Cem Sultan kimdir ve kaç yaşında nerede öldü?

Fatih Sultan Mehmed’in küçük oğlu olan Cem Sultan, 1481 yılında babasının vefatı ile Bursa'da İmparatorluğunu ilan etmiş, 18 gün hükümdarlık yapmıştır. Adına para bastıran ve abisi II. Beyazid ile aralarında geçen taht kavgaları sonucu Avrupa'da uzun yıllar sürgün yaşayan Cem Sultan, 1495 yılında İtalya'da ölmüştür. 1499 yılında naaşı Bursa'ya getirilerek Muradiye semtindeki türbeye gömülmüştür. Türbenin duvarlarının alt kısmında üzerleri altın yaldızlı firuze ve lacivert çiniler, üst kısımlar kalem işi ile süslenmiştir.

Saltanat kavgası: Bayezid ve Cem

Fatih Sultan Mehmed öldüğü zaman büyüğü Bayezid ve küçüğü Cem olmak üzere iki oğlu kalmıştı; Bayezid merkezi Amasya olarak Rum eyaleti ve Cem de merkezi Konya olmak üzere Karaman eyaleti valisi idiler. Fatih’in, Mustafa isminde bir oğlu daha olup bu, babasının sağlığında 879 Rebiulâhır (1474 Ağustos)’da vefat etmiş olduğundan o sırada Kastamonu sancakbeyi bulunan Şehzade Cem biraderinin yerine Karaman valiliğine tayin edilmişti.

Babası öldüğü zaman büyük Şehzade Bayezid otuz dört yaşında olup 1459’da doğan Cem Sultan da henüz yirmi üç yaşında bulunuyordu. Her iki şehzade de iyi tahsil görmüş ve iyi yetişmişti; kardeşinden onbir yaş büyük olmasından dolayı Bayezid, mahûmatca daha üstün olmakla beraber meşreh ve incelik itibariyle Cem daha sevimli olup aynı zamanda cesur ve dinamik idi.

Sultan II. Mehmed tedvin ettirdiği kanunnamede kendisinden sonra evladlarından hangisinin hükümdar olacağını göstermiyerek eski an’ aneyi kabul etmiş ve evladlarından her kime saltanat nasip olursa nizam-ı alem için kardeşlerini öldürmesi hakkında kanuna açık olarak bir madde koydurmuştu. Şu halde hükümdar olmak iki tarafın faaliyetine ve devlet erkanının ittifakına ve bazı defa da Kapıkulu yaya askerinin yani hükümdar muhafızı yeniçerilerin istediklerine bağlı kalıyordu.

Fatih Sultan Mehmed’in, iki oğlundan Cem Sultan’ı daha çok sevdiği anlaşılıyordu. Bayezid sefahete meyli sebebiyle bahasının ihtarına maruz kalmıştı. Bu işte Cem’i seven vezir-i azam Karamani Mehmed Paşa’nın da rolü vardı; hatta bunun vezir-i azamlığı zamanında tedvin edilmiş olan Kanunname-i Al-i Osman‘da şehzadelere yazılacak elkah nümunesi gösterilirken vezir-i azamın gayretkeşliği ile Cem’in isminin zikredilmesi ve bu kayda padişahın ses çıkarmaması dikkati çekmektedir (1). Bununla beraber Fatih, hükümdarlık işini kadere bırakmıştır.

Her iki şehzadenin babalarının yanında rehin olarak oğulları vardı. Bayezid’in oğlunun adı Korkud ve Cem’in oğlunun da Oğuz Han idi. Vezir-i azam Karamani Mehmed Paşa ile o sırada İtalya seferinde bulunan eski vezir-i azam Gedik Ahmed Paşa, Cem taraftarı oldukları gibi yeniçeriler de Bayezid’e meyyal idiler.

Bayezid’in hükümdarlığı
Fatih ölür ölmez vezir-i azam Mehmed Paşa ekseriyete uyarak bir taraftan Keklik Mustafa adında bir çavuşu, büyük Şehzade Bayezid’i davet için Amasya‘ya yollarken diğer taraftanda kendi adamlarından birini Cem Sultan’a gönderip yolu uzak olan Bayezid gelmeden evvel onu İstanbul’a davet ile bir emr-i vaki yapmak istemişti; fakat Cem’e bu gizli mektubu götüren şahsı Anadolu beylerbeğisi Bayezid’in damadı Ayşe Sultanın zevci Sinan Paşa (2) yakalayarak öldürdü; bunu, Bayezid’in gelmesini bekleyen yeniçeriler duyunca ayaklanarak vezir-i azamı öldürdükleri gibi bazı evleri de yağmaladılar (3); bu anarşinin önünü almak için Bayezid gelinceye kadar büyük babasının yanında bulunmakta olan Bayezid’in oğullarından Korkud babasına vekaleten tahta geçirildiyse de söz ayağa düştüğünden Bayezid’in gelmesine kadar asayiş yerine gelmedi; yeniçerilerin ısrarları üzerine vezir-i azamlık vekaletinde olan ihtiyar İshak Paşa Bayezid’i davet için arka arkaya adamlar gönderiyor ve tereddüt içinde bulunan Bayezid’i bekliyordu, bununla beraber vezir, İshak Paşa bir dereceye kadar fenalığı önlemeğe muvaffak oldu. (4)

