Irak: El Hekim’in ölümünün muhtemel sonuçları

Irak’ın en büyük ve en güçlü Şii partisinin lideri Abdülaziz el Hekim, parti yetkililerinin 26 Ağustos’ta duyurduğu üzere Tahran’da kaldırıldığı hastanede akciğer kanserine yenik düştü.

El Hekim, erkek kardeşi Ayetullah Muhammed Bakır el Hekim 2003 yılında bir intihar bombacısının eylemine kurban gittikten sonra, IYİK liderliğine getirilmişti. Bakır el Hekim tarafından 1982’de Tahran’da kurulan parti, kurulduğundan beri İran vesayeti altında kalmıştı. Irak’taki Şii cemaatin güçlü bir temsilcisi ve İran’ın yakın müttefiki olan el Hekim ailesi Bağdat’taki bütün güç paylaşım anlaşmalarında önemli rol oynuyor. Her ne kadar İranlılar, Irak’la ilgili planlarının hayata geçirilmesinde el Hekim ve IYİK’e güveniyor olsa da el Hekim siyasi manevralarında çok diplomatik hareket ediyordu. El Hekim bir yandan Tahran’la ilişkilerini sıkı tutarken, diğer yandan de eski başkan George W. Bush döneminde ABD ile iyi ilişkiler geliştirmeyi başardı. Bu sayede Washington’ın Irak’ta istikrarın sağlanması çabalarında ve İran’la müzakere etme sürecinde kilit bir noktaya oturdu. Örneğin el Hekim, Bağdat ve ABD tarafından imzalanan ve Amerikan askerlerinin Irak’tan çekilmesini resmileştiren Kuvvetlerin Durumu Anlaşması müzakere edilirken Washington ile İran arasında aracılık yapmıştı.

Her ne kadar başkanlığın kardeşinden el Hekim’e geçişinde yumuşak bir süreç yaşansa da önümüzdeki geçiş daha sarsıcı olabilir. El Hekim’in muhtemel halefi bir süredir IYİK’in başkan yardımcılığı görevini sürdüren ve liderliğe hazırlanan 38 yaşındaki Ammar el Hekim.

Acank nispeten genç olması, üst düzey dini sıfatlarının olmaması ve Irak’ta yolsuzluklarla anılan bir itibarının olması, IYİK’in Irak’ın şu anki iki başkan yardımcısından biri olan Adil Abdülmehdi, Maliye Bakanı Beyan Cebr ve parti sözcüleri Humam el Hamudi ile Celaleddin el Saghir gibi daha kıdemli ve önemli üyelerde tereddüt yaratabilir.

Bununla birlikte el Hekim’in hastalığı uzun zamandır bilinen bir şeydi ve parti bir süredir bu görev değişikliğine hazırlanıyordu. El Hakim’in ölümünün IYİK içinde yaratabileceği olası bir istikrarsızlıktan kaybedecek çok şeyi olan İran, bu görev değişikliğiyle ilgili görüşmelerde bir süredir aktif rol oynuyordu.

Irak’taki Şiilerin kendi içlerinde parçalanmış durumdalar ve İran’ın Irak üzerindeki etkinliği de IYİK’in kendini toparlayıp siyasi etkinliğini devam ettirebilmesine bağlı. Geçtiğimiz günlerde el Hekim Tahran’da bir kez daha hastaneye kaldırıldığında İranlılar kendisinin hayatının son günlerine yaklaştığını anlamışlardı.

Dolayısıyla 24 Ağustos’ta IYİK liderliğinde Bağdat’ta kurulan yeni Şii ittifakı Irak Ulusal Birliği’nin (IUB) duyurulması rastlantı değildi. Bu yeni siyasi ittifak İran’ın Irak’taki siyasi durumu Ocak 2010’daki seçimler öncesinde kendi lehine ve ABD’nin aleyhine şekillendirme yolu olarak görülebilir.

IYİK halen Ocak ayında yapılan anketlerde ortaya çıkan taşradaki oy kayıplarını toparlamaya çalışırken. Irak Başbakanı ve İslami Dava Partisi lideri Nuri el Maliki ve Sadrist Hareketi lideri Muktada el Sadr dahil Şii rakipleri kendi planlarını uygulamak için IYİK’in gerilemesinin yaratacağı fırsatları gözlüyor.

El Hekim’in ölümü hem İran hem de ABD için büyük bir kayıp ama sürpriz değil. Şimdi İran Irak’taki Şii etkinliğini güçlendirmek için çabalayacak. Dolayısıyla planlarının Bağdat’taki Şii siyaset içinde kaybolmasını önlemek için IYİK içinde yumuşak bir geçişe ihtiyacı var.

*Bu yazı 26 Ağustos 2009 tarihinde Stratfor internet sitesinde yayınlanmış olup, tercümesi hurriyet.com.tr tarafından yapılmıştır.