Çek bir Arjantin

ÇİÇEK Pasajı'nda Arjantin, içine votka konmuş yarım litrelik bir bardak fıçı birası demektir. Ama hepimizin bildiği gibi Arjantin, başına gelen her tür ekonomik belaya rağmen Latin Amerika'nın en gelişmiş ülkesinin adıdır. 1870-1930 arasında Arjantin, dünyanın en ileri 10 ülkesinden biriydi. Fransa kadar zengindi, Japonya'dan fazla binek arabasına sahipti. Bugün 37 milyon kişinin yaşadığı Arjantin'in yüzölçümü, Türkiye'nin dört katıdır. Ormanları, otlakları ve bereketli toprakları vardır. Dünyada kişi başına en fazla eti Arjantinliler yer. Arjantinlilerle dalga geçmek isteyenler, onların ‘‘kendini Alman sanan, İspanyolca konuşan, İtalyan kökenli insanlar’’ olduğunu söyler. Arjantin'de kişi başına milli gelir halen 7500 dolardır. Ancak zenginlik sıralamasında Arjantin kadar geriye kaymış (dünya 10.'luğundan, dünya 45.'liğine) bir ülke yoktur.Arjantin enflasyonla 1945 yılında tanışmıştır. Sebepleri, a) sanayide korumacılık, b) milli gelirin, zoraki ücret artışlarıyla daha eşitlikçi dağılımının sağlanması ve c) ekonomiye devletin sürekli müdahale etmesidir. İzlenen bu politikalar sonucunda ortaya çıkan döviz açıkları dış borçla, kamu açıkları ise karşılıksız para basarak kapatılmıştır. 45 yıl süren yapışkan enflasyon, Mart 1989-Mart 1990 arasında yüzde 20.000 (yirmi bin)'e çıkarak tarihi bir rekor kırmıştır. Bütün bu olanlar yüzünden halkın, kendi milli parasına (halen adı Peso) güveni kalmamış ve ekonomi ‘‘dolarize’’ olmuştur. 1990 yılında Arjantin'de büyük bir para reformu yapılmış ‘‘Para Kurulu’’na geçilerek ‘‘Bir Arjantin Pesosu eşittir bir Amerikan Doları’’ denmiştir.* * *1990'dan sonra Arjantin'de enflasyon hızla düştü ve ekonomide çok olumlu gelişmeler yaşandı. Dünya adeta bir Arjantin mucizesine şahit oluyordu. Bu mucizenin müellif mimarı Harvard'dan iktisat doktoralı Domingo Cavallo büyük bir üne kavuştu. İktisat Bakanlığı görevini bıraktıktan sonra hocalığa döndü. Çeşitli ülkeleri ziyaret ederek konferanslar verdi. Türkiye'ye de geldi. Ben de kendisini dinledim.Ancak, Arjantin mucizesi maalesef bitti. Bugünlerde Arjantin ekonomisi havlu atmak üzere. Ercan Kumcu'nun söylediği gibi, ‘‘uzatmaları oynuyor’’. Arjantin'de işlerin dışarıdan görüldüğü gibi iyi gitmediği ve sistemin sürdürülemez bir yapıda olduğu, bütçe açıklarının beklenmedik bir şekilde artması dolayısıyla 1996 Temmuzu'nda anlaşılmıştı. Bu noktadan itibaren Arjantin'de iki kuvvet çarpışmaya başladı. Kamu bütçesinin denkleştirilmesini, ne pahasına olursa olsun ‘‘temel’’den savunmaya çalışanlar ve halkı fazlaca üzmeden durumu ‘‘teknik’’ tedbirlerle idare etmeye çalışanlar. Teknikçiler, temelcilere galebe çaldı ve Arjantin hızla izlediği yolun sonuna geldi. Pek tabii bundan sonra hayat bitmeyecek ve başka bir yol denenecek. Ama halk daha fazla üzülecek. Arjantin deneyinden çok ders çıkarılabilir. Benim çıkardığım ilk ders, bir ülkenin parasını dolara (veya Euro'ya) eşitledim demekle, finansal krizden çıkalamayacağıdır.SON SÖZ: El parasıyla, istikrara girilmez.