On-line eğitim: Mekandan, zamandan, emekten tasarruf

Geçmişi ilk yüzyıla kadar dayanan, öğrenci ve eğitmenin fiziksel olarak aynı mekanı paylaşmak zorunda olmadığı öğrencinin kendi öğrenme sorumluluğunu üstlendiği “Uzaktan Eğitim” günümüz bireylerinin eğitim ihtiyacını karşılamada alternatif çözümler sunabilecek bir sistem olarak karşımıza çıkıyor. Bu sistem dönemsel popülaritesi ve öncelikli tercih edilme sebebi farklılaşmakla birlikte günümüze kadar geçerli kalabilmiş ve başarılı sonuçlar almıştır.

Ekonomik yönden her dönemde kolaylık sağlamakla birlikte geçmişte uzak mekanların ulaşım sorununa çözüm olması, eğitimde fırsat eşitliği sağlaması, özürlülere ve çeşitli sebeplerle eğitim yapamamış veya yarıda bırakmış olanlara şans tanıması, günümüzde ise yaşam seyrini bozmadan ekonomik zaman kullanımı yaratmasıyla tercih sebebi olmaktadır. İlk dönemlerdeki ileti yolu posta ile haberleşme olan uzaktan eğitim zamanla basılı yayın, telefon, radyo, televizyon, ses kasetleri ve özellikle son yıllarda E-mail, web tabanlı kurslar, CD-ROM, yazılım, video konferans gibi Internet teknolojileriyle hızla artan bir şekilde yaygınlaşmaktadır.

Teknolojik gelişmeler, uzaktan eğitimin eğitimde geçerli ve etkili bir güç olarak büyüyüp gelişeceğinin bir güvencesi olmaktadır. İnternet üzerinden sağlanan hızlı bilgi akışının; bilgi ulaşımı ve paylaşımının planlı bir eğitime dönüşebilmesi için öğrenci katılımını teşvik edecek şekilde planlanmış özel eğitimsel teknikler, iletişimde özel metotlar, özel organizasyonel ve yönetimsel hazırlıklar bu konuda ilkler arasında olmak isteyen pek çok kurum tarafından hızla tamamlanmaktadır.

Uzaktan eğitimin geçmişi

Uzaktan eğitim, öğrenci ve eğitmenin öğretim amaçlı iletişimi olduğu varsayılırsa çok eski tarihlere gittiği söylenebilir. Ancak her ne kadar başlangıç tarihi tartışmalı olsa da uzaktan eğitim metotlarının organizasyonel yapıda kullanımına 19. Yüzyıl’da rastlıyoruz.

Battenberg (1971), Mart 20,1728, Boston Gazetesinde mektupla steno dersleri verileceği ilanını hatırlatırken, Brail (1977) 1833 tarihli bir İsveç gazetesinde mektupla kompozisyon dersi verileceği ilanından bahseder. Bu ilk ilanların hiçbiri iki yönlü iletişim yada notlamadan bahsetmez.

Isaac Pitman genellikle ilk modern eğitimci olarak bilinir. Stenograf olan Pitman 1840’da İngiltere Bath‘da mektupla steno öğretmeye başladı. Öğrencilere küçük İncil parçalarını steno ile yazmaları öğretiliyordu ve yeni bir postalama sistemi ile Pitman’a notlaması için geri gönderiliyordu.

Uzaktan eğitimi organize yapıda ilk sunan üniversitelerden biri 1886’da ilk uzaktan öğrenme ağını kuran Pennsylvania Devlet Üniversitesi’dir. Farklı yerlerdeki öğrencilerine verdiği eğitimi dönemin iletişim aracı mektupla gerçekleştirmiştir (Distance Education).

1890’da Avusturya Queenland Üniversitesi kampus dışında açık öğretim programı yürütmüştür.1892’de Chicago Üniversitesi’nde mektupla eğitim bölümü kurulmuştur.1920’lerde Avusturya’dakine benzer bir eğitim metodu Colombia Üniversitesi tarafından gerçekleştirilmiştir.1930’lara gelindiğinde okullarda radyoyu kullanarak eğitim verildiğini görüyoruz.1950’lerde ABD askeri amaçlı uzaktan eğitim uygulamaları yapmıştır.

