Nötropeni nedir?

Hastalığın/Durumun/Oluşumun Tanımı: Akyuvar (lökosit) türlerinden biri olan nötrofiller kemoterapi verildikten sonraki 8-14. günler arasında hızla azalır, hatta sıfıra yaklaşır. Nötrofil sayısının mm3te 1000’in altına inmesi nötropeni, 500’ün altına inmesi ciddi nötropeni ve 100’ün altına inmesi çok ciddi nötropeni olarak adlandırılır. Kemoterapi alan hastalarda bakteri, virüs ve parazit, mantar hastalıkları sık görülür. Özellikle okula giden çocuklarda dikkatli olunmalı, öğretmen ve okul uyarılmalıdır.

Şikayetler/Bulgular: Nötropeninin en yaygın nedeni kemoterapi, radyoterapi, ilaç zehirlenmesi ve aşırı duyarlılıktır. Kemoterapik ajanlar (Kanser ilaçları): vücudun büyük bir kısmına yayılarak kanser hücrelerini yok etmeleri açısından yarar sağlarken aynı zamanda normal hücrelere de etki ederek zarar verebilirler. Özellikle kemik iliği, mide ve barsak sistemi, epitel  hücreleri ve saç folikül hücreleri, bölünme hızı yüksek olan ve hızlı çoğalan hücreler olduğundan, kemoterapiden daha fazla etkilenirler. Hücre bölünmesi hızlı olan dokularda kemoterapiye bağlı en sık görülen yan etkiler; kemik iliği baskılanması, saç dökülmesi, bulantı, kusma, iştahsızlık, ishal ve kabızlıktır. Kemik iliği baskılanması, kemoterapik ajanların en sık görülen ve en ölümcül olan yan etkisidir. Kemik iliği baskılanmasının en önemli sonuçları anemi, trombositopeni ve lökopenidir. Kemoterapi uygulanan hastalarda yaygın ölüm nedenlerinden biri azalan nötrofil sayısı nedeniyle enfeksiyondur.

Halsizlik

Yorgunluk

Ateş

Enfeksiyonlar

Tanısı İçin Neler Yapılmalıdır: Doktorlar bazen rutin kan testi sonrasında (hemogram tetkiki)  nötropeniyi tespit eder. Doğrulamak için parmaktan alınan kanın mikroskopta incelenmesi gerekir.

Tedavi: Febril nötropeni (hastanın ateşinin çıktığı ve enfeksiyon düşünülen) döneminde büyüme faktörlerinden yararlanılarak nötrofiller yükseltilmeye çalışılır. Granülosit koloni stimülan faktör (G-CSF) bu tip büyüme faktörlerinden biri olup akyuvarlardan nötrofillerin öncülerini uyararak olgunlaşmalarını ve çevre kanına geçmelerini sağlarlar. Kemik iliğinde nötrofil üretimini uyaran bu ilaçlar her gün iğne ile cilt altına yapılır. Ateş, titreme, kas ve kemik ağrısı gibi yan etkiler neden olabilir.

Bazı yoğun kemoterapilerde kemoterapi biter bitmez bu ilaçlara başlanır ve hastanın hiç nötropeniye girmeden kemik iliği baskılanma dönemini geçirmesi hedeflenir.

Önemli olan hastanın nötropenik olduğu dönemde mümkün olduğunca çevresel etkilerden korunarak enfeksiyona yakalanması önlenmelidir.

Çevrenin Düzenlemesi: Nötropenik hastaların tek kişilik odalarda veya aktif enfeksiyonu olmayan hastalarla en fazla iki kişilik odalarda kalması gerekmektedir. Hastanın odasında, tuvalet ve banyo bulunmalı ayrıca hasta odasının kapısı koridordan oda içine hava akımını engellemek için kapalı tutulmalıdır. Mantar enfeksiyonu riski nedeniyle ortamda vazo, saksı çiçeği, sabunluk gibi su kaynakları olmamalıdır. Ayrıca banyo küveti ve lavaboda su birikmemesine dikkat edilmelidir. Hastada kullanılan nebülizanların suları günlük değiştirilmeli ve odadaki gereksiz eşyalar, tıbbi malzemeler ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Hasta odalarının kapılarına uyarı kartları asılmalı ve oda girişinde el dezenfektanı bulundurulmalıdır. Viral enfeksiyon riskinin yüksek olması nedeniyle çocuk ziyaretçilere, aynı anda iki kişiden fazla ziyaretçiye ve aktif enfeksiyonu olan ziyaretçilere izin verilmemelidir.

Deri Bütünlüğünün Sağlanması: Hastanın bakımı sırasında aksiller, kasık bölgesi gibi deri kıvrım yerleri günde iki defa sabun ve su ile temizlenmeli ve iyice kurulanmalıdır. Erkek hastalara traş olurken deride kesik oluşmasını önlemek için jilet yerine traş makinesi önerilmelidir.

Ağız Bakımı: İyi bir ağız bakımı için ağız içi günlük değerlendirilmelidir. Özellikle kemoterapi başlamadan önce ve tedavi süresince dilin, dişetlerinin renk ve nem durumunun, dişetleri temizliğinin, tükürük miktarının, yutma ve ses durumunun değerlendirilmesi yapılmalıdır. Ağız bakımı hastane protokolüne göre uygun solüsyonlarla her yemekten sonra yapılmalıdır. Genellikle ağız temizliği için sodyum bikarbonatla ağız bakımı önerilmektedir. Hastanın diş protezi varsa hastaya tam uygunluğu sağlanmalı, protezler günde en az iki kez yumuşak fırça ile fırçalanmalı, iyice durulanmalı ve günde 3–4 kez çıkarılarak rutin ağız içi bakımı yapılmalıdır. Nötropeni döneminde protezler sadece yemek yerken takılmalıdır.