müdürlüğü arÅŸivleri, iki bölümden oluÅŸuyor; Osmanlı arÅŸivi ve Cumhuriyet arÅŸivi. Osmanlı arÅŸivi muhteÅŸem; binlerce belge bulunuyor ve büyük bölümü açık. Cumhuriyet arÅŸivi ise son derece sınırlı. Birkaç bakanlığın belgeleri, Bakanlar Kurulu kararları ve CHP belgelerinden oluÅŸuyor. Cumhuriyet arÅŸivinde Cumhuriyet'in tarihi yok. Partilerin tarihi en somut örnek. Cumhuriyet tarihiyle özdeÅŸleÅŸmiÅŸ CHP'nin tarihindan çok az belge kalmış geriye. Dahası, CHP'nin arÅŸivine el koyan Demokrat Parti'nin de arÅŸivi yok. Ona da 27 Mayısçılar el koyup yoketmiÅŸ...Varlık Vergisi yüzünden her ÅŸeyini kaybedenlerin eÅŸyaları haraç mezat satıldı. Marmara Apartmanı'ndaki bu müzayededeki gibi. (Kaynak: Varlık Vergisi ve TürkleÅŸtirme Politikaları, Ayhan Aktar, Ä°letiÅŸim Yayınları).Â