1960’da İngiliz Harold Wilson yönetimindeki İşçi Hükümeti “The University of Air” yani “Hava Üniversitesini” kurmuştur. Bu daha sonra şimdi Milton Keynes‘de bulunan “Açık Üniversite” olmuştur. Bu üniversite İngiliz radyo ve televizyon işbirliği ile öğrencilere pek çok konuda diploma programları sunmak üzere kurulmuştur. 100 binin üzerinde öğrencinin kayıtlı olduğu “Açık Üniversite“, “Mega Üniversiteler” olarak da bilinen dünyanın en büyük 10 üniversitesi arasındadır.

Ülkemizde ise uzaktan eğitim uygulamaları mektupla eğitimle başlamıştır.1982 den beri de “Açık Öğretim Fakültesi “ ,” Anadolu Üniversitesi “bünyesinde hizmet vermektedir.

On-line eğitim nedir

“Sanal eğitim”,”internet tabanlı uzaktan eğitim”,”internete dayalı eğitim”,”interaktif uzaktan eğitim”, “asenkron elektronik eğitim”,”e-learning”gibi değişik kavramlarla da ifade edilen on-line eğitim, farklı mekanlarda bulunan eğitimci ve öğrencinin bilgisayar ağı bulunan bir platform üzerinde , planlı olarak gerçekleştirdiği eğitimdir. On-line eğitim senkron (eş zamanlı) ve asenkron (eş zamansız) olarak uygulanabilmektedir.

Senkron eğitim zamana bağımlı, aynı mekanda ve yüz yüze verilen eğitimdir. Hepimizin okullarda gördüğü eğitim senkron eğitimdir. On-line eğitimin senkron yapıda sunulması programda yer alan öğrenci ve öğretmenin eş zamanlı olarak bilgisayar ortamında sınıfta buluşması veya Netmeeting’de denilen metin tabanlı sohbet,uygulama paylaşımı , whiteboard (bir resim ekranı üzerinde çizim)gibi özelliklere sahip video konferans sisteminin kullanılmasıdır.

Asenkron eğitim bireyin kendi öğrenme sorumluluğunu üstlendiği zamandan ve mekandan bağımsız eğitimdir. Eğitim bilimcileri tarafından yapılan çalışmalar, asenkron eğitim materyalinin pedagojik olarak yeterli kalitede olması ve öğrencinin konuyu öğrenme isteğinin bulunması durumunda,öğrenci kendi kendine yapacağı çalışma ile konunun yüzde 80’ini öğrenebilmektedir. Geriye kalan yüzde 20’lik öğrenme ise senkron olarak bir öğretmen eşliğinde yapılan eş zamanlı çalışmalar ve etkileşimle gerçekleşmektedir (E-learning…). Yüzdelerden de anlaşılacağı gibi on-line eğitimin başarılı olabilmesi için, senkron ve asenkron uygulamalar birbirini destekleyecek şekilde planlanmalıdır.