Babasının ölümüyle İshak Paşa’dan davet mektubunu almış olan Bayezid, tereddüd etti ve İshak Paşa’dan aldığı son mektup üzerine acele ederek dokuz günde Üsküdar’a geldi ve İstanbul tarafına geçip saraya gelerek hükümdar ilan olundu (886 Rebiulevvel = 20 Mayıs 1481). Şımarmış olan yeniçeriler İshak Paşa’nın teşvikiyle, Bayezid’le beraber Amasya’dan gelmiş olan Hamza Bey-zâde Mustafa Paşa’yı tekrar Amasya’ya döndürdüler ve vezir-i azamın ölümünden dolayı afvlarını istediler. İstekleri kabul edildi: İshak Paşa, vezir-i azam olmasından korktuğu Mustafa Paşa’nın Amasya’ya dönmesinden sonra meydan kendisine müsaid olduğundan vezir-i azam tayin edildi.

Bayezid’le Cem arasındaki mücadele
Karamani Mehmed Paşa’nın ölümüyle arzu ettiği hükümdarlığı elde edemeyen Cem Sultan, biraderine karşı asker çekti; acele Bursa üzerine yürüdü ve iyi karşılandı. Çünkü Bursa halkı yeniçerilerin İstanbul’daki edebsizliklerini duymuş oldukları için Cem Sultan’a taraftar olmuşlardı (5). Cem, Bayezid tarafından Ayas Paşa kumandasiyle üzerine gönderilen kuvvetleri bozdu (886 Rebiulevvel = 28 Mayıs 1481) ve üç gün sonra şehre girip adına para kestirip hutbe okuttu ve bu suretle hükümdarlığını ilan eyledi. Bunu mütaakıp büyük halası Selçuk Sultan başkanlığında biraderine bir hey’et gönderip (6) Osmanlı memleketlerinin ikiye taksimi ile kendisinin Anadolu’da ve Bayezid’in Rumeli’de hükümdar olmalarını teklif ettiyse de devlet bütünlüğünü parçalayan bu tehlikeli teklif kabul edilmedi (7).

O tarihe kadar hazırlığını bitiren II. Bayezid derhal ordusunun başında olarak Bursa üzerine yürüdü ve ilk iş olarak Cem’in lalası Aştinoğlu Yakup Bey birtakım vaidlerle ele alınmış olduğundan 20 Haziran’da (22 Rebiulâhır} Yenişehir ovasında iki taraf arasında vukua gelen muharebede Yakup Bey’in karşı tarafa geçmesiyle Cem Sultan mağlup olup Eskişehir‘e ve oradan da yaralı olarak Konya‘ya kaçtı, bütün eşyası ve hazineleri yağmalandı; beş günde Konya‘ya geldi; fakat tutunamıyacağını anladığı için hemen validesi Çiçek Hatun ile ailesini ve yanında bulunan Murad adındaki oğlunu alıp üç gün sonra 28 Haziranda Suriye’ye iltica ile Kahire’ye Memluk sultanının yanına gitti (25 Ağustos).

II. Bayezid ‘in cülusu üzerine İtalya’ dan geri çağrılmış olan Gedik Ahmed Paşa geldiği zaman Bayezid, Yenişehir ovasında bulunuyordu. Ahmed Paşa el öperek hediyelerini takdim etti; Bayezid’le arası iyi olmamakla beraber, yeni hükümdar kendisine güler yüz gösterdi; bu sırada Gedik Ahmed Paşa’nın kayın pederi İshak Paşa’nın vezir-i azam olması onun Bayezid’ten emin bulunmasını mucib olmuştu. Bayezid, Ahmed Paşa’ya donanmış bir at ihsan ederek onu yanına aldı ve kendisine teminat verdi (8) ve Cem mağlup olunca Gedik Ahmed Paşa’yı takibine gönderdi; fakat Ahmed Paşa Cem’e yetişemediğinden veya kendisi Cem taraftarı olması sebebiyle bililtizam işi ağır aldığından dolayı Cem Sultan Memluk devleti hududunu aşmıştı.