Neden on-line eğitim

• Esneklik: On-line eğitim zaman ve mekan sınırlamalarını ortadan kaldırmaktadır. Dünyanın her yerinden; evden, işten veya internete bağlanabileceğiniz bir yerden istediğiniz programa katılma imkanı sağlamaktadır. Bulunduğu yer okula uzak olanlara, eğitime ihtiyaç duyanlara veya işi gereği eğitim almak zorunda olup iş yoğunluğu nedeniyle örgün bir eğitim programına katılamayanlara, ileri yaşta eğitime karar verip sınıf ortamında eğitim görmek istemeyenlere, sağlık sorunları veya ailevi sorunlar nedeniyle bulundukları yeri terk edemeyenlere eğitim imkanı sağlar.
• Kalite: Tüm dünyada öğrenci çok daha akıllı bir müşteri olmaya başlamaktadır. Öğrenciler sanal sınıfların büyüklüğüyle ilgilenmemekte sadece en iyi eğitmeni talep etmektedir. On-line eğitim standart ve kaliteli bir eğitim sağlamaktadır. Prestijli üniversitelerden eğitim alma şansınız artmaktadır. Bir diğer üstünlüğüyse; eğitmen, asistan ve öğrenciler arasında etkileşimin ileri düzeyde olabilmesi, ders materyallerinin rahatlıkla güncellenip öğrenciye iletilebilmesi ve internet üzerinde bulunan materyale öğrencinin yönlendirilebilmesidir. Öğrenci bağımsız olarak çalışırken her adımda destek alabilmektedir. Eğitmeniniz, sınıf arkadaşlarınız ve akademik danışmanınız sizden sadece bir e-mail mesafesi uzaklıktadır.
• Verimlilik: On-line eğitimin “just-in time” yani uygun zamanda veya kişinin kendini öğrenmeye hazır hissettiği zamanda sunuluyor olması, öğrenme şekline uygun metotların kullanılması ve en önemlisi kendi öğrenme hızıyla eğitim alabilmesi , öğrenmeyi kolaylaştırmakta ve verimliliği arttırmaktadır.
• Düşük Maliyet: On-line eğitim hiçbir maliyeti olmayan bir sistem değildir ancak seyahat, kalacak yer ve farklı bir mekanda bulunmanın olası masrafları düşünüldüğünde ve özellikle kurumsal eğitim maliyetleri söz konusu olduğunda oldukça ekonomik bir hizmet sunmaktadır.

On-line eğitimde başarı nasıl sağlanır

On-line eğitimin başarılı sonuç vermesi sistemi planlayanların çok yönlü düşünüp, etkin bir öğrenme için gerekli bütün unsurları değerlendirmesi ve sistemde yer alanların görev ve sorumluluklarının bilincinde ve işbirliği içinde olmasıyla mümkündür. On-line eğitim sistemi içinde planlama yapmak pek çok kişinin katılımını gerektiren (konu uzmanı, pedagoji uzmanı, teknik ekip, yöneticiler gibi) çok kapsamlı disiplinli, özverili ve zaman al bir iştir. Özenli bir çalışma başarıyı getirecek ve sisteme olan inancı artıracaktır.

Uzaktan eğitimi düzenleyenler, yetişkinlerdeki kişisel öğrenme biçimleri yeni bilgi ve beceri edinmedeki tercihleri, olgunluk seviyeleri ya da (örneğin yönlendirme ve yardım gereksinimine gösterdikleri tutum gibi) yeni öğrenme durumlarına aldıkları tavır açısından farklılıklarını da dikkate almalıdır. Kullanılacak teknolojinin seçimi ise pedagojik planlama ve dersin içeriği belirlendikten sonra yapılmalıdır.

On-line eğitimin esnek yapıda oluşu plansız olduğu veya çalışma disiplini gerektirmediği şeklinde algılanmamalıdır. Eğitim nerede verilirse verilsin öğrencilerin sistemli ve öngörülen seviyede çalışmaları başarılarını etkileyecektir. Ödev ve alıştırmaların yapılması ise öğrenilenlerin kalıcılığını sağlayacaktır. Öğrenci eğitimin senkron yapıda sunulduğu, chat ve video konferans sistemiyle soru sorup , fikirlerini tartışabileceği dönemlere özellikle katılma çabasında olmalıdır. Yetişkinlerin güdülenmesi daha kolaydır ancak alt yaş grubunda sosyal etkileşimde bulunmamak motivasyon kaybı yaratabilir.

Sistem ve materyaller uzaktan eğitim için dizayn edilirken öğrenci talepleri ve teknik sınırlamalar göz önünde bulundurulmalıdır. Uzaktan eğitim alan pek çok öğrenci sosyal desteğe ihtiyaç duyacaktır. Bu nedenle uzaktan eğitmenler kendilerini konferans vermekten çok bire bir ders verir bir ortamda bulabilirler. Bu noktada göz önünde bulundurulması gereken şey sadece öğrencilerin değil öğretmenlerinde karakterleri, gereksinimleri ve bireysel farklılıklarıdır.

Başarıyı getiren temel unsurlar arasında öğrenci ve öğretmen arasındaki iyi iletişim,öğrenciler arasında işbirliği, aktif öğrenme yöntemleri, ödev ve projeler hakkında anında ve zengin geri besleme, öğrenciden beklentileri yüksek tutmak sayılabilir. Bunların dışında öğretmenin bir takım görevleri öğrenci devamlılığını izleme,sınav-ödev hazırlama gibi sınıf yönetimi alanına giren görevlerle,forum yönetimi,etkileşimli ödevler,duyurular gibi iletişimi sağlayacak görevlerdir.

Bazı kurumlar uzaktan eğitimi harcamaları kesmeyi sağlayan veya personel sayısını azaltan bir sistem olarak görebilirler. Halbuki pek çok durumda harcamalar artar ve iyi kalitede öğretim materyalleri geliştirmek daha fazla personelle sağlanabilir. Uzaktan eğitim, harcamaları azaltan değil standartları artırmak için fırsat yaratan bir sistem olarak algılanmalıdır. Böyle bir eğitim vermek için öncelikle öğretim elemanının eğitime ihtiyacı vardır. İkinci olarak altyapı düzenlemeleri yapılmalıdır. Ayrıca hukuksal ve yönetsel düzenlemelerde gerekir.

İnternete dayalı uzaktan eğitimin verildiği sistemin yer aldığı sunucunun işletimi,güvenliği,yedeklenmesi ve iletişim altyapısından sorumlu bir personelin bulunması da gerekmektedir.

Türkiye’de durum

Ayrıntılı bir yönetmelik olmamakla beraber YÖK’ün hazırladığı “Üniversitelerarası İletişim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Eğitim“ yönetmeliği 14 Aralık 1999 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Öğretim üyesinin ders yükü tanımı, ek-ders ödemeleri, Web’de yayınlanacak ders notları ve telif ücreti gibi konulara açıklık getirilmemiştir. Yönetmeliğin uygulanması ve ders tasarım ilkelerinin belirlenmesi YÖK tarafından kurulan ve çoğu üniversite öğretim üyesi bilişimci 14 üyesi olan Enformatik Türk Milli Komitesine bırakılmıştır.

Üniversitelerdeki uygulamalar

ODTÜ 1998’de IDE_A (Internet’e Dayalı Eğitim_Asenkron) Projesi kapsamında “Bilgi Teknolojileri Sertifika Programını” ilk uygulama olarak başlatmıştır.1 Ekim 2001 tarihi itibariyle 5. grup eğitiminin başladığı program 8’er haftalık 4 dönemden oluşmaktadır. Katılımcı her dönemde iki kurs almakta ve dönem sonunda yüz yüze dersler ve sınavlara katılmaktadır. Her ders için bir dönem sonu sınavı ve ikide telafi sınavı olmak üzere üç sınav yapılmaktadır. Kurslar Türkçe işlenmektedir ancak kurs kitapları,referans ve on-line kaynaklar İngilizce olmaktadır.

ODTÜ Yabancı Diller Yüksek Okulu İngilizce Bölümü öğretim elemanları tarafından özgün olarak hazırlanan ‘Distance Interactive Learning-diL’ internet üzerinden etkileşimli bir İngilizce dil eğitim programıdır. Orta yada üst düzeyde İngilizce bilgisine sahip KPDS, ÜDS, ÖSS gibi ulusal ve TOEFL gibi uluslar arası İngilizce sınavlara hazırlananlara yönelik bir programdır. Katılımcıların Seviye Belirleme Sınavı’nı almaları gerekmektedir. Okuma ve çeviri bölümlerindeki kimi açıklamalar Türkçe olmakla birlikte dersler İngilizce olarak tamamen internet üzerinden sanal sınıf ortamında yürütülmektedir. Programa özgü duyuru tahtası, sohbet odaları ve e-posta gibi sanal araçlarla iletişim kurulmaktadır.

ODTÜ’nün sunduğu bir diğer hizmet ise internet üzerinden Bilişim Yüksek Lisans (ION) Programıdır. Programın amacı, kendi meslek alanlarında çalışırken uzman bilişim sistemleri kullanıcıları olarak iş görebilecek kişilerin yetişmesini sağlamaktır. ION programı tezsizdir. 38 kredi değerinde çalışma içerir. Biri dönem projesi olmak üzere on dersten oluşmaktadır. Çalışmalar internet üzerinden eşzamansız olarak yürütülmektedir. Öğrencilerin kayıt ve tanışma için dönem başında ve sınav için dönem sonunda ODTÜ yerleşkesine gitmeleri gerekmektedir.

TÜBİTAK-ODTÜ-BİLTEN Internet Teknolojileri ve Uygulama Grubu 6. 7. ve 8. sınıfta okuyan ilköğretim öğrencilerinin Matematik derslerine yardımcı olmak amacıyla internet ortamında matematik eğitimi başlatmıştır. Intermat okulunda animasyonlar, zenginleştirilmiş konu anlatımları, Matematik Olimpiyatlarında çıkmış sorular, sınav merkezinden eğitici oyunlar ve matematik tarihinden ilginç olaylar gibi pek çok konuya ulaşmak mümkündür. Öğrenciler siteden sürekli yararlanabilmek için elektronik ortamda siteye kayıt yaptırmaktadır.Dersler sesli olarak dinlenebilmekte , öğrencilere ev ödevi verilip , sınavlar yapılmaktadır.

Bilkent Üniversitesi’nde ise Uzaktan Etkileşimli Eğitim çerçevesinde öğrenciler bazı dersleri video konferans sistemi aracılığıyla Bilkent’in New York ofisinde bulunan profesörlerden izleyebilmektedirler. Uydu iletişim teknolojileriyle New York’a bağlanan video konferans sınıfı dersi izleyip sorular sorabilmektedir. Ayrıca Wall Street’teki mali kurumlar ve Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlarda çalışan uzmanların seminerlerini dinleyebilmektedirler.

Bilkent’in internet ortamında gerçekleştirdiği bir başka etkinlik ise İşletme bölümü son sınıf öğrencileri ile Rhode Island Üniversitesi İş İdaresi Bölümü son sınıf öğrencilerinin İşletme politikası dersi kapsamında bazı örnek olayları birlikte çözmeye çalışmalarıdır. Çalışmalar internet aracılığıyla takım üyelerinin tanışmalarıyla başlamakta ve problemin analizi, önerilerin oluşturulması ve çözüm aşamalarından geçerek sonuçlandırılmaktadır.

Anadolu Üniversitesi’nde Açıköğretim Fakültesi Bilgi Yönetimi Internet’e dayalı Önlisans Programı 2001-2002 Öğretim yılı itibariyla başlatılmıştır. Eşit Ağırlıklı puan türünden en az 105 puan alan öğrenciler başvurabilmektedir. Sıralamada en yüksek puanı alan 500 öğrenci kabul edilmektedir. Öğrenciler danışman öğretim görevlileriyle her gün internet üzerinden e-posta, sohbet ve forum aracılığıyla da iletişim kurabilmektedirler. Eğitim süresi iki yıldır ve toplam 16 dersi içermektedir. Programa yüzde 75 devam zorunluluğu bulunmaktadır.

İnternet tabanlı bir diğer uygulama ise Beykent Üniversitesi Genel İşletmecilik Yüksek Lisans Diploması programıdır. LES sınavından 45 puanın üstünde alanlar sertifika alabilecek şekilde, 45 puanın altında alanlar ise sertifika almaksızın isterlerse kurslara devam edebilmektedirler. Bu programı bitirenlerin diplomasında uzaktan eğitim diploması olduğu belirtilmemektedir. Genel İşletmecilik Yüksek Lisans diploması alabilmek için tezli programda en az 24 ve tezsiz programda en az 30 kredilik dersi başarıyla tamamlamış olmak gerekmektedir.

İstanbul Bilgi Üniversitesi ise, Web tabanlı İşletme Yönetimi Yüksek Lisans Programını Bilgi e-mba adıyla başlatmıştır. İngilizce ve Türkçe olarak da sunulan program ilk iki yarıyılda dört zorunlu ders alıp 3. yarıyılda da iki seçmeli ders ve bitirme projesi alındığında üç yarıyılda tamamlanabilmektedir. Ders geçme notu yüzde 63’tür. Bu notun yüzde 50’sini “Gözetim Altında” yapılan final sınav notu oluşturmaktadır. Final sınavında en az yüzde 70 başarı göstermek gerekmektedir.

Bahçeşehir Üniversite’sinde 2000 yılı içinde devreye alınan “akıllı tahta” sistemleriyle, ders anlatımı sırasında tahtaya yazılan her şeyin anında bilgisayara web sayfası olarak aktarımına olanak veren bir sistem kurulmuştur. Tüm bilgisayar dersleri ve CALL programındaki bilgisayar destekli İngilizce dersleri, çoklu ortam ve video projeksiyon/akıllı sınıf destekli akıllı sınıf ortamında yapılmaktadır. Diğer ders anlatımlarında da akıllı sınıftan yararlanılmaktadır.

1999 yılından beri çeşitli derslerin internet üzerinden verildiği Sakarya Üniversitesi’nde Uzaktan Eğitimin profesyonel bir platform üzerinden verilmesine Temmuz 2000’de başlanmıştır. Çalışmalar Internet Destekli Asenkron Öğretim olarak sürdürülmektedir ve SAÜİDÖ (Sakarya Üniversitesi Internet Destekli Öğretim) markasıyla sunulmaktadır. Kampus içindeki öğrencilere dört�lisans dersi, Sunucu Üniversite Statüsü ile iki ders , Uzaktan Öğretim Ön lisans Programı için 13 ders verilmektedir. Kullanılan Learningspace platformu Lotus tarafından geliştirilmiş esnek bir programdır. Sunucu üniversite olarak da Uzaktan Öğretim Bilgi Yönetimi ve Bilgisayar Programcılığı Ön lisans programları vermektedir.

Çukurova Üniversitesi’nde ise Bilgisayar ve Teknolojileri Eğitimi Bölümü öğrencilerince hazırlanan Fen Bilgisi ders konuları (Basınç, Duyu Organları, Güneş Sistemi ve Uzay, Manyetizma, Canlılar ve etkileşim) sanal ortamda sunulmaktadır. Birkaç öğrencinin kendi çabalarıyla hazırladığı sitelerde konuyla ilgili bilgiler ve çeşitli sorular yer almaktadır. Siteden yararlanan öğrenciler hazırlayıcılarla e-mail’le iletişim kurmaktadır.

Harran Üniversitesi’nin öğretim üyesi açığı sorununu çözmek üzere, İstanbul Üniversitesi ile Harran Üniversitesi arasında ‘Eş Zamanlı Interaktif Uzaktan Eğitim’ sistemi kurulmuştur. Frame Play teknolojisiyle Fizik , Matematik ve İktisat bölümlerinde interaktif eğitim yapılmaktadır.

Banu BULURMAN
Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi

isguc.org işbirliğiyle yenibir.com'da yayınlanan diğer yazılar:

Boppie'ler kimdir?
Siz nasıl çalışıyorsunuz
Mezuniyet paniği
Kariyer planlaması ne zaman başlar?
Yaratıcı kişilik ve yönetici
Sizin psikoloğunuz kim?
"Konuşma"dan önce "beden dili" vardı
İşyerinde depresyon
KOBİ sahiplerine açık mektup: Yeni dönemin fırsat ve riskleri
Adil olmadan yönetici olunmaz
İşyerinin ilkokul eğitimi: Oryantasyon
İnsanı unutan insan kaynakları
Müşteri memnuniyetinde etkin iletişimin rolü
Altı Sigma ve Toplam Kalite Yönetimi
İş dünyasında anlamı değişen bir kavram: Sadakat
Altın Yakalılar
İnsan hakları ve küreselleşme
Yaşamın büyüsü nasıl bozuldu?
İş yaşamında başarının sırrı: NLP tekniği
Kriz işsizliği ve beyin göçü
On-line eğitim: Merandan, zamandan, emekten tasarruf
Yeni ekonomi sizi de yeniledi mi?
İşin İnsancıllaştırılması